Walka z rakiem: partnerstwo europejskieP7_TA(2010)0152
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 6 maja 2010 r. w sprawie komunikatu Komisji pt. "Walka z rakiem: partnerstwo europejskie" (2009/2103 (INI))
(2011/C 81 E/19)
(Dz.U.UE C z dnia 15 marca 2011 r.)
Parlament Europejski,
– uwzględniając komunikat Komisji pt. "Walka z rakiem: Partnerstwo europejskie" (COM(2009)0291),
– uwzględniając decyzję nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. ustanawiającą drugi wspólnotowy program działań w dziedzinie zdrowia na lata 2008-2013(1),
– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 9 października 2008 r. w sprawie białej księgi Komisji "Razem na rzecz zdrowia: strategiczne podejście dla UE na lata 2008-2013"(2),
– uwzględniając decyzję nr 1982/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. dotyczącą siódmego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007-2013)(3),
– uwzględniając konkluzje Rady przyjęte dnia 10 czerwca 2008 r.(4) w sprawie ograniczenia obciążenia związanego z chorobami nowotworowymi,
– uwzględniając zalecenie Rady 2003/878/WE z dnia 2 grudnia 2003 r. w sprawie badań przesiewowych w kierunku nowotworów(5),
– uwzględniając swoje oświadczenie z dnia 11 października 2007 r. w sprawie potrzeby szeroko zakrojonej strategii kontroli zachorowań na nowotwory(6),
– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie zwalczania nowotworów w rozszerzonej Unii Europejskiej(7),
– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 25 października 2006 r. w sprawie raka piersi w rozszerzonej Unii Europejskiej(8),
– uwzględniając swoją rezolucję z dnia 5 czerwca 2003 r. w sprawie raka piersi w Unii Europejskiej(9),
– uwzględniając decyzję nr 646/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 marca 1996 r. przyjmującą wspólnotowy plan zwalczania nowotworów w ramach działań w dziedzinie zdrowia publicznego (1996-2000)(10),
– uwzględniając decyzję Rady 2004/513/WE dnia 2 czerwca 2004 r. w sprawie zawarcia Ramowej konwencji antytytoniowej Światowej Organizacji Zdrowia(11),
– uwzględniając trzecią wersję Europejskiego kodeksu walki z rakiem,
– uwzględniając światowy raport na temat raka z 2008 r. przygotowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC),
– uwzględniając oświadczenie Parlamentu Europejskiego w sprawie zapalenia wątroby typu C(12),
– uwzględniając działalność i konkluzje międzypartyjnej grupy interesu "Posłowie do PE przeciwko rakowi" (MAC),
– uwzględniając art. 184 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
– uwzględniając art. 35 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej(13),
– uwzględniając art. 48 Regulaminu,
– uwzględniając sprawozdanie Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności, a także opinie Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii oraz Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (A7-0121/2010),
A. mając na uwadze, że mimo postępów w medycynie rozwój raka na świecie przybiera rozmiary epidemii,
B. mając na uwadze, że niektóre kraje osiągnęły postęp w zmniejszaniu zachorowalności na raka dzięki strategiom przeciwko paleniu tytoniu, usprawnionej profilaktyce wtórnej i leczeniu określonych rodzajów raka(14),
C. mając na uwadze, że według Światowej Organizacji Zdrowia rak jest jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie, a w 2004 r. spowodował ok. 13 % wszystkich zgonów,
D. mając na uwadze, że nowotwory stanowiły drugą co do częstości przyczynę zgonów w 2006 r., powodując dwa na dziesięć zgonów w populacji kobiet oraz trzy na dziesięć zgonów w populacji mężczyzn, co równa się około 3,2 mln obywateli UE, u których corocznie stwierdza się nowotwór; mając na uwadze, że zgony te są spowodowane w głównej mierze rakiem płuc, rakiem jelita grubego i rakiem piersi,
E. mając na uwadze, że - jak szacuje Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) - w ciągu całego życia u co trzeciego Europejczyka diagnozuje się chorobę nowotworową, a co czwarty Europejczyk na nią umiera,
F. mając na uwadze, że według przewidywań w 2010 r. u 3 mln Europejczyków rozwinie się choroba nowotworowa, a blisko 2 mln umrze z powodu raka, natomiast prognozy na rok 2020 przewidują zachorowanie na raka 3,4 mln Europejczyków i zgon w następstwie choroby ponad 2,1 mln osób,
G. mając na uwadze, że najczęstsze rodzaje raka są różne u kobiet i mężczyzn, przy czym kobiety cierpią najczęściej na raka piersi, szyjki macicy, trzonu macicy, jajowodu, jajnika i pochwy, lecz także na raka żołądka i jelita grubego; mając na uwadze, że wśród kobiet w wielu krajach europejskich rośnie zachorowalność na raka piersi, dotykając także młodych kobiet, a co roku w UE rak piersi rozwija się u 275 000 tys. kobiet,
H. mając na uwadze, że walkę z rakiem należy uznać za podstawową część strategii w zakresie zdrowia,
I. mając na uwadze, że w ok. 30 % przypadków można zapobiec rakowi i ograniczyć jego skutki poprzez wczesne wykrywanie i leczenie oraz że skuteczność krajowych programów badań przesiewowych kobiet jest niejednorodna i zależy od stopnia objęcia nimi żeńskiej części populacji, dostępności mammografii i jej jakości, leczenia i innych czynników,
J. mając na uwadze, że choroby nowotworowe u dzieci, które stanowią główną przyczynę śmierci młodzieży, mogą być skutecznie leczone, przy czym wskaźnik przeżywalności osiąga 80 %,
K. mając na uwadze, że profilaktyka obejmuje zarówno profilaktykę pierwotną zachorowalności, jak i profilaktykę wtórną w postaci badań przesiewowych i wczesnego wykrywania,
L. mając na uwadze, że skuteczna profilaktyka pierwotna może w znaczący sposób wpłynąć na poprawę zdrowia poprzez działania oparte na danych dotyczących mieszkańców i środki mające na celu zachęcanie do prowadzenia zdrowego stylu życia,
