Pytanie pochodzi z Serwisu BHP
W zakładzie pracy toczy się dyskusja dotycząca dostosowania pras hydraulicznych do wymagań minimalnych w zakresie uruchomienia maszyny. Maszynę można uruchomić z pulpitu lub nożnie (kiedy uruchamiany maszynę z pulpitu - pedał nożny nie reaguje - i odwrotnie). W zależności od wymiarów obrabianego detalu operator włącza maszynę z pulpitu albo z pedału nożnego.Czy takie sposoby uruchomienia są zgodne z wymaganiami minimalnymi?
Odpowiedź:
Uruchomienie maszyny (prasy) powinno być możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego układ sterowania. Przepisy nie wykluczają (ani nie narzucają) żadnego sposobu – ważne, aby wszystkie urządzenia blokujące i zabezpieczające działały przy obu sposobach uruchomienia.
Uzasadnienie:
Wymagania bezpieczeństwa związane z minimalnymi wymaganiami, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.) – dalej r.b.h.u.m. dotyczące układu sterowania i uruchamiania maszyny na przykładzie prasy krawędziowej hydraulicznej są następujące:
1. Elementy sterownicze
W myśl § 9 r.b.h.u.m. elementy sterownicze, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników, powinny być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane. Elementy te powinny być usytuowane poza strefami zagrożenia w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowych zagrożeń ; nie mogą one stwarzać także jakichkolwiek zagrożeń w związku z przypadkowym zadziałaniem.
2. Dostosowanie prasy
Prasa hydrauliczna powinna być wyposażona w elementy sterownicze do uruchamiania, zatrzymywania normalnego silnika i elementów wykonawczych, zatrzymywania awaryjnego, wyboru rodzaju pracy (skoki pojedyncze lub cykl automatyczny) i sterowania (ręczne, nożne) oraz sterowania zaworami i regulatorami układu hydraulicznego.
3. Usytuowanie i identyfikacja
Elementy do uruchamiania i zatrzymywania prasy powinny:
1) być umieszczone poza strefami zagrożenia, w polu widzenia operatora;
2) być możliwe do zidentyfikowania przez:
3) kodowanie barwami: uruchamianie – zielona lub biała; zatrzymanie - czerwona lub czarna;
4) resetowanie – niebieska, biała, szara lub czerwona (dozwolona), zielona nie powinna być stosowana;
5) zatrzymanie awaryjne – wyłącznie czerwona na żółtym tle;
6) oznakowanie piktogramami bądź w inny sposób.
4. Ochrona przed zagrożeniami
Przyciski do uruchamiania nie powinny wystawać ponad obudowę lub powinny być osłonięte kołnierzem bądź umieszczone we wgłębieniach; pedały – obudowanie tak, aby dostęp do nich był możliwy tylko z jednej strony i tylko jedną stopą; przełączniki wielopołożeniowe wyboru rodzaju pracy lub systemu ochrony – przełączalne za pomocą specjalnego klucza lub po wprowadzeniu hasła itp.; pulpity przestawne powinny być zabezpieczone przed przypadkowym przemieszczeniem i niezamierzonym zadziałaniem na elementy sterownicze.
Elementy sterownicze powinny mieć gładkie powierzchnie i zaokrąglone krawędzie. Opór elementów sterowniczych nie powinien być mniejszy od 5 N. Pulpity przestawne lub podwieszane powinny być stabilne i pewnie podparte – zabezpieczenie przed przypadkowym przemieszczeniem i niezamierzonym zadziałaniem na elementy sterownicze.
5. Układ sterowania
Według § 11 r.b.h.u.m. układy sterowania maszyn powinny zapewniać bezpieczeństwo i być dobierane z uwzględnieniem możliwych uszkodzeń, defektów oraz ograniczeń, jakie można przewidzieć w planowanych warunkach użytkowania maszyny.
6. Dostosowanie układu sterowania
Sprawdzić, czy w trakcie użytkowania maszyny występowały uszkodzenia w układzie sterowania, prowadzące do niespełnienia lub niewłaściwego spełniania określonych funkcji, np. niezadziałanie lub niewłaściwe zadziałanie po uaktywnieniu elementu sterowniczego, zakłócenia w działaniu urządzeń blokujących, ochronnych oraz nadzorujących GZP i grawitacyjne opadanie suwaka;
Zatrzymywanie awaryjne – pierwszeństwo przed innymi funkcjami we wszystkich rodzajach pracy oraz zatrzymywanie wszystkich niebezpiecznych ruchów;
Sprawdzić, czy w razie uszkodzenia elementów związanych z bezpieczeństwem w urządzeniach ochronnych, takich jak UOE jako AUO, osłony blokujące wcześniej otwierane lub w urządzeniach sterowania oburęcznego bądź w systemach sterowania nie jest możliwe niezamierzone uruchomienie oraz zainicjowanie następnego cyklu pracy – do czasu usunięcia uszkodzenia, a powinno być:
1) zapewnione zachowanie funkcji bezpieczeństwa urządzenia ochronnego,
2) możliwe zatrzymanie prasy podczas niebezpiecznego ruchu,
3) możliwe zatrzymanie prasy natychmiast podczas niebezpiecznej fazy ruchu zamykania, a najpóźniej (np. uszkodzenie poza faz ruchu zamykającego) przed zaskoczeniem cyklu pracy.
