Większość spółek kapitałowych złożyła właśnie sprawozdania finansowe do KRS oraz uchwały podjęte przez zgromadzenia wspólników. Czy KRS może stwierdzić nieważność uchwały zgromadzenia wspólników? Jeśli tak, to na jakiej podstawie?
Katarzyna Bilewska: Uchwała zgromadzenia wspólników trafia do sądu rejestrowego zwykle razem z wnioskiem o wpis i stanowi jego podstawę. Znajduje się więc w aktach postępowania sądowego i może być postrzegana jako objęta szeroko rozumianą kognicją tego sądu, który na mocy art. 23 ustawy o KRS ma prawo badać, czy dołączone do wniosku dokumenty są zgodne pod względem treści i formy z przepisami prawa. Z drugiej strony należy uwzględniać fakt, że jak przesądził Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów  z 18 września 2013 r., III CZP 13/13), ewentualne stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników następuje na mocy art. 252 § 1 Kodeksu spółek handlowych konstytutywnym wyrokiem sądu cywilnego. Dopóki to nie nastąpi, uczestnicy obrotu, urzędy i sądy - także sąd rejestrowy- są zobowiązani do respektowania uchwały i jej skutków. W konsekwencji, wątpliwe jest – nawet przesłankowe- samodzielne orzekanie przez sąd rejestrowy o ważności uchwały zgromadzenia wspólników.

Skoro sąd rejestrowy może wykreślić z KRS tylko dane sprzeczne z przepisami prawa, to o jakich danych mówimy, proszę o przykład?
Sąd rejestrowy na podstawie art. 12 ust. 3 Ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym nie jest uprawniony do wykreślenia „danych sprzecznych z przepisami prawa”, lecz do wykreślenia danych „niedopuszczalnych ze względu na obowiązujące przepisy prawa”. Orzecznictwo Sądu Najwyższego (por. Postanowienie SN z 2 grudnia 2015 r., IV CSK 99/15*) wskazuje, że chodzi tu o dane, których wpisu do rejestru nie przewiduje ustawa (np. o adresy wspólników handlowych spółek osobowych czy stan cywilny członków rady nadzorczej spółki), a nie ponowną weryfikację prawidłowości lub wadliwości podstaw wpisu już dokonanego, na podstawie uchwały, w ramach przewidzianych przez ustawę.
 

W KRS jest jednak statut spółki, sąd zatem jest w stanie zweryfikować, czy dana uchwała jest z nim sprzeczna. Jeśli tak, to wydaje się, że powinien mieć możliwość wyeliminowania jej z obrotu, czyli stwierdzenia nieważności. Czy miała Pani do czynienia z sytuacją, gdy zgodnie z logiką KRS nie powinien dokonać wpisu, ale dokonał, bo stoi na stanowisku, że od unieważnienia uchwał jest sąd cywilny na podstawie Kodeksu spółek handlowych?
Uprawnienia sądu rejestrowego odnośnie uchwał są przedmiotem sporu. Z jednej strony prezentowany jest pogląd, że kognicja sądu rejestrowego, z natury rzeczy ograniczona, nie powinna obejmować samodzielnego decydowania o prawidłowości uchwały zgromadzenia, z drugiej zaś wskazuje się, że sąd rejestrowy jest uprawniony do badania wpływu naruszeń prawa na treść uchwały. Sądy rejestrowe z reguły przyjmują podejście konserwatywne, wskazując, że nie rozstrzygają sporów korporacyjnych i wspólniczych, i dokonują wpisu na podstawie treści wniosku. Jednakże, gdy spór rzeczywiście istnieje, a sąd rejestrowy nie ma właściwego instrumentarium do wszechstronnego zbadania sprawy, wskazane byłoby, aby nie dokonywał wpisu, lecz zawiesił postępowanie rejestrowe do czasu rozpoznania sporu przez sąd cywilny, na co zresztą wprost pozwala Kodeks spółek handlowych (art. 249 § 2 ks.h., art. 423 § 1 k.s.h.)*

Czy  spotkała się Pani z praktyką  zawieszania sporów?
Sądy rejestrowe niechętnie zawieszają postępowanie, bo stoi to w pewnej kolizji z postulatem szybkości postępowania rejestrowego. Zważywszy jednak na praktyczne znaczenie wpisu do KRS, lepiej, aby sąd rejestrowy dokonał go później, niż pochopnie, bez wszechstronnej analizy sprawy przez upoważniony do tego sąd cywilny.