M. mając na uwadze, że profilaktyka obejmuje profilaktykę pierwotną zachorowalności, którą można osiągnąć poprzez ograniczenie ekspozycji populacji na substancje zanieczyszczające związane z rakiem obecne w środowisku naturalnym, stanowiącą uzupełnienie profilaktyki wtórnej poprzez badania przesiewowe i wczesne wykrywanie,
N. mając na uwadze, że zachorowalności na raka szyjki macicy (będącego drugim po raku piersi najczęstszym rodzajem raka u kobiet) można zapobiegać dzięki odpowiedniemu leczeniu, takiemu jak szczepionki profilaktyczne przeciwko wirusom rakotwórczym,
O. mając na uwadze, że nowotwory są wywoływane przez wiele czynników w różnych stadiach, a zatem potrzebny jest nowy model zapobiegania chorobom nowotworowym, uwzględniający w równym stopniu uwarunkowania genetyczne, styl życia, jak i przyczyny natury zawodowej i środowiskowej w sposób odzwierciedlający rzeczywiste łączne skutki wywołane przez poszczególne czynniki zamiast skupiania się na pojedynczych przyczynach,
P. mając na uwadze, że czynniki środowiskowe obejmują nie tylko dym tytoniowy w otoczeniu, promieniowanie i nadmierne narażenie na promieniowanie ultrafioletowe, lecz także narażenie na chemiczne substancje zanieczyszczające w żywności, powietrzu, glebie i wodzie, spowodowane m.in. procesami przemysłowymi, praktykami rolniczymi lub obecnością tych substancji np. w budownictwie i towarach konsumpcyjnych,
Q. mając na uwadze, że zasadniczo choroba ta rozwija się w rezultacie kontaktu danej osoby z czynnikami rakotwórczymi, które są obecne w tym, co ta osoba wdycha, je i pije, lub na których działanie jest narażona w środowisku prywatnym lub zawodowym; nawyki, takie jak palenie tytoniu, nawyki żywieniowe i nawyki dotyczące aktywności fizycznej, jak również warunki w miejscu pracy i warunki środowiskowe odgrywają podstawową rolę w pojawianiu się raka,
R. mając na uwadze, że według Światowej Organizacji Zdrowia co najmniej 10 % zgonów spowodowanych nowotworami w skali roku jest bezpośrednim wynikiem narażenia na substancje rakotwórcze w miejscu pracy; mając na uwadze, że takiemu narażeniu można by zapobiec, gdyby substancje rakotwórcze zostały zastąpione mniej szkodliwymi substancjami,
S. mając na uwadze, że gwałtowny wzrost liczby przypadków niektórych rodzajów nowotworów, takich jak np. nieziarniczy chłoniak jądra, oraz zwiększanie się o 1 % rocznie liczby przypadków występowania w Europie nowotworów u dzieci w okresie ostatnich 20 lat, zgodnie z danymi WHO, pokazują, że wpływ na to z pewnością mają czynniki środowiskowe,
T. mając na uwadze, że skuteczna profilaktyka wtórna ukierunkowana na wczesne wykrywanie choroby może również w istotny sposób przyczynić się do poprawy profilaktyki zdrowotnej i znacząco wpłynąć na poprawę zdrowia; mając na uwadze, że oczekuje się, iż objęcie 100 % populacji programem przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy może doprowadzić do zmniejszenia liczby utraconych lat życia o ponad 94 %, a każdy z 152 przeprowadzonych wymazów z szyjki macicy może przynieść jeden dodatkowy rok życia,
U. mając na uwadze, że substancje chemiczne powodujące zaburzenia endokrynologiczne mogą odgrywać ważną rolę w powstawaniu nowotworów, na przykład w przypadku raka piersi lub raka jąder, wymagają zatem specjalnych działań,
V. mając na uwadze, że systemy ochrony zdrowia w Europie stoją w obliczu poważnych wyzwań związanych z utrzymaniem ich równowagi w perspektywie długofalowej, a najważniejsze z nich to wpływ starzenia się społeczeństwa na wymogi rynku pracy i ogólne wydatki na ochronę zdrowia; ponadto nowe technologie, chociaż przynoszą istotne korzyści, wymagają odpowiednio wykwalifikowanego personelu i prawdopodobnie większych wydatków,
W. mając na uwadze, że zachorowalność na określone rodzaje nowotworów, takie jak rak szyjki macicy, jest znacznie wyższa w określonych grupach migrantek i w związku z tym konieczne jest dopilnowanie, aby programy profilaktyki i wczesnego wykrywania koncentrowały się na tych grupach wysokiego ryzyka i były dla nich dostępne,
X. mając na uwadze, że starzenie się mieszkańców Unii to jedna z przyczyn wzrostu obciążenia związanego z chorobami nowotworowymi w całej Unii, oraz mając na uwadze, że wzrost zachorowalności na choroby nowotworowe będzie dodatkowym obciążeniem dla finansów publicznych i wydajności gospodarki sektora prywatnego, a także że w związku z tym poprawa wskaźników zdrowotnych dotyczących nowotworów przyczyni się również do poprawy długoterminowych wskaźników gospodarczych,
Y. mając na uwadze, że częstość występowania nowotworów jest związana ze starzeniem się i jest ściśle powiązana z wiekiem starczym, a wraz ze starzeniem się społeczeństwa ogólna zachorowalność na nowotwory również się zwiększy; tendencja ta będzie widoczna głównie wśród starszych kobiet, ponieważ średnia długość życia kobiet wciąż jest większa niż mężczyzn, w związku z czym konieczne jest dopilnowanie, aby programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nie były dostępne wyłącznie dla kobiet w średnim wieku, lecz również dla kobiet starszych i najstarszych,
Z. mając na uwadze, że wspólne kompetencje Unii Europejskiej i państw członkowskich, przewidziane w traktacie lizbońskim, odnoszą się do wspólnych względów bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, na przykład ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego,
AA. mając na uwadze, że w nowych państwach członkowskich umieralność z powodu nowotworów jest wyższa niż w UE-15,