W tym celu elementy systemów sterowania odpowiedzialne za bezpieczeństwo powinny spełniać wymagania kategorii 4 – według PN-EN 13849-1, a elementy odpowiedzialne za funkcje włączania i wyłączania powinny być objęte układami redundancji i nadzorowania, np. jeżeli usterka wystąpiła w jednym z dwóch kanałów systemu sterowania, to drugi sprawny kanał przejmuje te funkcje.
Urządzenia oburęczne sterujące – do ustawiania narzędzi, obsługi smarowania – powinny odpowiadać typowi II według tablicy 1 PN-EN 574. Sprawdzić, czy nie jest możliwe uruchomienie elementów sterowania: jedną ręką, ręką i łokciem tego samego ramienia, przedramieniem lub łokciem i inną częścią ciała.
W celu umożliwienia interwencji w strefie narzędziowej (ustawienie przedmiotu obrabianego w odpowiedniej pozycji przed operacją gięcia lub podparcia podczas tej operacji itp.), układ sterowania powinien zapewniać funkcję automatycznego zatrzymania skoku, po którym dalszy ruch powinien odbywać się tylko po uaktywnieniu urządzenia sterującego podtrzymywanego z małą prędkością zamykania (-10 mm/s). Połączenie ww. urządzeń ochronnych z elementami systemu sterowania prasy odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo nie powinno być oparte wyłącznie na jednym przekaźniku.
Sprawdzić, czy przy wielopołożeniowym przełączniku rodzajów pracy, sposobów sterowania lub systemów ochrony:
1) obwody każdego nieużywanego położenia są odłączone przez przymusowe rozwarcie styków albo układy z redundancją i nadzorowaniem;
2) jest niemożliwe wykonanie skoku, jeżeli element przełączający znajduje się w położeniu pośrednim.
Pedał nożny może być używany jako urządzenie sterujące podtrzymywane przy zastosowaniu dużej prędkości skoku zamykania i aktywnym AUO lub przy małej prędkości zamykania (- 10 mm/s).
W przypadku modyfikacji układu sterowania, należy zapewnić jego zgodność z wymaganiami PN-EN 693; wówczas zastosowanie elektroczułych urządzeń ochronnych (UOE) z aktywnymi optoelektronicznymi urządzeniami ochronnymi (AUO) w postaci kurtyn świetlnych oraz osłon blokujących i sterujących z ryglowaniem i urządzeń sterowania oburęcznego przy obsłudze produkcyjnej – wymaga układu kategorii 4 według PN-EN 13849-1.
7. Uruchomienie maszyny
Uruchomienie maszyny powinno być możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego układ sterowania (§ 12 ust. 1 r.b.h.u.m.).
Wymagania, o których mowa w ust. 1, stosuje się do:
1) ponownego uruchomienia maszyny po jej zatrzymaniu, bez względu na przyczynę zatrzymania (§ 12 ust. 2 pkt 1 r.b.h.u.m.);
2) sterowania, w przypadku znaczących zmian w parametrach pracy maszyny, w szczególności prędkości i ciśnienia, o ile ponowne uruchomienie lub zmiana w jej parametrach pracy stwarzają zagrożenia (§ 12 ust. 2 pkt 2 r.b.h.u.m.).
Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do ponownego uruchomienia lub zmian parametrów pracy maszyny, o ile są spowodowane prawidłowym cyklem roboczym urządzenia automatycznego (§ 12 ust. 3 r.b.h.u.m.).
Wykonanie skoku przez prasę powinno być możliwe po celowym zadziałaniu na elementy sterownicze. Dotyczy to jej uruchomienia w szczególności po:
1) zmianie rodzaju pracy, systemu sterowania lub systemu ochrony;
2) zamknięciu osłony blokującej (po jej otwarciu z różnych przyczyn);
3) ręcznym zresetowaniu (przywrócenie gotowości do pracy) po zadziałaniu systemu bezpieczeństwa (np. w wyniku otwarcia osłony blokującej, przerwania pola ochronnego kurtyny świetlnej);
4) ustąpieniu zakłóceń w zasilaniu energią;
5) usunięciu mechanicznego urządzenia podtrzymującego suwak.
W przypadku zastosowania więcej niż jednego urządzenia włączającego, ruch roboczy może nastąpić tylko przy jednoczesnym uaktywnieniu wszystkich tych urządzeń
Materiał źródłowy: strona internetowa Państwowej Inspekcji Pracy; katalog "Sprzęt roboczy minimalne wymagania", podkatalog " Prasa hydrauliczna krawędziowa".
Roman Majer, autor współpracuje z publikacją Serwis BHP.
Odpowiedzi udzielono 28 sierpnia 2014 r.