Pod względem użytkowym wyróżnia się zieleń: publiczną, o specjalnym przeznaczeniu, osiedlową, produkcyjną. Najbardziej wartościową przestrzeń kulturową miasta tworzy zieleń publiczna. Odgrywa ona najistotniejszą rolę w przestrzeni miasta, stanowi przykład przestrzeni publicznej, która ma sprzyjać nawiązywaniu kontaktów (bezpośrednich lub też pośrednich) między jej użytkownikami. Wartość tej zieleni, jej wizerunek zależy od jej stanu, troski zarówno użytkowników jak i jej gospodarza. Brak troski o jej stan sprawia, iż rola kulturotwórcza zanika i w konsekwencji przyczynia się do dewastacji krajobrazu. Dlatego ważne jest uświadomienie społeczeństwa: władz, użytkowników jaką rolę tereny zieleni odgrywają w strukturze miasta.

Wg ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. 94.49.196 z późn. zm.) przez pojęcie zieleni miejskiej należy rozumieć: „zespoły roślinności spełniające cele wypoczynkowe, zdrowotne i estetyczne, a w szczególności: parki, zieleńce, zieleń na placach, ulicach, zieleń izolacyjna i pracownicze ogrody działkowe" (art. 3 ust. 15). Wg w/w definicji ustawowej zieleń miejska pełni ważny element struktury miasta, krajobrazu miasta. To miejsce wypoczynku, wyciszenia, ucieczki od codziennego zgiełku miasta. Stanowi pewnego rodzaju „pauzę” w życiu pełnym pośpiechu. Jej rola w strukturze miasta jest o tyle ważna, gdyż dodatkowo zmniejsza poziom zanieczyszczenia powietrza jak i przyczynia się do zmniejszenia hałasu.
Ochrona zieleni miejskiej w Polsce.

Zieleń w miastach kontrolowana jest za pomocą rodzajów przeznaczenia terenu zapisanych w planach zagospodarowania przestrzennego oraz poprzez określenie stref ochronnych w zasadach zagospodarowywania terenów miejskich. Wg ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska zieleń miejska podlega ochronie „w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się obowiązek tworzenia i ochrony terenów zieleni miejskiej." (art. 42 ust. 2). Ustawa dodatkowo reguluje w jakich sytuacjach zieleń ta podlega ochronie: „Przy zmianie przeznaczenia terenu zieleni miejskiej stosuje się przepisy dotyczące opracowywania i uchwalania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego” (art. 43 ust.2) - przy czym przepis ust. 2 „dotyczy także terenów jeszcze nie zagospodarowanych, lecz przeznaczonych zgodnie z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na tereny zieleni miejskiej" (art. 43 ust.3).

Jakie zagrożenia?

Zieleń miejska, obok terenów rolnych, coraz częściej stanowi obszar zainteresowania inwestorów. Deweloperzy patrzą na tereny zielone jak na potencjalne miejsce inwestycji. W dużej mierze tereny zielone znikają ze struktury miasta na rzecz nowych osiedli, apartamentowców, biurowców. Postępująca urbanizacja to jeden z głównych problemów dotyczący tego rodzaju przestrzeni publicznej. Warszawa jest przykładem gdzie odnosi się wrażenie, iż władze samorządowe zapomniały jaką rolę i znaczenie powinna odgrywać zieleń miejska w strukturze miasta. Przykładem bezmyślnego działania władz jest chociażby przestrzeń Pól Mokotowskich. Nie tak dawno mogliśmy przeczytać w prasie (Gazeta Wyborcza, Dziennik itp.) o planach inwestycyjnych jednego z deweloperów- Global Partners. Inwestor pragnął stworzyć na obszarze Pól „las wieżowców”, w których zlokalizowany miał zostać wysokiej klasy hotel wraz z biurowcami. Wysoka zabudowa miała stanowić uzupełnienie procesu rewitalizacji stadionu Skry. Na szczęście projekt nie został zaakceptowany przez urzędników. A wszystko za sprawą osób, którym los parku nie był obojętny, którzy zdają sobie sprawę z roli jaką pełni ten obszar dla miasta. Petycje oraz protest społeczeństwa doprowadził w konsekwencji do uchwalenia planu miejscowego dla danego obszaru – czerwiec br. Działania inwestora, jego odważne wizje sposobu zagospodarowania obszaru Pól Mokotowskich były następstwem braku planu miejscowego dla danego obszaru. Dlatego tak ważne jest pokrycie planami miejscowymi jak największej liczby obszarów zielonych. Dzięki temu chronimy tereny cenne w mieście ze względu na posiadane wartości i ich znaczenie.

