Kompensacja przyrodnicza wyrównuje szkody dokonane w środowisku

Przez kompensację przyrodniczą rozumie się zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych. Pojęcie to zostało zdefiniowane w art. 3 pkt 8 z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 poz. 1232) dalej: p.o.ś.

Z wymogiem zastosowania kompensacji przyrodniczej spotykamy się w różnych sytuacjach, które zostały szczegółowo uregulowane w obowiązujących przepisach prawa.

Kompensacja wynikająca z art. 75 prawa ochrony środowiska

Art. 75 p.o.ś. stanowi, iż w trakcie prac budowlanych inwestor realizujący przedsięwzięcie jest obowiązany uwzględnić ochronę środowiska na obszarze prowadzenia prac, a w szczególności ochronę gleby, zieleni, naturalnego ukształtowania terenu i stosunków wodnych. Przy prowadzeniu prac budowlanych dopuszcza się wykorzystywanie i przekształcanie elementów przyrodniczych wyłącznie w takim zakresie, w jakim jest to konieczne w związku z realizacją konkretnej inwestycji. Z kompensacją przyrodniczą będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy ochrona elementów przyrodniczych podczas wykonywania robót budowlanych nie będzie możliwa. Nie może ona jednak odbywać się w sposób dowolny.

Co do zasady zostaje sprecyzowana w pozwoleniu na budowę. W niektórych przypadkach będzie to z kolei miało miejsce w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wydawanej na podstawie art. 71 ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
(Dz. U. z 2013r. poz. 1235) - zwanej dalej u.u.i.ś.

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach jest konieczna w przypadku realizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Przedsięwzięcia te zostały wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. z 2010 r. Nr 213 poz. 1397) wydanym na podstawie art. 60 u.u.i.ś.

Decyzja środowiskowa będzie określała wymagany zakres kompensacji przyrodniczej w przypadku przedsięwzięć, dla których w ramach jej wydawania była przeprowadzona ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Zakres kompensacji mogą również określać inne decyzje, przed wydaniem których została przeprowadzona ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Co istotne, zakres kompensacji przyrodniczej ustala się przed zaistnieniem niekorzystnych zmian w środowisku.

Organ nakładając obowiązek kompensacji przyrodniczej nie może ograniczyć się tylko do samego ogólnego nałożenia obowiązku, powinien w sposób precyzyjny określić na czym ta kompensacja ma polegać. Określenie na czym ma polegać kompensacja przyrodnicza powinno zawierać jej zakres, miejsce, termin, i sposób jej wykonania. (Ł. Krzycki, Kompensacja przyrodnicza w ustawodawstwie polskim na tle regulacji obowiązujących w Republice Federalnej Niemiec, Biuletyn Prawa Ochrony Środowiska 2002, luty, s. 3-7).

Warto zauważyć, że kompensacja przyrodnicza może być realizowane również na innym terenie, niż ten na którym wystąpiła szkoda. Ma to miejsce w przypadku, gdy na tym terenie kompensacja nie jest już możliwa.


Zaplanowanie i wykonanie kompensacji przyrodniczej wymaga odpowiedniej wiedzy przyrodniczej. Nieprawidłowo przeprowadzona kompensacja może przynieść odwrotny skutek od zaplanowanego i paradoksalnie przynieść szkody w środowisku przyrodniczym. W związku z tym każdy przypadek kompensacji winien być indywidualnie projektowany z uwzględnieniem możliwości jego przeprowadzenia (pod względem lokalizacyjnym i technicznym).


Nie lada wyzwaniem jest również ustalenie precyzyjnego katalogu działań, które prowadzić będą do zapewnienia kompensacji strat powstałych w wyniku konkretnego przedsięwzięcia. Wynika to mi.in. z faktu, iż katalog działań kompensacyjnych jest katalogiem otwartym, z którego należy zaczerpnąć działania najwłaściwsze w danych okolicznościach. Według stanowiska Krajowej Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko „kompensacja przyrodnicza zawsze powinna być poprzedzona dokładną analizą wszystkich możliwych wariantów wykonania przedsięwzięcia i wybraniem spośród nich rozwiązania najbardziej korzystnego dla środowiska, a także określeniem działań minimalizujących negatywny wpływ przedsięwzięcia na środowisko. Działania kompensujące muszą być wykonalne oraz skuteczne, aby przywrócić warunki ekologiczne konieczne do zapewnienia ogólnej spójności i należy je opracowywać proporcjonalnie do szacowanych strat. Natomiast nigdy kompensacja przyrodnicza nie powinna być środkiem, który stosuje się tylko po to by umożliwić realizację przedsięwzięcia”