AB. mając na uwadze, że WHO szacuje, iż co najmniej jednej trzeciej wszystkich zachorowań na nowotwory można zapobiec oraz że profilaktyka stanowi najbardziej opłacalną długoterminową strategię zwalczania nowotworów, a także że według szacunków nowotworom można zapobiegać poprzez zmodyfikowanie lub unikanie głównych czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu, nadwaga, niskie spożycie owoców i warzyw, brak aktywności fizycznej oraz spożywanie alkoholu, czynniki zakaźne oraz narażenie na określone substancje chemiczne i promieniowanie jonizujące,
AC. mając na uwadze, że niewłaściwe odżywianie, brak aktywności fizycznej, otyłość, tytoń i alkohol są czynnikami ryzyka wpływającymi również na występowanie innych chorób przewlekłych, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca typu 2 i choroby układu oddechowego, i w związku z tym programy profilaktyki raka powinny być prowadzone w ramach zintegrowanego programu profilaktyki chorób przewlekłych,
AD. mając na uwadze, że już w 1987 r. eksperci opracowali Europejski kodeks walki z rakiem jako oparty na dowodach instrument prowadzenia działań profilaktycznych,
AE. mając na uwadze, że do przyczyn poważnych różnic w osiąganiu wskaźnika pięcioletniej przeżywalności w przypadku większości nowotworów w całej Europie należą zaskakujące i niedopuszczalne różnice dotyczące jakości zaplecza przeznaczonego do leczenia nowotworów, programów badań przesiewowych, opartych na dowodach naukowych wytycznych dotyczących najlepszych praktycznych wzorców, sprzętu do radioterapii, a także dostępności leków antynowotworowych,
AF. mając na uwadze, że nierówności w zakresie zdrowia nadal występują powszechnie w Unii Europejskiej, oraz mając na uwadze, że zdrowie społeczności znajdujących się w niekorzystnej sytuacji - na skutek ograniczonego dostępu do zasobów, informacji i usług - jest bardziej zagrożone niż zdrowie społeczności o wyższym statusie społeczno-gospodarczym,
AG. mając na uwadze, że zapadalność na nowotwory można obniżyć i kontrolować poprzez wdrożenie opartych na dowodach strategii wczesnego wykrywania choroby i opieki nad pacjentami chorymi na raka,
AH. mając na uwadze, że szacuje się, iż 25 % wszystkich zgonów z powodu nowotworów w Unii może być wywołanych paleniem papierosów; mając na uwadze, że palenie jest przyczyną 80-90 % zgonów z powodu raka płuc na świecie i że coraz więcej młodych dziewcząt zaczyna palić papierosy, co może doprowadzić do zwiększonego ryzyka zapadalności na raka płuc wśród kobiet w przyszłości,
AI. mając na uwadze, że w ciągu minionych 20 lat współczynnik zachorowalności na raka wątroby wzrósł ponad dwukrotnie, i w 2006 r. odnotowano 50 300 nowych przypadków raka w EU-27, a 45 771 osób zmarło w wyniku tej choroby, a także mając na uwadze, że poza nadwagą i spożyciem alkoholu 75-85 % przypadków pierwotnego raka wątroby jest prawdopodobnie wywołane przewlekłym zakażeniem wirusowym zapaleniem wątroby (typu B lub C),
AJ. mając na uwadze, że dobrze udokumentowano, iż styl życia, zwłaszcza nawyki żywieniowe, mają wpływ na rozwój nowotworów, w związku z czym zachowanie dobrego odżywiania przyczynia się do podniesienia wskaźnika przeżywalności (przynajmniej w przypadku niektórych nowotworów) oraz jakości życia pacjentów chorych na raka,
AK. mając na uwadze, że niektórych nowotworów można uniknąć, a ogólny stan zdrowia można poprawić prowadząc zdrowszy tryb życia, oraz mając na uwadze, że nowotwory można wyleczyć, a perspektywy wyleczenia znacznie wzrastają, jeżeli nowotwór zostanie wykryty we wczesnym stadium,
AL. mając na uwadze, że rak jest również silnie powiązany ze statusem społecznym i ekonomicznym, a czynniki ryzyka zachorowania na raka są najliczniejsze w grupach o najniższym wykształceniu; ponadto wskaźnik przeżywalności pacjentów pochodzących z niższych grup społeczno-ekonomicznych jest stale niższy niż w przypadku pacjentów pochodzących z grup wyższych,
AM. mając na uwadze, że dobrze opracowany i zarządzany krajowy program zwalczania nowotworów zmniejsza współczynniki zachorowalności i umieralności na raka, w niektórych przypadkach o ponad 70 %, i poprawia jakość życia pacjentów chorych na raka, niezależnie od rodzaju ograniczenia zasobów występującego w danym kraju,
AN. mając na uwadze, że między państwami członkowskimi istnieją znaczne rozbieżności w dziedzinie opracowywania, wdrażania i jakości planów zwalczania raka,
AO. mając na uwadze, że wdrożenie w skali kraju skutecznych programów badań przesiewowych w oparciu o dane dotyczące mieszkańców - zgodnie z europejskimi wytycznymi, jeżeli takowe są już dostępne - znacząco poprawia jakość i dostępność badań przesiewowych w kierunku nowotworów oraz odnośnych usług diagnostycznych i terapeutycznych dla ludności, tym samym zwiększając także możliwości w zakresie zwalczania nowotworów,
AP. mając na uwadze, że obecnie w UE występują znaczne różnice pod względem jakości w odniesieniu do badań przesiewowych w kierunku nowotworów, wczesnego wykrywania i prowadzenia działań następczych; mając na uwadze, że różnice te dotyczą w szczególności stosowania procedur mających na celu wczesne wykrywanie oraz opracowywanie metod oszczędnego ograniczania skutków chorób nowotworowych, którego koszty można byłoby mierzyć,
AQ. mając na uwadze, że krajowe rejestry nowotworów we wszystkich państwach członkowskich są istotnym warunkiem dostarczania porównywalnych danych dotyczących nowotworów,
AR. mając na uwadze, że współpraca międzyinstytucjonalna może przyczynić się do większej skuteczności wspólnych działań,
AS. mając na uwadze, że nie we wszystkich państwach członkowskich uznaje się specjalizację onkologiczną w medycynie oraz mając na uwadze, że należy zapewnić ustawiczne kształcenie medyczne,
