Gospodarka oparta w coraz większym stopniu o handel internetowy wymaga zawierania transakcji przy wykorzystaniu usług pośrednictwa internetowego, wykonywanych m.in. przez platformy internetowe, np. Allegro. Szczególnie jaskrawe stało się to w sytuacji wystąpienia epidemii COVID-19, kiedy handel funkcjonował głównie w sieci. Uzyskanie efektywnej sprzedaży towarów i usług w Internecie wymaga od małych i średnich przedsiębiorców korzystania z większych pośredników internetowych. W efekcie MŚP w coraz większym stopniu uzależniają się od podmiotów prowadzących platformy sprzedażowe, co skutkuje narzucaniem przez takie podmioty, jako silniejszych ekonomicznie od MŚP, warunków korzystania z takich platform.
Czytaj w LEX: Marketing bezpośredni a RODO >
Powszechną praktykę stanowi kształtowanie przez dostawców usług pośrednictwa internetowego warunków korzystania z ich usług w formie regulaminów. Często dochodzi do sytuacji dowolnego określania terminów i zasad realizacji usług niekorzystnych dla MŚP, z którymi nie mogą oni dyskutować, czy ich zmieniać. Regulaminy zawierają również niejasne postanowienia, zwykle interpretowane na niekorzyść dla MŚP.
Z dniem 12 lipca 2020 r. wraz z wejściem w życie rozporządzenia 2019/1150 w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (w skrócie: „rozporządzenie 2019/1150”) MŚP zyskały instrumenty ochrony przed odgórnie narzucanymi im nieuczciwymi warunkami usług.
Czytaj w LEX: Wsparcie finansowe dla przedsiębiorców z sektora MŚP oraz dużych przedsiębiorstw - kredyty, pożyczki, gwarancje >
Platformy sprzedażowe i portale społecznościowe
Rozporządzanie 2019/1150 skierowane jest do sektora B2B i dotyczy relacji dostawców usług pośrednictwa internetowego, czyli podmiotów prowadzących platformy handlu elektronicznego (jak Allegro, OLX), porównywarki cenowe (np. Ceneo), portale umożliwiające rezerwacje usług (np. Booking), portale społecznościowe (np. Facebook, Instagram), sklepy z aplikacjami z klientami biznesowymi wspomnianych usług, czyli przedsiębiorcami, którzy korzystając np. z platform sprzedażowych oferują swoje towary lub usługi konsumentom. Nowe obowiązki dotyczą również podmiotów dostarczających usługi tzw. asystentów głosowych oraz operatorów wyszukiwarek internetowych (np. Google).
Czytaj w LEX: Odróżnienie swobody świadczenia usług od innych swobód jednolitego rynku >
Unijne regulacje wprowadzono z myślą o potrzebie zapewnienia równego traktowania MŚP, którzy w relacjach z większymi podmiotami pozostają w gorszej pozycji, co skutkuje koniecznością akceptowania odgórnie narzucanych warunków transakcji.
Przeciwdziałanie arbitralnym decyzjom
Nowe zasady kształtowania stosunków umownych pomiędzy dostawcami usług pośrednictwa internetowego i MŚP mają przeciwdziałać sytuacjom, np. arbitralnego usuwania produktów lub usług platform handlowych, mediów społecznościowych, czy sklepów z aplikacjami; ponadto jednostronnego zawieszenia konta bez uprzedniego powiadomienia i bez faktycznej możliwości zakwestionowania decyzji platformy (również tych wynikających z braku jasnego uzasadnienia).
Czytaj w LEX: Opodatkowanie i ewidencja pomocy udzielonej w związku z koronawirusem >
Osiągnięciu założeń rozporządzenia 2019/1150 i ochronie interesów MŚP ma się przede wszystkim przyczynić obowiązek odpowiedniego kształtowania warunków świadczenia usług (czyli umów i regulaminów). Od 12 lipca br. dostawcy usług pośrednictwa internetowego są obowiązani zawrzeć w umowach i regulaminach np. postanowienia określające podstawy podjęcia decyzji o zawieszeniu lub zakończeniu świadczenia usługi, a także wszelkie przypadki zróżnicowanego traktowania w zakresie towarów i usług oferowanych konsumentom przez użytkowników biznesowych, jak również samych dostawców. Ponadto w każdym przypadku podjęcia decyzji o ograniczeniu lub zawieszeniu świadczenia usług, uzasadnienie takiej decyzji będzie musiało zostać przekazane użytkownikowi biznesowemu najpóźniej w momencie gdy zawieszenie lub ograniczenie stanie się skuteczne. Użytkownik biznesowy będzie musiał otrzymać uzasadnienie decyzji o zakończeniu świadczenia na jego rzecz usługi. Zgodnie z nowymi przepisami uzasadnienie decyzji będzie obowiązkowo przekazywane na trwałym nośniku.