Jakie mogą być konsekwencje dla sporów dotyczących spółki wśród wspólników, akcjonariuszy wpisanie do KRS uchwały niezgodnej z przepisami?
Konsekwencje wpisu do KRS są daleko idące i najczęściej nieodwracalne. Chodzi tu zwłaszcza o wpis danych dotyczących organu zarządzającego spółką. Osoba wpisana jako członek zarządu spółki do KRS może, nawet w przypadku wadliwego lub nieważnego powołania na tę funkcję, reprezentować spółkę, a zatem w szczególności nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. W relacji do osób trzecich działa w tej sytuacji tzw. rękojmia dobrej wiary, a zatem wszelkie czynności, nawet niekorzystne dla spółki, zdziałane przez taką osobę, choćby potem stwierdzono nieważność jej wyboru, pozostają w mocy ze względu na konieczność obrony praw osób trzecich uczestniczących w tych czynnościach i będących w dobrej wierze.  W obrocie weryfikuje się upoważnienie do działania spółki przez odpis z KRS: kontrahenci spółek w ten sposób ustalają osoby upoważnione do działania w imieniu spółki. W praktyce więc wpis do KRS jest rozstrzygający.
 

Czy może się zdarzyć, że KRS dokona wpisu, który zmieni relacje właścicielskie, na podstawie sfałszowanych dokumentów?
To się może zdarzyć, gdyż wpis dotyczący wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dokonywany jest na podstawie wypełnionego wniosku w postaci formularza i podpisanej przez zarząd listy wspólników. Istnieje praktyka, aby dodatkowo zażądać od spółki w takiej sytuacji- do weryfikacji- umowy sprzedaży udziałów, ale nie ma ona wyraźnej podstawy prawnej i nie jest powszechna. W konsekwencji, sąd rejestrowy może bazować jedynie na wniosku i liście wspólników i w ten sposób nie zweryfikować, czy do transakcji zmiany udziałów doszło, oraz czy była ona ważnie dokonana. Jeżeli dochodzi do oszustwa na szkodę dotychczasowych wspólników lub sfałszowania umowy sprzedaży udziałów, to „przejęcie” pakietu udziałów łączy się także często z podjęciem uchwał przez nowego, samozwańczego wspólnika odnośnie zmian w zarządzie spółki. Taki wariant jest szczególnie niebezpieczny, gdyż po wpisaniu takiej osoby do KRS, prawowici wspólnicy i zarząd tracą operacyjną kontrolę nad spółką.


 

Jaką ścieżkę należy wybrać, by taką uchwałę usunąć z obrotu? Czy właściwy jest najpierw sąd cywilny, i dopiero potem KRS?
Najbardziej efektywnym sposobem jest wniesienie powództwa do sądu cywilnego o uchylenie uchwały bądź stwierdzenie jej nieważności z jednoczesnym złożeniem wniosku o wstrzymanie wykonania uchwały. Jeżeli sąd cywilny wyda postanowienie o zabezpieczeniu, to wówczas uchwała nie będzie mogła być wykonywana. Postanowienie takie, jako natychmiast wykonalne, wiąże spółkę i jej zarząd. Powinno być także honorowane także przez sąd rejestrowy, który winien się wstrzymać z dokonaniem wpisu na jej podstawie lub po prostu zawiesić postępowanie rejestrowe do czasu rozpoznania powództwa.
 

W grudniowym orzeczeniu SN wskazuje   dobrze byłoby, aby ustawodawca wyraźnie dopuścił możliwość występowania z powództwem opartym na art. 58 k.c. i art. 189 k.p.c. dla ustalenia istnienia konkretnych stosunków prawnych, których uchwała zgromadzenia wspólników sprzeczna z prawem jest źródłem (sygn. III CZP 54/17)* . Jak Pani to rozumie? Co powinien zrobić ustawodawca?
Sąd Najwyższy dostrzegł lukę występującą w przepisach prawa cywilnego. Polegaja ona na tym, że osoba inicjująca postępowanie o odszkodowanie, którego przesłanką jest uznanie uchwały za wadliwą lub nieważną, nie ma instrumentu prawnego, aby skutecznie doprowadzić do zrealizowania się tej przesłanki uzyskania odszkodowania. Stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały wymaga bowiem przeprowadzenia postępowania określonego w art. 249 i nast. (422 i nast.) k.s.h, które zainicjować może jedynie członek zarządu, rady nadzorczej lub wspólnik spółki spełniający określone warunki. Nie ma natomiast takiej możliwości osoba trzecia spoza spółki, nawet jeśli posiada roszczenie odszkodowawcze związane z podjęciem uchwały. Dopiero wyrok zapadły w postępowaniu o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały upoważnia do twierdzenia, że uchwała jest wadliwa. Kodeks spółek handlowych przewiduje - na zasadzie wyjątku- możliwość podniesienia i udowodnienia zarzutu nieważności uchwały, ale konstrukcja zarzutu oznacza, że z tej możliwości skorzystać może pozwany, broniący się przed roszczeniem, a nie powód z nim występujący. Stąd, jak się wydaje, sformułowany przez Sąd Najwyższy postulat de lege ferenda, aby umożliwić osobom dochodzącym odszkodowania w związku z wadliwością uchwały uzyskanie stwierdzenia jej wadliwości poza trybem przewidzianym w Kodeksie spółek handlowych.
 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.