NIK przeprowadziła kontrolę w Ministerstwie Rozwoju i Technologii (MRiT) oraz w Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim (PUW) i Lubelskim Urzędzie Wojewódzkim (LUW). Wyniki nie są najlepsze.
Czytaj też: Gorzki zawód przedsiębiorców - sądy zaczynają oddalać pozwy przeciwko PFR
Na co teoretycznie mogli liczyć przedsiębiorcy?
W związku z sytuacją na granicy Polski z Białorusią, Prezydent RP, a następnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, wprowadzili od 2 września 2021 r. do 30 czerwca 2022 r. czasowy zakaz przebywania na obszarze obejmującym 115 miejscowości z terenu województwa podlaskiego oraz 68 z województwa lubelskiego. Dla podmiotów, które zostały najmocniej dotknięte trwającym 302 dni czasowym zakazem przebywania, przewidziano trzy możliwości wsparcia. Należały do nich:
- odszkodowania – przyznawane przez wojewodów podlaskiego i lubelskiego na podstawie ustawy z 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (ustawa o wyrównywaniu strat majątkowych). Odszkodowanie obejmuje wyrównanie straty majątkowej, bez korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby strata nie powstała.
- rekompensaty – przyznawane przez wojewodów podlaskiego i lubelskiego na podstawie doraźnej ustawy o rekompensacie w związku z wprowadzeniem stanu wyjątkowego na obszarze części województwa podlaskiego oraz części województwa lubelskiego w 2021 r. (ustawa o rekompensacie). Rekompensata ta stanowiła pomoc de minimis i była ustalana za każde 30 dni trwania czasowego zakazu przebywania w wysokości 65% średniego miesięcznego przychodu z prowadzonej działalności w okresie obejmującym czerwiec, lipiec i sierpień 2021 roku. Podmiotami uprawnionymi do rekompensaty na obszarze objętym zakazem przebywania byli przedsiębiorcy prowadzący działalność:
- gospodarczą w zakresie gastronomii;
- organizatora turystyki lub podmiotu ułatwiającego nabywanie powiązanych usług turystycznych;
- pilota wycieczek lub przewodnika turystycznego;
- w zakresie wypożyczania i dzierżawy sprzętu turystycznego i rekreacyjnego;
- a także przedsiębiorcy lub rolnicy świadczący usługi hotelarskie.
- wsparcie finansowe – przyznawane przez wojewodów podlaskiego i lubelskiego na podstawie programu rządowego „Tarcza dla pogranicza”. Program ten był tworzony w Ministerstwie Rozwoju i Technologii od stycznia 2022 r. i został przyjęty przez Radę Ministrów 13 kwietnia 2023 r. Tworzenie tego programu wymagało wypracowania jego założeń, przeprowadzenia procedury prenotyfikacji i notyfikacji przed Komisją Europejską, przeprowadzenia krajowej procedury legislacyjnej oraz jego wdrożenia przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii, w tym zapewnienia jego finansowania.
Cena promocyjna: 119.2 zł
|Cena regularna: 149 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 104.3 zł
Wsparcie nie dla wszystkich
Z ustaleń NIK-u wynika, że urzędy wojewódzkie wydawały w części prawidłowe rozstrzygnięcia, a nieprawidłowości stwierdzono w przypadku (5 proc.) analizowanych postępowań i dotyczyły one spraw prowadzonych w LUW. Polegały one na przyjęciu i rozpatrzeniu niepodpisanego wniosku o udzielenie rekompensaty, nieterminowym rozpatrzeniu wniosków oraz na zwłoce w rozpatrzeniu trzech wniosków o przyznanie rekompensaty.
Ponadto NIK stwierdził, że:
- żaden z 46 wniosków o przyznanie odszkodowania nie został uwzględniony. Może to oznaczać, że przyjęte w 2002 r. rozwiązania w ustawie o wyrównywaniu strat majątkowych (niezmieniane do tej pory) nie spełniają swojej roli i nie są rozwiązaniami systemowymi, realnie wspierającymi poszkodowanych w wyniku stanu wyjątkowego. Za takie rozwiązania nie można też uznać wsparcia przewidzianego w doraźnej ustawie o rekompensacie. Przepisy tej ustawy nie będą miały bowiem zastosowania w przypadku ponownego wprowadzenia stanu wyjątkowego lub czasowego zakazu przebywania (wskazanego w art. 12a ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej), co może okazać się konieczne mając na uwadze obecną sytuację na granicy z Białorusią i obwodem królewieckim;
- żaden z pięciu wniosków o przyznanie wsparcia finansowego w ramach „Tarczy dla pogranicza” również nie został uwzględniony;
- z 1026 wniosków o przyznanie rekompensaty uwzględniono 944 wnioski (92 proc. ). Na podstawie doraźnej ustawy o rekompensacie 206 podmiotom przyznano łącznie blisko 35 mln zł, a największą grupą wspartą rekompensatami byli przedsiębiorcy i rolnicy świadczący usługi hotelarskie. O rekompensaty ubiegały się tylko niektóre podmioty świadczące usługi hotelarskie w rozumieniu ustawy o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych. Z informacji uzyskanych z urzędów marszałkowskich oraz z miast i gmin wynika, że bezpośrednio przed wprowadzeniem stanu wyjątkowego na terenie miejscowości objętych tym stanem funkcjonowało 319 przedsiębiorców oraz rolników świadczących usługi hotelarskie, a wsparcie na podstawie ustawy o rekompensacie otrzymało 118 z nich, tj. zaledwie 37 proc.