AT. mając na uwadze, że swoboda przemieszczania się osób oraz swoboda przemieszczania się pracowników są gwarantowane prawem Wspólnoty, a swoboda przedsiębiorczości co do zasady przyczynia się do zapewnienia usług pracowników służby zdrowia tam, gdzie są one najbardziej potrzebne, co przynosi bezpośrednie korzyści pacjentom i pozwala uniknąć licznych trudności związanych z przemieszczaniem pacjentów do innych państw,
AU. mając na uwadze, że zdrowie fizyczne i psychiczne są ze sobą ściśle powiązane, a to wzajemne powiązanie jest zbyt często niedostrzegane w trakcie opieki nad osobami chorymi na raka i innymi osobami korzystającymi z usług opieki zdrowotnej,
AV. mając na uwadze, że złożony charakter nowotworów wymaga lepszej komunikacji między różnymi i licznymi pracownikami służby zdrowia biorącymi udział w leczeniu pacjentów chorych na raka, oraz mając na uwadze, że jakość i średnią długość życia pacjentów chorych na raka może poprawić opieka psychospołeczna i opieka z zakresu zdrowia psychicznego,
AW. mając na uwadze, że pacjenci chorzy na raka nie mają obecnie jednakowego dostępu do informacji medycznych i pilnie potrzebują dalszych informacji w każdym stadium choroby,
1. z zadowoleniem przyjmuje wniosek Komisji w sprawie utworzenia Partnerstwa europejskiego na rzecz walki z rakiem na lata 2009-2013 w celu wsparcia wysiłków państw członkowskich w walce z chorobami nowotworowymi poprzez stworzenie ram dla pozyskiwania i wymiany informacji, umiejętności i wiedzy specjalistycznej dotyczących profilaktyki i kontroli nowotworów, a także poprzez zaangażowanie we wspólne działania zainteresowanych stron w całej Unii Europejskiej;
2. utrzymuje, że zdecydowana walka z rakiem na szczeblu europejskim może doprowadzić do stworzenia ram dla skoordynowanych działań na szczeblu państw członkowskich oraz szczeblu regionalnym i lokalnym; Partnerstwo europejskie na rzecz walki z rakiem powinno uzupełniać działania prowadzone już przez europejskie instytucje w obszarze zdrowia oraz powinno się na nich opierać, a także dążyć do tworzenia partnerstw z innymi usługami i sektorami w celu zapewnienia kompleksowego podejścia do profilaktyki i leczenia raka;
3. przyznaje, że na mocy art. 168 TFUE działania związane z kwestiami zdrowotnymi należą przede wszystkim do kompetencji państw członkowskich, ale podkreśla znaczenie opracowania wspólnotowego harmonogramu działań i zachęca Komisję oraz państwa członkowskie do podjęcia wspólnych działań i kompleksowego podejścia poprzez włączenie kwestii medycznych do takich obszarów polityki, jak edukacja, ochrona środowiska, badania naukowe i kwestie społeczne;
4. podkreśla, że w celu stworzenia reprezentatywnego i skutecznego partnerstwa należy ustanowić ściślejszą współpracę z zainteresowanymi stronami przy udziale społeczeństwa obywatelskiego oraz organizacji pracodawców i pracowników na szczeblu międzynarodowym, europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym; Partnerstwo europejskie na rzecz walki z rakiem powinno gromadzić te zainteresowane strony faktycznie zaangażowane w poprawę rezultatów w zakresie zdrowia; nie należy lekceważyć potencjału tego forum w zakresie przyczyniania się do opracowywania i rozpowszechniania wytycznych dotyczących najlepszych praktyk; partnerstwo to powinno również tworzyć kanały komunikacji z innymi forami, takimi jak forum UE na temat polityki w zakresie ochrony zdrowia, w celu dopilnowania, aby w działaniach na rzecz walki z rakiem należycie uwzględniano inne kwestie, takie jak nierówności zdrowotne, czynniki warunkujące zdrowie i rola pracowników służby zdrowia, z których wszystkie mają oczywisty wpływ na częstość występowania i leczenia nowotworów;
5. wzywa Komisję Europejską i Radę Europejską do współpracy z Parlamentem Europejskim w ramach dobrze skoordynowanego międzyinstytucjonalnego partnerstwa w celu zmniejszenia obciążenia związanego z chorobami nowotworowymi, z wykorzystaniem podstawy prawnej określonej w Traktacie z Lizbony w celu ochrony zdrowia publicznego i profilaktyki chorób; Komisja Europejska i Rada Europejska powinny rozważyć wykorzystanie różnych istniejących formalnych i nieformalnych struktur w celu przeprowadzania konsultacji z posłami do Parlamentu Europejskiego;
6. wzywa Komisję do określenia charakteru i źródeł finansowania Partnerstwa europejskiego na rzecz walki z rakiem;
7. podkreśla, że kompleksowe podejście do chorób nowotworowych oraz międzydyscyplinarne zespoły mogą zapewnić skuteczniejszą opiekę nad pacjentami chorymi na raka oraz że zintegrowana opieka nad pacjentami onkologicznymi uwzględniająca dobre samopoczucie i wsparcie psychospołeczne i psychiczne jest istotnym elementem opieki, który także należy rozwijać;
8. podkreśla, że szczególne działania należy podejmować w przypadku rzadkich i mniej powszechnych rodzajów nowotworów w celu przyspieszania diagnozy i powszechniejszego udostępniania specjalistycznej wiedzy w centrach doskonałości;
9. wskazuje, że na mocy traktatu lizbońskiego Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą i po zasięgnięciu opinii Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, mogą również przyjmować środki zachęcające, służące ochronie i poprawie zdrowia ludzkiego;
10. uważa, że zważywszy na brak dodatkowego wsparcia do końca aktualnego okresu finansowego (2013 r.) powodzenie partnerstwa zależy od optymalnego wykorzystania dostępnych zasobów;
11. wzywa państwa członkowskie do jak najszybszego przygotowania zintegrowanych planów walki z rakiem, ponieważ mają one kluczowe znaczenie dla osiągnięcia ambitnego długoterminowego celu partnerstwa polegającego na ograniczeniu do 2020 r. obciążenia związanego z chorobami nowotworowymi o 15 %;
