Z najnowszego raportu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych „Absencja chorobowa w 2023 r.” wynika, że zaświadczenia lekarskie z tytułu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania najczęściej wystawiane były w związku z Reakcją na ciężki stres i zaburzeniami adaptacyjnymi (F43) – 33,9 proc., Epizodem depresyjnym (F32) –17,9 proc., Zaburzeniami depresyjnymi nawracającymi (F33) – 8,7 proc. oraz Innymi zaburzeniami lękowymi (F41) – 17,5 proc. - Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne (F43) była przyczyną wzrostu o 12 proc. liczby wystawionych z tego tytułu zaświadczeń lekarskich, a o 13,5 proc. liczby dni absencji chorobowej. Oprócz jednostek chorobowych związanych z Zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania (F00-F99) na absencję chorobową związaną z chorobami psychosomatycznymi miała wpływ jednostka chorobowa Złe samopoczucie, zmęczenie (R53) – zauważają autorzy raportu.
Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w sprawach z zakresu prawa pracy i zabezpieczeń społecznych, potwierdza, że osoby chore na depresję, a także cierpiące na inne zaburzenia psychiczne przebywają z reguły na długich, powtarzających się zwolnieniach lekarskich. – Formalnie, przy powrocie do pracy po spowodowanej chorobą niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 229 par. 2 kodeksu pracy). To jednak nie jednostkowe działania są kluczowe. Pracodawcy, dostrzegając wzrost problemów psychicznych pracowników, coraz częściej podejmują działania mające na celu dbałość o ich dobrostan, tzw. wellbeing. Przyjmuje to rozmaite formy od elastycznych godzin pracy i pracę zdalną, poprzez budowanie stref wypoczynku (szczególnie w większych organizacjach), po benefity np. w zakresie zapewniania pomocy psychologicznej – mówi mec. Januszewska.
Czytaj również: Prawie 67 proc. Polaków odczuwa syndromy depresji. Badanie>>
Czytaj w LEX: Zaburzenia psychiczne pracownika - uprawnienia pracodawcy >
Coraz więcej Polaków choruje na depresję
A problem osób z depresją jest coraz większy. - 1 lipca 2023 r. na terenie Polski został zniesiony stan zagrożenia epidemicznego spowodowany zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Nie oznacza to jednak, że ustąpiły choroby, które towarzyszyły chorobie podstawowej, jaką był Covid-19. Nadal obserwuje się wzrost zachorowalności na choroby psychiczne, w tym zaburzenia depresyjne zarówno u dzieci, jak i u dorosłych – zauważa Zakład Ubezpieczeń Społecznych w raporcie. I podaje, że w 2023 r. z tytułu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania zostało wystawionych 1,4 mln zaświadczeń lekarskich na łączną liczbę 26,1 mln dni absencji chorobowej. Stanowiło to 6,4 proc. ogółu zaświadczeń lekarskich oraz 11 proc. ogółu liczby dni absencji. W porównaniu z 2022 r. wydano o 8,7 proc. więcej zaświadczeń lekarskich i o 9,5 proc. większą liczbę dni niezdolności do pracy. Na przestrzeni roku najwięcej – 128,3 tys. – zaświadczeń lekarskich wystawiono w październiku 2023 r., stanowiły one 9,1 proc. wszystkich zaświadczeń wystawionych z tego tytułu, na łączną liczbę 2 372 tys. dni.
W populacji kobiet, którym zostało wystawione zaświadczenie z kodem literowym A (oznaczającym niezdolność do pracy powstałą po przerwie nieprzekraczającej 60 dni spowodowanej tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności do pracy przed przerwą) dominowały m.in. reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne (F43) – 6,2 proc. (w 2022 r. – 5,3 proc.) oraz epizod depresyjny (F32) – 3,7 proc. (w 2022 r. – 3,3 proc.).
Cena promocyjna: 55.48 zł
|Cena regularna: 76 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 55.48 zł
Czytaj w LEX: Zakres autonomii informacyjnej pracownika w przedmiocie ujawnienia pracodawcy informacji o niepełnosprawności >
Co mówią przepisy, a co wytyczne?
Kwestie zatrudnienia i wsparcia osób z niepełnosprawnościami reguluje ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z nią czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. A czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Co więcej, osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych (art. 15). Osoba niepełnosprawna ma też prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy (art. 17). Jak z kolei stanowi art. 19, osobie ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.