A jak jest w innych krajach?

W krajach europejskich oraz w krajach za oceanem tereny zielone objęte są specjalną opieką i ochroną. Władze dbają o zieleń miejską i co najważniejsze zdają sobie sprawę z roli jaką pełni dana przestrzeń publiczna w strukturze miasta i zagrożeń jakie na nią czyhają – rosnącej urbanizacji. W tym celu zostało określone prawo, mające na celu ochronę terenów zielonych. Uregulowania prawne w UE poświęciły temu problemowi oddzielny pkt w "Programie Działań na rzecz Ochrony Środowiska". Zakłada on poprawę warunków środowiska miejskiego, w którym zwraca się większą uwagę na wpływ urbanizacji na środowisko.

W Polsce coraz więcej uwagi poświęca się temu problemowi. W tym celu organizowane są konferencje i debaty. O tym, iż jest to problem niezwykle ważny i niepokojący jest fakt organizowania szeregu spotkań poświęconych terenom zielonych i jej roli w przestrzeni miasta. Takie spotkania obecnie realizowane są min. w przestrzeni zielonej Warszawy. Inicjatorem cyklu spotkań „Śniadanie na trawie” jest miasto stołeczne Warszawa - Centrum Komunikacji Społecznej przy wsparciu merytorycznym Biura Ochrony Środowiska, gdzie do współpracy zaproszono specjalistów z Katedry Sztuki Krajobrazu z SGGW. Debata ma na celu uświadomienie społeczeństwu: mieszkańcom - jej użytkownikom - jaką rolę powinna odgrywać zieleń w mieście, o roli obywateli w kształtowaniu miejskiej zieleni i wielu innych, zielonych aspektach stolic. Spotkania mają charakter edukacyjno - informacyjny. Pragną zachęcić społeczeństwo do współdziałania - współdecydowania o losie przestrzeni zielonej miasta. Do tej pory odbyły się dwa spotkania – przy Wiśle oraz na Kępie Potockiej. Następne spotkanie odbędzie się 22 sierpnia na terenie Parku Bródnowskiego. Tematem spotkania będzie zieleń jako przestrzeń działań twórczych. Więcej informacji na temat kolejnych spotkań znajduje się na stronie internetowej: www.zielona.um.warszawa.pl

Jak poprawić funkcjonowanie zieleni miejskiej w Polsce?

W Polsce występuje dziwna tendencja i trend zabudowywania terenów zielonych odgrywających ważną rolę dla miasta. W krajach europejskich jest to niedopuszczalne. Zieleń miejską otacza się szczególną troską i ochroną (o czym pisałam wcześniej). U nas w prawdzie ochrona zieleni miejskiej możliwa jest w wyniku istnienia planu miejscowego, ale problem jest taki, że takich planów obowiązujących dla danego terenu jest niewiele (ilość obszarów ogólnych pokrytych planami w Polsce - 15%, w Warszawie jest to ok. 19,7%). Patrząc na poczynania naszych sąsiadów z kontynentu jak i tych za oceanem wydaje się, że władze jak i użytkownicy przestrzeni zielonej zdają sobie sprawę z roli i wagi jaką odgrywają tereny zielone w strukturze miasta. Jaką pełnią rolę i funkcję w mieście i dla ludzi. Stąd zamiast niszczyć zieleń częściej pojawiają się inicjatywy ochrony jej przed niepożądanymi działaniami ludzi, w tym przede wszystkim działaniem inwestorów. Dlatego, też aby zieleń miejska mogła spełniać w pełni swoją funkcję potrzebne jest stworzenie lokalnej polityki ochrony przyrody w mieście. W zakresie prawno-organizacyjnym jest potrzeba uporządkowania statusu formalno-prawnego terenów zieleni miejskiej, co jest niezbędne w prawidłowym zarządzaniu terenami zielonymi. Wskazane byłoby również wydzielenie Zarządu Zieleni Miejskiej oraz ustanowienie przez Zarząd Miasta funkcji ogrodnika, czy też kuratora zieleni w mieście. W zakresie planistycznym niezbędne jest przygotowanie pełnej waloryzacji przyrodniczej miasta, z uwzględnieniem miejsc przyrodniczo cennych i objęciem ich prawną ochroną oraz wpisaniem terenów zielonych do planów zagospodarowania przestrzennego.