12. wzywa Komisję do uwzględniania wniosków Partnerstwa na rzecz walki z rakiem dotyczących planów zwalczania raka i do przedstawienia wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie planów zwalczania raka; wzywa Komisję do niezależnego corocznego monitorowania wdrażania przyjętego zalecenia i jego postępów;
13. podkreśla, że profilaktyka stanowi najbardziej opłacalne działanie, ponieważ jednej trzeciej zachorowań na raka można uniknąć, oraz wzywa do systematycznego i strategicznego inwestowania coraz większych środków zarówno w profilaktykę pierwotną, jak i wtórną; podkreśla znaczenie utrzymania inwestycji w zdrowie, w szczególności poprzez działania profilaktyczne; w związku z tym Komisja Europejska i Rada Europejska powinny rozważyć podjęcie dodatkowych działań w celu zagwarantowania otoczenia wpływającego na poprawę zdrowia, w tym działań dotyczących tytoniu, odżywiania i alkoholu, oraz przepisów ukierunkowanych na zwiększanie możliwości podejmowania aktywności fizycznej;
14. wzywa partnerstwo do dopilnowania, aby wszystkie działania w grupach "Promocja zdrowia i profilaktyka" oraz "Badania naukowe" zawierały element z zakresu czynników środowiskowych obejmujących nie tylko dym tytoniowy w otoczeniu, promieniowanie i nadmierne narażenie na promieniowanie ultrafioletowe, lecz także niebezpieczne substancje chemiczne wewnątrz i na zewnątrz budynków, na których działanie ludzie są narażeni, w tym substancje powodujące zaburzenia endokrynologiczne;
15. jest zdania, że kluczem do profilaktyki jest zajęcie się "czynnikami ryzyka" w odniesieniu do nowotworów, i apeluje do państw członkowskich o potraktowanie tej kwestii priorytetowo;
16. podkreśla że, istnieje rosnąca potrzeba poświęcenia większej uwagi sprawie jakości życia coraz większej liczby pacjentów z przewlekłą chorobą nowotworową, której nie można wyleczyć, ale którą można na wiele lat ustabilizować;
17. podkreśla, że działania mające na celu zmniejszenie nierówności w obciążeniu związanym z chorobami nowotworowymi powinny obejmować ukierunkowane promowanie programów zdrowotnych, edukacyjnych i profilaktycznych, a także gromadzenie danych z krajowych populacyjnych rejestrów nowotworów i porównywalnych, kompletnych i dokładnych danych na temat raka z tych rejestrów;
18. wzywa Komisję do zachęcania tych państw członkowskich, które mają wysoki wskaźnik śmiertelności z powodu raka, żeby zreformowały swoje krajowe ewidencje nowotworów w celu dysponowania danymi niezbędnymi do opracowania lepiej przemyślanej i ukierunkowanej polityki;
19. apeluje, aby w partnerstwie na rzecz walki z rakiem i w przyszłych inicjatywach UE, na przykład zmienionym zaleceniu Rady w sprawie badań przesiewowych w kierunku nowotworów, podjąć - poza promocją zdrowia oraz walką z otyłością i spożyciem alkoholu - problemy profilaktyki i zwalczania chorób, które mogą przekształcić się w nowotwór, takie jak pierwotna i wtórna profilaktyka i, w stosownych przypadkach, leczenie wirusowego zapalenia wątroby;
20. podkreśla rolę badań przesiewowych jako jednego z najważniejszych instrumentów w walce z rakiem; apeluje do państw członkowskich o inwestowanie w programy badań przesiewowych w kierunku nowotworów i jest zdania, że inicjatywy te są najskuteczniejsze, gdy są stale dostępne dla możliwie największej grupy osób;
21. podkreśla, że należy prowadzić zintegrowane badania (podstawowe i kliniczne) w zakresie wykorzystania odżywiania w profilaktyce raka i leczeniu niedożywienia związanego w rakiem, jak również opracować sprawdzone i szeroko akceptowane wytyczne dotyczące wsparcia żywieniowego dla pacjentów z chorobą nowotworową; apeluje zatem do Komisji o zapewnienie środków finansowych na opracowanie i zatwierdzenie zintegrowanych badań (podstawowych i klinicznych) w zakresie wykorzystania odżywiania w profilaktyce raka i leczeniu niedożywienia związanego z rakiem, jak również na opracowanie powszechnie akceptowanych wytycznych dotyczących wsparcia żywieniowego dla pacjentów z chorobą nowotworową, przeznaczonych dla pracowników opieki społecznej i pracowników służby zdrowia w Europie, a także wzywa państwa członkowskie do wspierania wdrażania takich wytycznych;
22. podkreśla, że należy dokonać przeglądu Europejskiego kodeksu walki z rakiem oraz szerzej i bardziej energicznie promować go w UE-27 oraz że szczególne działania należy skierować na nowe państwa członkowskie objęte Europejskim partnerstwem na rzecz walki z rakiem;
23. apeluje do państw członkowskich o ustanowienie prawnego obowiązku zgłaszania przypadków zachorowań na raka z wykorzystaniem standardowej europejskiej terminologii w celu zapewnienia sposobów oceny programów profilaktyki, badań przesiewowych i leczenia, wskaźników przeżywalności oraz porównywalności danych pochodzących z różnych państw członkowskich, oraz do przygotowania na ich podstawie informacji skierowanych do opinii publicznej;
24. podkreśla, że zapadalność na nowotwory można obniżyć i kontrolować poprzez wdrożenie opartych na dowodach strategii wczesnego wykrywania choroby i opieki nad pacjentami chorymi na raka, obejmujących odpowiednie działania informacyjne, podnoszące świadomość korzyści z badań przesiewowych, skierowane do osób, które powinny na nich zyskać; w związku z tym apeluje do państw członkowskich o przeanalizowanie, czy badania przesiewowe w kierunku raka piersi u kobiet poniżej 50. i powyżej 69. roku życia są przydatne, i zwraca się do Komisji o gromadzenie i analizowanie tych informacji;
25. podkreśla pilną potrzebę uzgodnienia wspólnych, stosowanych w całej UE-27 norm jakości leczenia nowotworów u dzieci;