Ministerstwo pod lupą izby
Zdaniem NIK Ministerstwo Rozwoju i Technologii założenia „Tarczy dla pogranicza” wypracowało na podstawie rzetelnych danych, a sam program od początku był projektowany jako alternatywa oraz uzupełnienie dla realizowanego wsparcia na podstawie ustawy o rekompensacie i miał być skierowany wyłącznie do tych samych podmiotów.
W ramach procedury prenotyfikacji i notyfikacji projektu programu, na jedno z pytań Komisji Europejskiej ministerstwo udzieliło odpowiedzi dopiero po upływie prawie trzech miesięcy, co obok licznych próśb KE o przedstawienie informacji i wyjaśnień miało znaczący wpływ na długość procesu tworzenia „Tarczy dla pogranicza”. Od momentu złożenia wniosku prenotyfikacyjnego do wydania decyzji KE o zgodności „Tarczy dla pogranicza” z rynkiem wewnętrznym upłynęło prawie 10 miesięcy.
Ponadto z ustaleń kontroli w MRiT wynika, że proces notyfikacji projektu „Tarczy dla pogranicza” do KE nie został poprzedzony opinią Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (wskazaną w art. 12 ust. 1 ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej) oraz wymaganą zgodą Rady Ministrów na dokonanie notyfikacji projektu „Tarczy dla pogranicza”.
W trakcie tworzenia „Tarczy dla pogranicza” MRiT pozyskało dane o liczbie podmiotów, którym ze względu na limit pomocy de minimis nie wypłacono rekompensat w pełnej wysokości. MRiT posiadało też informacje o skali spadku przychodów tych podmiotów, który w okresie czasowego zakazu przebywania, w porównaniu do okresu grudzień 2018 r. – czerwiec 2019 r., wyniósł 34 proc. w przypadku podmiotów świadczących usługi zakwaterowania oraz 88 proc. w przypadku podmiotów świadczących usługi gastronomiczne. Niższy spadek przychodów podmiotów świadczących usługi hotelarskie wynikał m.in. z zakwaterowania w nich osób pełniących służbę na granicy Polski. Z informacji uzyskanych z MSWiA i MON wynika, że koszty zakwaterowania w tym okresie podległych służb w 55 obiektach hotelarskich wyniosły ponad 32 mln zł.
Ministerstwo Rozwoju i Technologii zawarło z Polskim Funduszem Rozwoju (PFR) wymagane umowy umożliwiające wdrożenie „Tarczy dla pogranicza”. Jednak w umowie o realizację programu, części wynagrodzenia dla PFR – w kwocie 738 tys. zł – nie uzależniono od efektów obsługi programu, co było działaniem nierzetelnym oraz niegospodarnym. Wojewodowie podlaski i lubelski nie udzielili bowiem wsparcia finansowego w ramach programu żadnemu podmiotowi, a mimo to PFR otrzymał 738 tys. zł wynagrodzenia, m.in. za wypłacanie podmiotom wskazanym w decyzjach wojewodów wsparcia finansowego przewidzianego w „Tarczy dla pogranicza”, udostępnianie MRiT dokumentów potwierdzających dokonanie wypłaty oraz za przekazanie do 31 grudnia 2023 r. zestawienia wartości wszystkich rekompensat należnych beneficjentom.
Naruszenia wpłynęły na sytuację firm
W opinii NIK-u wymienione naruszenia prawa, brak systemowych rozwiązań prawnych, opóźnienia i ich nieefektywny charakter mają oczywisty wpływ na kondycję ekonomiczną podmiotów gospodarczych działających na terenie objętym czasowym zakazem przebywania, ale także samych mieszkańców Podlasia i Lubelszczyzny. Powyższa sytuacja determinuje również znaczące ograniczenie potencjału w obszarze ruchu turystycznego, który jest jednym z głównych źródeł rozwoju gospodarczego Podlasia i Lubelszczyzny.
Mając na uwadze brak stałych systemowych rozwiązań realnie wspierających poszkodowanych w wyniku m.in. stanu wyjątkowego i czasowego zakazu przebywania (wskazanego w art. 12a ustawy o ochronie granicy państwowej) oraz obecną sytuację na granicy z Białorusią i obwodem królewieckim, NIK wniosła do Prezesa Rady Ministrów o podjęcie prac legislacyjnych nad takimi rozwiązaniami.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.