RPO: Czerwcowe emerytury z lat poprzednich trzeba wyrównać

Sejm poprawił przepisy, wskutek których świadczenia osób przechodzących na emeryturę w czerwcu były niższe niż tych, którzy wnieśli o to w pozostałych miesiącach. Kwestię czerwcowych emerytur rozwiązano, ale tylko na przyszłość, z pominięciem osób, którym tak ustalano świadczenia w minionych latach. RPO ponownie zgłosił problem ministrowi rodziny i polityki społecznej. MRiPS nad dalszą zmianą prawa jednak nie pracuje.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące braku uregulowania w ostatnich zmianach ustawowych problemu tzw. emerytur czerwcowych w odniesieniu do emerytur ustalonych w tym miesiącu w ubiegłych latach (2009-2019) oraz pochodnych im rent rodzinnych.

Czytaj również: Waloryzacja emerytur czerwcowych może być korzystniejsza, ale starych krzywd nie naprawi>>

Problem rozwiązany, ale tylko na przyszłość

Ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r., poz. 1621) oraz ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 875) uregulowały sposób ustalenia wysokości emerytury w czerwcu jedynie na przyszłość, początkowo incydentalnie w czerwcu 2020 r., a następnie na stałe od 2021 r., pomijając jednak w tym zakresie emerytury ustalone w poprzednich latach. Regulacja ma bowiem zastosowanie tylko do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r. 

W sprawie tzw. emerytur czerwcowych Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie występował do ministra rodziny i polityki społecznej (wystąpienia z dnia: 15 września 2017 r., 11 stycznia 2018 r., 26 kwietnia 2018 r., 8 listopada 2018 r., 2 października 2019 r. oraz 27 lutego 2020 r.).

Czytaj w LEX: Ziółkowski Paweł, Zmniejszenie lub zawieszenie świadczeń pracującym emerytom i rencistom >

Zróżnicowanie zasad ustalania wysokości emerytury było ściśle powiązane ze sposobem waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, stanowiących podstawę obliczenia emerytury (art. 25 i 25a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Dz.U. z 2021 poz. 291 ze zm.).

Czytaj w LEX: Kozłowska Małgorzata, Rozwiązanie stosunku pracy jako warunek wypłaty emerytury >

- Złożenie wniosku o emeryturę (ustalenie jej wysokości) w czerwcu skutkowało niższym wymiarem emerytury w porównaniu do wniosków złożonych w pozostałych jedenastu miesiącach roku. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który była przeprowadzona ostatnia waloryzacja roczna, jak również kapitał początkowy i składki zewidencjonowane we wcześniejszym okresie, poddane ostatniej waloryzacji rocznej, podlegają dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku, kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie podlega dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od dnia 1 czerwca roku, w którym został zgłoszony wniosek o emeryturę. Świadczenia osób przechodzących na emeryturę w czerwcu (w sytuacji, gdy kwoty poddane ostatniej waloryzacji rocznej nie podlegają dodatkowym waloryzacjom kwartalnym) są niższe niż emerytury osób przechodzących na emeryturę nie tylko w pozostałych miesiącach II kwartału tzn. w kwietniu czy maju, lecz również niższe niż emerytury ustalane w pozostałych kwartałach. Formuła obliczania wskaźnika waloryzacji składek, zarówno rocznej jak i kwartalnej waloryzacji oparta jest na wzroście przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne. W pierwszym kwartale roku wzrost przypisu składek w stosunku do czwartego kwartału poprzedniego roku jest znacznie wyższy niż w pozostałych kwartałach. Tym samym wskaźnik waloryzacji składek za I kwartał danego roku jest zwykle wyższy, niż roczny wskaźnik waloryzacji składek. Im większa jest ta różnica, tym waloryzacja kwartalna składek jest korzystniejsza od waloryzacji rocznej – opisuje problem zastępca RPO Stanisław Trociuk w wystąpieniu do Marleny Maląg, ministra rodziny i polityki społecznej.

Sprawdź również książkę: Polski system emerytalny. Prawne uwarunkowania trzech filarów >>

Problem należy uregulować kompleksowo

Zdaniem RPO, problem ten powinien zostać uregulowany kompleksowo odnosząc się również do emerytur, których wysokość została ustalona w czerwcu w minionych latach. Skoro w art. 17 ustawy zdecydowano się wstecznie uregulować kwestie ustalenia wysokości emerytury w czerwcu 2021 r., nic nie stało na przeszkodzie, aby w tym samym art. 17 ustawy nowelizującej wprowadzić rozwiązanie dotyczące poprzednich lat – podkreśla Rzecznik. Powołuje się przy tym na dane ZUS, z których wynika, że na przestrzeni ostatnich pięciu lat liczba osób, którym ustalono emeryturę i podjęto jej wypłatę w czerwcu spadła z ponad 16 tys. w 2015 r. do niecałych 3 tys. w 2019 r. (pismo Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych Centrali ZUS z dnia 12 marca 2020 r. znak: 992700/611/420/2020-WAS).

RPO przypomina, że na etapie prac legislacyjnych nad ustawą RPO zgłosił uwagi. W opinii dla senackiej komisji wskazał, że nie przewidziano regulacji, które dawałyby możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury (z uwzględnieniem zmian dotyczących sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego) osobom, którym obliczono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich. Stosowne poprawki zostały wniesione przez Senat. 11 sierpnia 2021 r.  odrzucił je jednak Sejm.

W ocenie Rzecznika, niezrozumiałe jest wprowadzenie ustawowych regulacji jedynie na przyszłość. Dlatego RPO poprosił minister Maląg o wskazanie możliwości rozwiązania przedstawionego problemu.

Czytaj w LEX: Szybkie Andrzej, Postępowanie emerytalne w przypadku osób zamieszkałych za granicą >

Odpowiedź MRiPS

Stanisław Szwed, wiceminister rodziny i polityki społecznej, w odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika przypomniał, że kwestia ta doraźne rozwiązana została w 2020 roku ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARSCoV-2 (Dz. U. poz. 875). Zgodnie z art. 53 tej ustawy, w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r., waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem tej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r. nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku.

Na stałe rozwiązanie to wprowadzono  począwszy od 2021 r. Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621), przepisy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej, w nowym brzmieniu, mają zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 r. lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej osobom, które wiek emerytalny ukończyły po dniu 31 maja 2021 r., oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po dniu 31 maja 2021 r. W przypadku przyznania tej emerytury lub tej renty rodzinnej, przed dniem wejścia w życie ustawy, emerytura lub renta rodzinna podlega ponownemu przeliczeniu z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej, w nowym brzmieniu, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie tej ustawy. - W ustawie tej przyjęto generalną zasadę, że proponowane przepisy dotyczą jedynie osób, przechodzących na emeryturę, począwszy od czerwca 2021 r. Wynikało to ze złożoności systemu emerytalnego, o czym była wyżej mowa, a także z oceny skutków regulacji i jej wpływu na finanse Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz finanse publiczne – podkreślił wiceminister Szwed. I dodał: - Uwagi, które obecnie Pan Rzecznik kieruje w swoim wystąpieniu do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, były zgłaszane w trakcie prac legislacyjnych nad ww. ustawą w parlamencie, również w formie poprawek. Sejm RP na posiedzeniu 11 sierpnia 2021 r. poprawki te odrzucił.

Jednocześnie Stanisław Szwed poinformował, że w MRiPS nie prowadzi się prac mających na celu dokonanie dalszych zmian w tym zakresie. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.