26. wzywa państwa członkowskie do podjęcia dodatkowych działań w celu zwiększenia świadomości na temat nowotworów typowych dla danej płci w celu zwiększania poziomów profilaktyki i zachęcania do wykonywania badań przesiewowych w kierunku tych chorób;
27. apeluje do Komisji o zapewnienie finansowania dalszego rozwoju badań krwi i moczu (oznaczanie markerów biologicznych) w ramach siódmego programu ramowego, mając na uwadze, że te procedury wczesnego wykrywania są obiecującymi narzędziami wykrywania różnych rodzajów nowotworów (raka prostaty, okrężnicy, jajnika, nerki i pęcherza moczowego);
28. uważa, że środki dostępne w 7. programie ramowym na walkę z rakiem powinny być wykorzystane bardziej skutecznie poprzez np. lepszą koordynację poszczególnych unijnych ośrodków prowadzących badania nad rakiem;
29. wzywa Komisję Europejską, by wypełniała swoją rolę polegającą na wspieraniu poprzez wprowadzanie wspólnych działań w zakresie badań;
30. apeluje o zwiększenie wsparcia badań nad profilaktyką raka, w tym badań skutków szkodliwych substancji chemicznych i substancji zanieczyszczających środowisko, wpływu odżywiania, stylu życia, czynników genetycznych, a także wzajemnego oddziaływania wszystkich wymienionych czynników, oraz apeluje o zbadanie związku między rakiem a potencjalnymi czynnikami ryzyka, takimi jak tytoń, alkohol i hormony farmaceutyczne i syntetyczne obecne w środowisku;
31. zauważa, że czeski rząd nie ratyfikował jeszcze ramowej konwencji WHO o ograniczeniu użycia tytoniu, która weszła w życie w lutym 2005 r., i w związku z tym apeluje o uczynienie tego;
32. wzywa, aby w badaniach z zakresu biomonitorowania zwracać szczególną uwagę na najważniejsze źródła narażenia na substancje rakotwórcze, w szczególności ruch uliczny, emisje pochodzące z przemysłu, jakość powietrza w dużych miastach oraz emanacje i wody powierzchniowe w pobliżu składowisk odpadów;
33. wzywa Komisję do dopilnowania, aby w ramach wspólnotowej strategii dotyczącej substancji powodujących zaburzenia endokrynologiczne podejmowano bardziej zdecydowane działania;
34. podkreśla, że wyniki badań powinny jak najszybciej przekładać się na konkretne działania oraz że trwające badania nie powinny być wykorzystywane do opóźniania działań zwalczających znane czynniki lub czynniki podejrzewane o powodowanie lub zwiększanie zachorowalności na choroby nowotworowe;
35. wzywa Komisję do zachęcania państw członkowskich do przyjmowania strategii na rzecz wspierania zasad określonych w globalnej strategii Światowej Organizacji Zdrowia dotyczącej żywienia, aktywności fizycznej i zdrowia, przyjętej w 2004 r.;
36. uważa, że należy prowadzić więcej badań nad związkiem między rakiem a płcią, jak również odrębnych i całościowych badań nad wpływem środowiska pracy na zachorowalność na raka;
37. wzywa Komisję do wspierania w każdy możliwy sposób zasady profilaktyki zarówno w ramach praktyk medycznych, jak i coraz zdrowszych stylów życia, oraz do zachęcania państw członkowskich, aby inwestowały więcej zasobów w profilaktykę, zarówno profilaktykę pierwotną (tj. zapobieganie czynnikom, które powodują lub zwiększają zachorowalność na choroby nowotworowe, takim jak kontakt z substancjami zanieczyszczającymi środowisko, lub ograniczanie tych czynników), jak i profilaktykę wtórną w postaci badań przesiewowych i wczesnego wykrywania;
38. podkreśla konieczność opracowywania w ramach programów badawczych prowadzonych na dużą skalę alternatywnych rozwiązań dla substancji szkodliwych innych niż substancje rakotwórcze; należy zachęcać do innowacyjności, która powinna umożliwiać stopniowe wycofywanie wszystkich szkodliwych substancji gromadzących się w ciele człowieka lub w środowisku naturalnym i mogących powodować nowotwory lub skutki mutagenne; w perspektywie długoterminowej należy zastąpić na rynku te substancje;
39. uważa, że przed rozpoczęciem powszechnego stosowania procedur i technik wczesnego wykrywania należy poddać je bardziej dogłębnym badaniom, aby zagwarantować, że ich wykorzystywanie i stosowanie jest bezpieczne i oparte na dowodach; konieczne jest zatem, aby badania te prowadziły do opracowania jednoznacznych zaleceń i wytycznych opartych na dowodach;
40. uważa, że obecne finansowanie przeznaczone na walkę z rakiem w UE jest niewystarczające, aby zaowocować koniecznymi badaniami naukowymi i koordynacją, a także dostarczyć obywatelom UE rzetelnych informacji na temat profilaktyki;
41. zachęca Komisję do ujęcia środków na wspieranie profilaktyki raka w perspektywie finansowej;
42. wzywa Komisję i państwa członkowskie do ustanowienia w ramach Europejskiego partnerstwa na rzecz walki z rakiem europejskiej sieci profilaktyki, która zajmowałaby się wszystkimi uwarunkowaniami zdrowotnymi odnoszącymi się do raka, w tym czynnikami środowiskowymi;
43. wzywa Komisję, aby zachęcała do podejmowania i wspierania inicjatyw łączących różne zainteresowane strony w celu profilaktyki raka poprzez ograniczanie narażenia w miejscu pracy i w środowisku naturalnym na substancje rakotwórcze i inne substancje powodujące raka oraz poprzez propagowanie zdrowego stylu życia, a zwłaszcza podkreślanie głównych czynników ryzyka, takich jak tytoń, alkohol, otyłość, niewłaściwe odżywianie, brak ruchu i ekspozycja na słońce, i koncentrowanie się przede wszystkim na dzieciach i młodzieży;
