Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie sygn. akt II OSK 730/06: „Gmina nie może nakładać na mieszkańców obowiązkowych opłat za przyłączenie nieruchomości do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Podstawą taką nie może być przepis art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce komunalnej, ani art. 15 i 19 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę. Takie opłaty prowadziłyby do przeniesienia na mieszkańców gminy bezpośredniego i przymusowego finansowania zadań gminy przez obowiązkowy udział w kosztach budowy. Tymczasem kwestię uczestnictwa właścicieli nieruchomości w kosztach budowy infrastruktury technicznej regulują przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami dotyczące opłat adiacenckich.”
Cytowany wyrok odnosił się do zarządzenia w sprawie ustalenia wysokości opłat za włączenie nieruchomości do czynnej sieci kanalizacyjnej wydanego przez burmistrz miasta i gminy Niepołomice. Wojewoda małopolski unieważnił je z powodu braku podstawy prawnej. Gmina zaskarżyła tę decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie. Zaskarżonej decyzji zarzucono, iż nie uwzględniła faktu, że zarządzenie o wysokości opłat wydano na podstawie przepisów ustaw o gospodarce komunalnej oraz o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę wskazując, iż art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce komunalnej upoważnia organ stanowiący lub wykonawczy gminy jedynie do ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej. Nie daje natomiast generalnego upoważnienia do wprowadzania opłat o charakterze publicznoprawnym. Tymczasem z treści unieważnionego zarządzenia wynika, że opłata za włączenie do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej jest obowiązkowa, a więc stanowi w istocie daninę publiczną. W skardze kasacyjnej do NSA gmina zarzuciła błędną wykładnię przepisów ustawy o gospodarce komunalnej i niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 2 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę, który stanowi, iż wykonanie przyłączy do sieci zapewnia na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci. Twierdziła, że opłaty, o których mowa w zarządzeniu, nie są przymusowe, lecz mają charakter dobrowolny. Zainteresowany może we własnym zakresie wykonać przyłącze, a zakład wodociągów i kanalizacji dokona jego odbioru. NSA oddalił skargę kasacyjną wskazując ponownie, iż na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce komunalnej, organy stanowiące jednostek samorządu mogą postanawiać o wysokości cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu. Nie może on być jednak w żadnym razie podstawą prawną do podejmowania uchwał określających odpłatność za włączenie do czynnej sieci kanalizacyjnej.
Możliwość ustanowienia obowiązku ponoszenia opłat za przyłączenie do sieci nie wynika również z art. 15 i 19 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę.
Podobne stanowisko prezentowane jest m.in. w rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody z dnia 15.01.2006r., PN.II.0911-10/14/06 (publik. OwSS rok 2006, Nr 2 poz. 42, str. 73) z którego wynika, iż: „art. 19 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków nie zawiera upoważnienia do nakładania jakichkolwiek opłat na odbiorców usług.”
Cytowane rozstrzygnięcie odnosiło się do Regulaminu Gminy Z., który przewidywał, iż za dokonanie przyłączenia do sieci pobierana jest opłata. Rada gminy w drodze aktu prawa miejscowego nałożyła zatem na odbiorcę obowiązek uiszczenia opłat. Sam regulamin nie określał przy tym wprawdzie wysokości opłat, ale wskazał miejsce ich regulacji - cennik przedsiębiorstwa. Uchwała o ustanowieniu regulaminu podjęta została na podstawie art. 19 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Wojewoda uznał, iż delegacja ustawowa do wydania aktu prawa miejscowego ma charakter otwarty. Nie oznacza to jednak, że rada gminy może nałożyć w drodze regulaminu na odbiorcę usług obowiązek uiszczania określonych opłat. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia nadzorczego wskazano, iż: „sama ustawa upoważniając radę gminy do określenia warunków przyłączenia do sieci, nie upoważniła gminy do wprowadzania bezpośrednio lub pośrednio z tego tytułu jakichkolwiek opłat. Zgodnie zaś z art. 18 ust. 2 pkt 8 ustawy o samorządzie gminnym: „do wyłącznej właściwości rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach”. Zakresem przedmiotowym powyższego przepisu jest objęte zarówno stanowienie opłat lokalnych (o których mowa w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych) jak i innych opłat ustalanych przez radę gminy. Nałożenie opłat przez radę gminy wymaga więc istnienia wyraźnego upoważnienia ustawowego. Dlatego też w orzecznictwie sądowo-administracyjnym wielokrotnie był wyrażany pogląd, iż do działalności organów samorządu terytorialnego w sferze zobowiązań publicznoprawnych nie stosuje się zasady-„co nie jest zakazane, jest dozwolone” lecz reguluje tę działalność zasada- „dozwolone jest tylko to co prawo wyraźnie przewiduje” (wyrok NSA z dnia 15.01.1997r., III SA 534/96, Monitor Podatkowy 1997, Nr 12, z 374, Glosa 1998, nr 3 z 30; wyrok NSA z dnia 24.05.1993r., III SA 2017/92, ONSA 1993, nr 4, poz. 113) Cytowany wyżej art. 19 ustawy wyraźnego upoważnienia do nakładania opłat nie zawiera. Dlatego należy uznać, iż w kwestionowanym przez organ zakresie badania uchwała narusza prawo.”
Skutkiem ukształtowania się wskazanej powyżej linii orzeczniczej w większości gmin opłaty za przyłączenie nie są pobierane. W praktyce najczęściej lokalne sieci wodociągowe i kanalizacyjne często są własnością gmin, a zarządzają nimi miejscowe spółki handlowe z udziałem gmin lub zakłady komunalne.
Jeżeli urządzenia infrastruktury technicznej zostały wybudowane z udziałem środków Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, właściciele nieruchomości uczestniczą w kosztach budowy urządzeń infrastruktury technicznej przez wnoszenie na rzecz gminy tzw. opłat adiacenckich. Opłaty te normowane są przez ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami [5 – art. 143 i n.] i są konsekwencją bądź budowy drogi bądź wybudowania pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i telekomunikacyjnych. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta może, w drodze decyzji, ustalić opłatę adiacencką każdorazowo po stworzeniu warunków do podłączenia nieruchomości do poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej albo po stworzeniu warunków do korzystania z wybudowanej drogi. Wydanie decyzji o ustaleniu opłaty adiacenckiej może nastąpić w terminie do 3 lat od dnia stworzenia warunków do podłączenia nieruchomości do poszczególnych urządzeń infrastruktury technicznej. Ustalenie i wysokość opłaty adiacenckiej zależą od wzrostu wartości nieruchomości spowodowanego budową urządzeń infrastruktury technicznej. Wysokość opłaty adiacenckiej wynosi nie więcej niż 50% różnicy między wartością, jaką nieruchomość miała przed wybudowaniem urządzeń infrastruktury technicznej, a wartością, jaką nieruchomość ma po ich wybudowaniu. Wysokość stawki procentowej opłaty adiacenckiej ustala rada gminy w drodze uchwały.
Niektóre samorządy nadal jednak pobierają za usługę przyłączenia sieci wodociągowej i kanalizacyjnej opłatę na wcześniej ustalonych zasadach – w oparciu o uchwalane cenniki opłat i tę praktykę uznać należy za nieprawidłową. Ustalanie nienależnych opłat przez gminę skutkować może zatem roszczeniami osób, które zostały przymuszone do spełnienia takiego świadczenia.