SN: hipoteka przymusowa nie jest środkiem egzekucji

Postępowania o wpis hipoteki przymusowej nie można traktować jak postępowania egzekucyjnego, a hipoteki przymusowej, jako środka egzekucyjnego.

Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 sierpnia 2013 r., II CSK 17/13, LEX nr 1363191.

Sąd Najwyższy argumentuje, że hipoteka przymusowa nie zmierza do zaspokojenia wierzyciela i nie warunkuje wszczęcia egzekucji z nieruchomości, a sąd wieczystoksięgowy nie działa jako organ egzekucyjny. Kodeks postępowania cywilnego nie używa pojęcia "środek egzekucyjny". W sądowym postępowaniu egzekucyjnym wyróżnia się ze względu na cel egzekucji "rodzaj egzekucji" (np. egzekucję świadczeń pieniężnych, egzekucję świadczeń niepieniężnych) oraz "sposób egzekucji", według którego egzekucja jest przeprowadzana (np. egzekucja z ruchomości, egzekucja z wynagrodzenia za pracę). Występuje też pojęcie "czynność egzekucyjna", przez którą rozumie się czynność dokonywaną przez organy egzekucyjne, jakimi są sąd lub komornik.

W administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, w którym ustawodawca posłużył się pojęciem "środek egzekucyjny" wskazuje się na egzekucję między innymi z nieruchomości oraz z określonych praw majątkowych, nie wymienia się natomiast ustanowienia hipoteki przymusowej (art. 1a pkt 12 u.p.e.a.).

W ustawie hipoteka przymusowa występuje jako środek zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności (art. 65 ust. 1 in principio u.k.w.h., art. 747 pkt 2 k.p.c., ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa - rozdział "Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych).

Postępowanie o wpis hipoteki przymusowej odbywa się na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego regulujących postępowanie wieczystoksięgowe (art. 6261-62613 k.p.c.), zamieszczonych w księdze dotyczącej postępowania nieprocesowego. Ustanowienie hipoteki przymusowej nie jest ani rodzajem, ani sposobem egzekucji; jego skutkiem nie jest też wyegzekwowanie roszczenia, lecz zabezpieczenie wykonania zobowiązania. Jest to postępowanie zmierzające do ułatwienia przyszłego postępowania egzekucyjnego. W wypadku, gdy jego skutek może być osiągnięty wtedy, gdy wierzyciel ma taki tytuł prawny, jaki jest wymagany do wszczęcia egzekucji, tj. tytuł wykonawczy (art. 109 ust. 1 u.k.w.h. art. 35 § 2 pkt 2 o.p.), jego podstawę powinien stanowić taki sam tytuł, który może być podstawą egzekucji we wszystkich wypadkach jej prowadzenia.

Przyjęte w art. 743 k.p.c. uregulowanie, zgodnie z którym do wykonania postanowień o udzieleniu zabezpieczenia stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, nie stanowi argumentu na rzecz tezy, że postępowanie o ustanowienie hipoteki przymusowej powinno być traktowane jak postępowanie egzekucyjne, bowiem przepisy o postępowaniu egzekucyjnym stosuje się odpowiednio tylko do postanowień o udzieleniu zabezpieczenia podlegających wykonaniu w drodze egzekucji.

Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia przez obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową (art. 747 pkt 2 k.p.c.) nie nadaje się do wykonania w postępowaniu egzekucyjnym, podlega wykonaniu we wspomnianym postępowaniu rozpoznawczym nieprocesowym uregulowanym w art. 6261-62613 k.p.c. Zaspokojenie wierzyciela z nieruchomości, na której ustanowiona została hipoteka przymusowa następuje w postępowaniu egzekucyjnym, którego nie wszczyna ani wniosek o wpis hipoteki do księgi wieczystej, ani dokonanie takiego wpisu. Postępowanie egzekucyjne zostaje wszczęte przez złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji, albo z urzędu, a także na żądanie uprawnionego organu.

Okoliczność, że wierzyciel z reguły uzyskuje hipotekę przymusową, gdy wierzytelność - jak stanowi art. 109 ust. 1 u.k.w.h. - jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, nie wspiera tezy o egzekucyjnym charakterze tej hipoteki, skoro można ją uzyskać także na podstawie orzeczeń, zarządzeń i decyzji wymienionych w art. 110 u.k.w.h. Z przytoczonych regulacji odnoszących się hipoteki przymusowej oraz postępowania, w ramach którego jest ustanawiana wynika więc, że hipoteka przymusowa jest środkiem zabezpieczenia wierzytelności, a postępowanie o jej ustanowienie jest postępowaniem rozpoznawczym, nie mającym takich odniesień do postępowania egzekucyjnego, które pozwalałyby na traktowanie tego postępowania "jak postępowania egzekucyjnego".

Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że z art. 65 ust. 2 u.k.w.h. wprawdzie nie wynika zakaz obciążenia hipoteką wydzielonej fizycznie części nieruchomości, ale musi ona stanowić udział współwłaściciela. Właściciel nieruchomości, chociaż może zbyć udział w prawie własności, jednakże nie może części ułamkowej swojej nieruchomości odpowiadającej udziałowi obciążyć.