44. wzywa do pilnego rozwiązania problemów środowiskowo-zdrowotnych, które mają wpływ na rozwój określonych rodzajów nowotworów, zgodnie z tym, co określono w Europejskim planie działania na rzecz środowiska i zdrowia na lata 2004-2010, konkretnie poprzez ocenę późniejszych krajowych planów działania na rzecz środowiska i zdrowia oraz poprzez współpracę między państwami członkowskimi w zakresie rezultatów osiągniętych w ramach tego procesu, aby zagwarantować, że rezultaty uzyskane w poszczególnych krajach będą mogły wesprzeć działania w tym obszarze podejmowane na szczeblu europejskim;
45. podkreśla, że optymalna opieka nad pacjentem wymaga podejścia międzydyscyplinarnego oraz że kluczową rolę odgrywają lekarze-onkolodzy jako osoby stykające się bezpośrednio z pacjentami, podkreśla także, iż aby zapewnić optymalne kwalifikacje lekarzy stosujących leki do zwalczania raka, potrzebne jest kształcenie oraz jasne kryteria i wytyczne;
46. wzywa Komisję i partnerstwo do poddania przeglądowi zalecenia Rady w sprawie badań przesiewowych w kierunku nowotworów w świetle najnowszych osiągnięć naukowych w celu zachęcania do tworzenia przyszłych europejskich programów akredytacji/certyfikacji w obszarze badań przesiewowych w kierunku nowotworów, diagnozy i leczenia, które mają być opracowywane na podstawie europejskich wytycznych dotyczących zapewniania jakości, zważywszy, że takie programy mogłyby również stanowić wzór dla innych obszarów opieki zdrowotnej;
47. nalega, by Komisja i państwa członkowskie wspierały kampanie informacyjne na temat badań przesiewowych w kierunku nowotworów skierowane do całego społeczeństwa oraz do wszystkich podmiotów opieki zdrowotnej, a także wymianę najlepszych praktycznych wzorców dotyczących stosowania środków profilaktycznych i sposobów wczesnego wykrywania, takich jak oszczędne połączenie właściwych testów na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) jako badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy i szczepionki HPV chroniącej młode kobiety przed rakiem szyjki macicy, oraz zwraca się do Europejskiego partnerstwa na rzecz walki z rakiem o zbadanie potrzeby aktualizacji zalecenia Rady dotyczącego badań przesiewowych w kierunku nowotworów w celu uwzględnienia dowodów na skuteczność badań przesiewowych w kierunku raka prostaty u mężczyzn;
48. wzywa Komisję do wykorzystania już istniejącego Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), które po rozszerzeniu mandatu o choroby niezakaźne może być wykorzystywane jako unijne centrum badań nad rakiem, gdzie wszystkie dane zebrane w poszczególnych państwach członkowskich mogłyby być zestawione razem i analizowane w celu dostarczenia naukowcom i lekarzom najlepszych rozwiązań i szerszej wiedzy na temat tej choroby;
49. przyjmuje z zadowoleniem wniosek Komisji w sprawie Europejskiego partnerstwa na rzecz walki z rakiem na lata 2009-2013 oraz propozycję zmniejszenia do 2013 r. obciążenia chorobami nowotworowymi poprzez objęcie 100 % populacji badaniami przesiewowymi w kierunku raka piersi, raka szyjki macicy oraz raka jelita grubego i wzywa państwa członkowskie do pełnego wdrożenia przedmiotowych wytycznych;
50. wzywa Komisję do opracowania karty ochrony praw pacjentów chorych na raka i osób przewlekle chorych w miejscu pracy, wymagającej od przedsiębiorstw umożliwienia pacjentom utrzymania zatrudnienia w czasie leczenia i powrotu na rynek pracy po jego zakończeniu;
51. wzywa Komisję, państwa członkowskie i Europejską Agencję Chemikaliów do wdrożenia rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) oraz do aktualizowania wykazu substancji budzących szczególnie poważne obawy, do których zalicza się substancje rakotwórcze;
52. wzywa Komisję, pracującą w ramach partnerstwa, aby zachęcała do podejmowania i wspierania inicjatyw mających na celu uniemożliwienie przywozu towarów zawierających substancje chemiczne powodujące raka, a także aby przedsięwzięła środki na skalę europejską w celu zintensyfikowania kontroli mających na celu wykrywanie takich substancji chemicznych, w tym pestycydów, które mogą być obecne w artykułach spożywczych;
53. zauważa, że opieka paliatywna nad pacjentami z chorobą nowotworową w fazie terminalnej charakteryzuje się różną jakością w różnych państwach członkowskich i może zyskać na wymianie dobrych praktyk, wzywa zatem Komisję i państwa członkowskie do wspierania i promowania opieki paliatywnej oraz do opracowania wytycznych dotyczących jej stosowania;
54. podkreśla potrzebę nasilenia wysiłków w zakresie programów rehabilitacji psychospołecznej i zawodowej skierowanych do pacjentów z chorobą nowotworową, które obejmowałyby szeroki zakres działań ukierunkowanych na informowanie, konsultacje, porady dotyczące ewentualnych zmian stylu życia i zachowania, wsparcie psychologiczne oraz kwestie opieki socjalnej; podkreśla znaczenie monitorowania i oceniania stanu zdrowia psychicznego osób z chorobą nowotworową;
55. wzywa Komisję i państwa członkowskie do dopilnowania, aby prowadzone na skalę europejską badania dotyczące biomonitorowania człowieka uzyskiwały środki finansowe konieczne do monitorowania substancji rakotwórczych i innych substancji powodujących raka w celu oceny skuteczności polityki;
56. uznaje, że partnerstwo powinno dążyć do skutecznego zintegrowania już istniejących inicjatyw w zakresie koordynacji badań nad rakiem i starać się w większym stopniu zachęcać partnerstwa publiczno-prywatne do stymulowania badań i badań przesiewowych, w szczególności w zakresie obrazowania medycznego;
57. uważa zaproponowany system za niedoskonały, gdyż nie przewidziano w nim jasnych definicji celów działań szczegółowych, takich jak sposób realizacji integracji planów wszystkich państw członkowskich na rzecz walki z rakiem do roku 2013 i wzywa Komisję do naprawienia tego braku spójności;