I właśnie na te przepisy wskazuje Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB) w informacji na swojej stronie internetowej o depresji w pracy. Rozczarowani będą też ten, kto będzie szukał bardziej szczegółowych informacji w ramowych wytycznych – Projektowanie obiektów, pomieszczeń oraz przystosowanie stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych. W ostatniej, ósmej części wytycznych, poświęconej mikroklimatowi, mowa o niepełnosprawności psychicznej, gdzie stwierdza się, że w przypadku osób z niepełnosprawnością psychiczną (wynikającą z chorób psychicznych i z zaburzeń ze spektrum autyzmu) obowiązują ogólne wymagania w zakresie parametrów mikroklimatu. - Może jednak wystąpić konieczność uwzględnienia indywidualnych reakcji organizmu pracownika na środowisko pracy ze względu na przyjmowanie leków zaburzających system termoregulacji. Wówczas wskazane jest, by wartości temperatury otoczenia były dostosowane do indywidualnych potrzeb pracownika – stwierdzają autorzy wytycznych.
Z kolei na stronie Państwowej Inspekcji Pracy w informacji dotyczącej dostosowania pomieszczeń oraz stanowisk pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnością przeczytać możemy: - Dostosowanie pomieszczeń do potrzeb osób z niepełnosprawnością w znacznym stopniu przyczynia się do ich aktywizacji nie tylko na rynku pracy. Bardzo ważne jest zatem ułatwienie poruszania się i korzystania z różnego rodzaju sprzętów tym osobom, poprzez uwzględnianie ich potrzeb zarówno przy projektowaniu obiektów, poszczególnych pomieszczeń, stanowisk pracy jak i urządzeń codziennego użytku. Sama PIP odsyła po wskazówki oraz publikacje na stronę CIOP-PIB.
Zapytaliśmy PIP o to, jak należy przystosować miejsce pracy do potrzeb pracownika niepełnosprawnego z orzeczoną depresją. Na odpowiedź czekamy.
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Wynagrodzenia, urlopy i czas pracy. Ochrona zatrudnienia i świadectwa pracy. Organizacje pracodawców, związki zawodowe i spory zbiorowe >>
Czytaj w LEX: Depresja a uzależnienie w pracy >
Depresja efektem wypalenia zawodowego
- Depresja to częsty efekt wypalenia zawodowego. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przewiduje dla takich osób rozwiązania dotyczące czasu pracy, a także dodatkowe przerwy w pracy, zakaz pracy w porze nocnej czy w nadgodzinach. Tu ustawodawca zadziałał w zastępstwie pracodawcy. Ale rzeczywiście takich rozwiązań adresowanych do osób z depresją nie jest wiele. To, co może zrobić sam pracodawca względem osób niepełnosprawnych z orzeczoną depresją, to np. ograniczyć wysyłanie takich osób na pracę zdalną a organizując pracę w biurze, nie umieszczać takich osób w pokojach wieloosobowych. Może też, na wniosek pracownika, ograniczyć mu wymiar czasu pracy i wprowadzić dodatkowe bonusy w postaci rozmów z psychologiem. Myślę jednak, że sugestie dotyczące tego, jak najlepiej dostosować miejsce pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych z orzeczoną depresją, powinny pochodzić od psychologów, a nawet lekarzy psychiatrów - mówi dr hab. Monika Gładoch, prof. UKSW, kierownik Katedry Prawa Pracy, radca prawny. I dodaje: - W tej chwili to nie jest już tylko problem osób wypalonych zawodowo, ale całych ich rodzin, a liczba osób cierpiących na wypalenie zawodowe będzie rosła. Ich problem polega na tym, że one tego w ogóle nie dostrzegają. Osoby pracujące „na wynik” nie mają w sobie refleksji, że jednocześnie pracują na swoje wypalenie zawodowe, które w najostrzejszej formie może ich doprowadzić do niemożności wykonywania pracy w ogóle.
Zdaniem Anny Malinowskiej, psycholożki i terapeutki CBT z doświadczeniem w korporacjach, dopiero pandemia COVID uświadomiła nam, że mamy duży problem z odpornością psychiczną pracowników. – Odporność psychiczna obniża się, a to powoduje, że obniża się nasze funkcjonowanie w miejscu pracy i w rodzinie. Na szczęście udzielanie wsparcia pracownikom spotyka się z dużym zrozumieniem ze strony zarządów firm – mówi Anna Malinowska. I przyznaje, że od kilku lat wdraża program usprawnienia psychologicznego dla całej dużej firmy, który obejmuje też rodziny pracowników. W jego ramach na pomoc psychologiczną mogą liczyć nie tylko pracownicy jako rodzice, ale i ich dzieci – od wsparcia w przypadkach ADHD czy spektrum autyzmu, po konsultacje psychologiczne w przypadku depresji pracowników. – Jest to ważne, bo depresja często nie jest odróżniana od wypalenia zawodowego – zauważa Anna Malinowska. A na ile ważne niech świadczy fakt, że w firmie powstało nawet stanowisko zarządzania odpornością psychiczną pracowników.
Wywiad na temat wypalenia zawodowego opublikujemy w najbliższy czwartek.
Czytaj w LEX: Porównanie profilu wypalenia zawodowego w grupie informatyków oraz kierowników supermarketów >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