Kompensacja przyrodnicza na obszarach Natura 2000

Kompensacja związana z realizacją planów lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 obwarowana jest szczególnymi, zaostrzonymi warunkami proceduralnymi oraz merytorycznymi zawartymi w art. 34 i następne ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2013 r. poz. 627) - dalej u.o.p. Zgodnie bowiem z powołanym przepisem dokonanie kompensacji przyrodniczej jest jednym z warunków decydującym o możliwości dopuszczenia do realizacji tego typu zamierzenia. Obok zagwarantowania wykonania kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000, aby działanie takie mogło zostać zrealizowane za przeprowadzeniem planu lub przedsięwzięcia muszą przemawiać wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, po drugie zaś nie może istnieć możliwość alternatywnego osiągnięcia tego celu. Jeżeli rozwiązania alternatywne są wysoce kosztowne czy też trudne technicznie do realizacji nie ma podstawy do ich odrzucenia, na co wyraźnie wskazuje sformułowanie ”wobec braku rozwiązań alternatywnych”.@page_break@

Zakres, miejsce, termin i sposób wykonania kompensacji przyrodniczej ustala właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich - dyrektor właściwego urzędu morskiego, w porozumieniu z zarządcą terenu. Dokonuje tego stosownie do skali i rodzaju negatywnego oddziaływania na cele ochrony obszaru Natura 2000.

Koszty kompensacji przyrodniczej ponosi podmiot realizujący plan lub przedsięwzięcie, a za utrzymanie siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin i zwierząt, utworzonych w ramach kompensacji przyrodniczej, jak również za monitorowanie ich stanu odpowiada:
1) sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000, na terenie którego została wykonana kompensacja;
2) regionalny dyrektor ochrony środowiska na terenie znajdującym się poza obszarem Natura 2000.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska lub dyrektor urzędu morskiego nadzoruje wykonanie kompensacji przyrodniczej. Ponadto składają oni Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska o:
1) ustalonym zakresie kompensacji przyrodniczej, w terminie 30 dni od dnia wydania zezwolenia na realizację działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000;
2) wykonanej kompensacji przyrodniczej w terminie 30 dni od dnia zakończenia realizacji działań kompensacyjnych.

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska z kolei składa powyższe informacje ministrowi właściwemu do spraw środowiska. Minister o ustalonym zakresie kompensacji przyrodniczej przed jej wdrożeniem oraz przed realizacją planu lub działania informuje Komisję Europejską, która może uznać dane działania za niewystarczające. Sytuacje takie miały niejednokrotnie miejsce i prowadziły do wydawania wyroków przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Jeżeli znaczące negatywne oddziaływanie dotyka gatunków lub siedlisk priorytetowych zezwolenie na realizację planu lub działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 może być udzielone wyłącznie w celu: ochrony zdrowia i życia ludzi, zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego, wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.

Brak możliwości zapewnienia odpowiedniej kompensacji przyrodniczej skutkuje brakiem możliwości zezwolenia na realizację przedsięwzięcia.

Kompensacja musi być wykonana przed rozpoczęciem realizacji planu (programu) lub przedsięwzięcia, który spowoduje znaczące negatywne oddziaływanie na cele ochrony obszaru Natura 2000 lub jego integralność.

Do przykładów kompensacji na terenie obszaru Natura 2000 można zaliczyć: odtwarzanie siedliska przyrodniczego/siedliska gatunku w innym miejscu obszaru Natura 2000, odtwarzanie stanu populacji gatunków zniszczonych w skutek oddziaływania planu lub przedsięwzięcia, przenoszenie płazów z zagrożonych zniszczeniem zbiorników do specjalnie wykonanych zbiorników wodnych, tworzenie nowych miejsc rozrodu (np. budki dla ptaków, nietoperzy, platformy gniazdowe dla drapieżnych) w zamian za wycinkę lasów będących ich siedliskiem, tworzenie zastępczych miejsc bytowania dla jelonka rogacza, przenoszenie drzew z pachnicą dębową.

Kompensacja w przypadku realizacji inwestycji liniowych na terenie chronionym
Kolejnym przypadkiem konieczności zastosowania kompensacji przyrodniczej jest zezwolenie, wbrew zakazom obowiązującym na terenie parku narodowego lub rezerwatu przyrody, na realizację inwestycji liniowej celu publicznego. Zezwolenia takiego udziela minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego, w stosunku do obszaru parku narodowego oraz Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, po zasięgnięciu opinii regionalnego dyrektora ochrony środowiska, w stosunku do obszaru rezerwatu. Zgodnie z art. 15 ust. 3 I 4 ustawy o ochronie przyrody warunkiem udzielenia takiego zezwolenia jest brak rozwiązań alternatywnych i właśnie zagwarantowanie kompensacji przyrodniczej w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.).

Wniosek o przedmiotowe zezwolenie powinien m.in. zawierać opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na przyrodę parku narodowego.