58. apeluje o zwiększenie środków finansowych na programy w dziedzinie polityki regionalnej i programy Europejskiego Funduszu Społecznego, których celem jest uczenie i informowanie kobiet o ochronie przed rakiem piersi i jego profilaktyce;
59. wzywa Komisję do zapewnienia w prawodawstwie wspólnotowym zachęt zarówno dla przemysłu, jak i dla badaczy, mających na celu promowanie prowadzonych badań i opracowanie nowych, opartych na dowodach leków i metod leczenia w zwalczaniu nowotworów;
60. podkreśla znaczenie poddania przeglądowi dyrektywy 2001/20/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie zbliżania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, odnoszących się do wdrożenia zasady dobrej praktyki klinicznej w prowadzeniu badań klinicznych produktów leczniczych przeznaczonych do stosowania przez człowieka (dyrektywa w sprawie badań klinicznych)(15) w celu zachęcania do podejmowania większych wysiłków na rzecz badań nad nowotworami, przy skoncentrowaniu się przede wszystkim na badaniach przesiewowych, w tym na wczesnym wykrywaniu, bez lekceważenia jednak wpływu wydatków ponoszonych na sektor badań niekomercyjnych, oraz wzywa do ulepszenia dostępnych dla pacjentów i ogółu opinii publicznej informacji dotyczących trwających badań klinicznych lub pomyślnie ukończonych badań klinicznych;
61. wzywa Komisję do dopilnowania, aby prawodawstwo UE przewidywało bodźce dla naukowców i sektora przemysłowego, zachęcające do opracowywania żywieniowych i innych opartych na produktach naturalnych sposobów podejścia do profilaktyki raka, które byłyby zatwierdzane w oparciu o badania z zakresu nutrigenomiki i epigenetyki;
62. nalega także na pilne wprowadzenie patentu wspólnotowego, a także patentu międzynarodowego;
63. wzywa Komisję do zapewnienia - poprzez sieci pracowników służby zdrowia - upowszechniania najlepszych praktycznych wzorców w leczeniu i opiece w celu zagwarantowania obywatelom dostępu do najlepszych dostępnych metod leczenia;
64. wzywa państwa członkowskie i Komisję do opracowania i nasilenia inicjatyw na rzecz udzielania wsparcia osobom bezpośrednio lub pośrednio dotkniętym rakiem, zwłaszcza poprzez stworzenie i rozwój psychologicznej opieki i wsparcia na terenie całej UE dla pacjentów, którzy wygrali walkę z rakiem;
65. wzywa państwa członkowskie i Komisję do wykorzystania wszystkich niezbędnych sposobów w celu opracowania wytycznych dla wspólnego zdefiniowania niepełnosprawności, obejmującej osoby cierpiące na choroby przewlekłe lub chorujące na raka, a w międzyczasie do dopilnowania, aby te państwa członkowskie, które dotychczas tego nie uczyniły, poczyniły bezzwłocznie kroki konieczne do włączenia powyższych kategorii osób do swoich krajowych definicji niepełnosprawności;
66. wzywa Komisję i państwa członkowskie do dopilnowania, aby leki antynowotworowe, w tym sposoby leczenia rzadkich i mniej powszechnych rodzajów nowotworów, były dostępne w jednakowym stopniu dla wszystkich potrzebujących ich pacjentów we wszystkich państwach członkowskich; wzywa Komisję i państwa członkowskie do podejmowania konkretnych i skoordynowanych działań w celu ograniczenia nierówności w dostępie do terapii raka i opieki nad chorymi, w tym do nowych "ukierunkowanych" leków przeciwnowotworowych, niedawno wprowadzonych do obrotu;
67. oczekuje od państw członkowskich przyjęcia lepszej polityki informacyjnej na temat znaczenia badań przesiewowych w kierunku raka piersi, szyjki macicy i jelita grubego, mającej na celu zwiększenie ich akceptacji i udziału w nich wszystkich docelowych grup społecznych, ze szczególnym naciskiem na objęcie nimi mniejszości i grup znajdujących się w niekorzystnym położeniu społeczno-ekonomicznym;
68. wskazuje, że cele wyznaczone przez partnerstwo na rzecz walki z rakiem są długoterminowe, w związku z czym wzywa instytucje europejskie do wspierania tego partnerstwa w przyszłym budżecie Wspólnoty na opiekę zdrowotną w perspektywie jego dziesięcioletniej trwałości i skuteczności; wzywa Komisję do oceny, monitorowania i przedstawiania corocznych sprawozdań w sprawie postępów i skuteczności we wdrażaniu zaleceń partnerstwa europejskiego;
69. uważa, że odpowiednie wdrożenie obowiązującego prawodawstwa z zakresu substancji powodujących lub zwiększających zachorowalność na raka ma podstawowe znaczenie w walce z rakiem; wzywa zatem Komisję do zapewnienia pełnego wdrożenia odnośnego prawodawstwa z zakresu zdrowia pracowników oraz do pilnego przyczynienia się w sposób zdeterminowany do opracowania kompleksowego wykazu substancji kwalifikujących się jako wzbudzające szczególne obawy, jako kolejnego etapu podejmowania szybkich decyzji dotyczących substancji CMR w kontekście pozwoleń udzielanych na mocy rozporządzenia REACH;
70. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji.
______
(1) Dz.U. L 301 z 20.11.2007, s. 3.
(2) Teksty przyjęte, P6_TA(2008)0477.
(3) Dz.U. L 412 z 30.12.2006, s. 1.
(4) Rada Unii Europejskiej, konkluzje Rady w sprawie ograniczenia obciążenia związanego z chorobą nowotworową, 2876. posiedzenie Rady ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Konsumentów, Luksemburg, 10 czerwca 2008 r.
(5) Dz.U. L 327 z 16.12.2003, s. 34.
(6) Dz.U. C 227 E z 4.9.2008, s. 160.
(7) Dz.U. C 247 E z 15.10.2009, s. 11.
(8) Dz.U. C 313 E z 20.12.2006, s. 273.
(9) Dz.U. C 68 E z 18.3.2004, s. 611.
(10) Dz.U. L 95 z 16.4.1996, s. 9.
(11) Dz.U. L 213 z 15.6.2004, s. 8.
(12) Dz.U. C 27 E z 31.1.2008, s. 247.
(13) Dz.U. C 364 z 18.12.2000, s. 1.
(14) Jemal A, Ward E, Thun M (2010) Declining Death Rates Reflect Progress against Cancer (Zmniejszająca się umieralność odzwierciedleniem postępów w walce z rakiem). PLoS ONE 5(3): e9584. doi:10.1371/journal.pone.0009584.
(15) Dz.U. L 121 z 1.5.2001, s. 34.