Bez faworyzowania własnych produktów
Silna pozycja podmiotów świadczących usługi pośrednictwa internetowego sprzyja także faworyzowaniu własnych usług i produktów, jak również usług i produktów podmiotów powiązanych. Takie działania prowadzą do dyskryminacji pozostałych użytkowników biznesowych, którzy często mają np. gorszy dostęp do danych. Ze względu na nierównie traktowanie niektórzy użytkownicy biznesowi mogą nie mieć dostępu lub posiadać ograniczony dostęp do przetwarzania, w tym przenoszenia niektórych rodzajów danych (osobowych i nieosobowych). W efekcie ich możliwość komunikowania się z klientami poza platformą jest ograniczona. Z kolei inni użytkownicy biznesowi zostają na podstawie umowy ograniczeni w zakresie możliwości wykorzystania danych. W związku z powyższym unijny prawodawca zdecydował się na wprowadzenie zasad dotyczących również przetwarzania danych (osobowych i nieosobowych). Zgodnie z nowymi zasadami warunki korzystania z usług będą musiały określać zasady dostępu do danych lub informować o braku takiego dostępu. Przy czym informacje będą musiały obejmować dane, które użytkownicy biznesowi lub konsumenci dostarczają na potrzeby korzystania z usług pośrednictwa internetowego lub które są generowane w wyniku świadczenia tych usług. MŚP otrzymają zatem wyraźną informację min. o tym, czy dostawca usług pośrednictwa internetowego ma dostęp do danych (w tym danych osobowych) dostarczanych oraz czy dane są przekazywane stronom trzecim.
Czytaj: UODO: Zabawki połączone z internetem pobierają dane dzieci>>
Lepsza ochrona małych i średnich firm
Rozporządzenie 2019/1150 wprowadza także ułatwienia w zakresie dochodzenia ochrony interesów MŚP. Rozporządzenie wprowadza obowiązkową instytucję wewnętrznego systemu rozpatrywania skarg oraz obowiązek wyznaczenia mediatorów. Dostawcy usług pośrednictwa internetowego będą musieli wskazać co najmniej dwóch mediatorów, z których udziałem będą prowadzili proces pozasądowego rozwiązania sporów. Ma się to przyczynić do szybszego rozstrzygania sporów. Przepisy przewidują także możliwość reprezentowania interesów MŚP przed sądami krajowymi przez organizacje i stowarzyszenia. W praktyce oznacza to, że organizacje i stowarzyszenia zostały uprawnione do występowania z powództwem o ustalenie nieważności postanowień umów i regulaminów sprzecznych z nowymi zasadami.
Bat na nieprzejrzyste praktyki wyszukiwarek
Jak zostało wspomniane, rozporządzenie 2019/1150 dotyczy także wyszukiwarek internetowych. Zmiany w tym zakresie stały się niezbędne gdyż platformy przeznaczone do wyszukiwania informacji stosują nieprzejrzyste praktyki, zwłaszcza w zakresie wyszukiwania i rankingu oraz zamieszczania reklam. W efekcie wyniki wyszukiwania i rankingów bywają nieobiektywne, zaś zasady dostępu do specjalnych ofert są przejrzyste wyłącznie dla wybranych użytkowników biznesowych. Po zmianach zasady plasowania te staną się przejrzyste. Dostawca jest obowiązany określić główne parametry determinujące pozycję w efektach wyszukiwania, a także wyjaśnić możliwości wywierania aktywnego wpływu na plasowanie pozycjonowanie oraz wyjaśnić skutki takich działań. Co istotne, rozporządzenie 2019/1150 dopuszcza, aby wynagrodzenie było zróżnicowane i odnosiło się do płatności, których głównym lub jedynym celem jest poprawa pozycjonowania, jak również było należne za działania, których praktycznym skutkiem jest poprawa pozycjonowania.
Autorzy:
Artur Piechocki, radca prawny, partner w kancelarii APLAW
Katarzyna Gorzkowska, prawnik w kancelarii APLAW
