Zgodnie z prawem (ustawa Prawo farmaceutyczne) jeden podmiot (lub grupa kapitałowa) co do zasady może mieć do czterech aptek w całym kraju Gdy prawo to weszło w życie w 2017 r., dotyczyło nowych zezwoleń. Mimo przepisów antykoncentracyjnych sieci apteczne (w tym zagraniczne) dążą do przejmowania kolejnych aptek, a co za tym idzie - kolejnych udziałów w stacjonarnym rynku aptecznym wartym 3,7 mld zł (raport IQIVA z lipca 2023 r.). 17 aptek sieciowych (powyżej 50 aptek) odpowiadało w ub. roku za 36 proc. rynku (3054 placówek).
"Obudowana" umowa franczyzowa
Jednym ze sposobów jest obudowana umowa franczyzowa.
Piotr Sędłak, radca prawny (Kancelaria Radcy Prawnego Piotr Sędłak), wyjaśnia, że przepisy Prawa farmaceutycznego, które zabraniają nadmiernej koncentracji aptek, nie odnoszą się do franczyz. - Nie można wyprowadzić wniosku, że franczyzy na rynku aptecznym są, co do zasady, zakazane. Natomiast franczyzy skonstruowane jednostronnie korzystnie jedynie dla sieci aptecznej oraz "obudowane" dodatkowymi umowami: pożyczki, zastawu na przedsiębiorstwie czy aptece, o świadczenie usług, zazwyczaj tworzą stan kontroli - mówi.
Sprawdź w LEX: Czy zgodne z prawem jest uzyskanie kodu dostępu do recepty w rozmowie telefonicznej? >
Jego zdaniem orzecznictwo NSA z 2022 r., a także wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z lutego tego roku potwierdzają, że na rynku aptecznym funkcjonuje zjawisko jego przejmowania przez zagraniczne sieci apteczne poprzez zależne spółki farmaceutów. Oznacza to, że w dalszym ciągu podejmowane są próby łamania prawa przez sieci apteczne, a co najmniej jego obchodzenia - wskazuje.
Chodzi o cztery wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z ostatnich trzech tygodni: z dnia 9 lutego 2024 r., sygn. V SA/Wa 1456/23; z dnia 20 lutego 2024 r., sygn. V SA/Wa 861/23; z dnia 21 lutego 2024 r., sygn. V SA/Wa 919/23; z dnia 22 lutego 2024 r., sygn. V SA/Wa 915/23, V SA/Wa 917/23, V SA/Wa 918/23, V SA/Wa 922/23.
- We wspominanych wyrokach sąd stwierdził, że zawarte umowy tworzą stan kontroli. Co bardzo istotne - w ustnych motywach wyroku sąd bardzo wyraźnie podkreślił, że stan kontroli nie sprowadza się jedynie do treści zawartych umów. W tym zakresie ważna jest kontekstowa oraz pogłębiona ocena wszystkich okoliczności sprawy, w tym również praktyki wykonywania tych umów. W konkluzjach sąd stwierdził, że celem zawarcia umowy było obejście antykoncentracyjnych wymogów do prowadzenia apteki, określonych w Prawie farmaceutycznym - powiedział Piotr Sędłak.
Sprawdź w LEX: Czy zarząd powiatu może wyznaczyć w uchwale aptekę do pełnienia dyżurów, bez zgody podmiotu prowadzącego aptekę? >
Sieć apteczna kupuje 49 proc. udziałów. To przejęcie kontroli?
W 2023 r. doprecyzowano przepisy Prawa farmaceutycznego, czyli tzw. "Aptekę dla aptekarza 2.0". Wprowadzone wówczas przepisy stanowią, że niedozwolone jest przejęcie kontroli w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów nad podmiotem prowadzącym aptekę ogólnodostępną.
Marek Tomków, prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej podkreśla natomiast, że kilka dużych sieci nadal skupują apteki. - Skupowane jest na przykład 49 proc. udziałów. Nie ma przejęcia kontroli, przynajmniej w papierach. W umowach są natomiast klauzule z prawem do pierwokupu, gdy prawo to umożliwi - dodaje.
Przepisom "Apteka dla Aptekarza 2.0" sprzeciwiały się Konfederacja Lewiatan, Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, Pracodawcy RP oraz Związek Pracodawców Aptecznych PharmaNET. Apelowały do prezydenta o niepodpisywanie nowelizacji.
Czytaj także na Prawo.pl: Prezydent chce, by TK zbadał "Aptekę dla aptekarza 2.0"
Czytaj także na Prawo.pl: Lewiatan złożył skargę do KE na "Aptekę dla aptekarza 2.0
Natomiast ministra zdrowia Izabela Leszczyna w niedawnym wywiadzie dla Wirtualnej Polski powiedziała, m.in., że "Apteka dla aptekarza 2.0" powinna zostać cofnięta. Oceniła, że Polska naraziła się na konflikty, między innymi międzynarodowe, w tym także na postępowania arbitrażowe, bo część aptek należy do międzynarodowych funduszy.
Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej (NRA) chce w tej sprawie spotkać się minister zdrowia.
- Przed wyborami do Naczelnej Rady Aptekarskiej zaczęła się akcja lobbingowa, która miała za zadanie zdyskredytować "Aptekę dla aptekarza" i moją osobę (wybory do NRA odbyły się 27 stycznia). Za tym stoją konkretne pieniądze i konkretne organizacje. Mam świadomość, że te informacje trafiają też do minister zdrowia - dodaje Marek Tomków.
Kupno 49 proc. udziałów to przejęcie kontroli?
Mecenas Sędłak zaznacza, że sieci apteczne wykupują niewiele mniej, niż połowę udziałów lub akcji spółki prowadzącej aptekę (np. 49 proc.). - Równocześnie wiążą tę spółkę szeregiem umów, podobnych do tych, które poddał ocenie WSA w Warszawie w lutym 2024 r. Takie działanie ma stworzyć pozór nieprzejęcia kontroli nad tą spółką (pozór działania zgodnego z prawem). Tymczasem - z punktu widzenia Prawa farmaceutycznego - w dalszym ciągu następuje przejęcie kontroli nad spółką. Decydujące znaczenie ma tutaj nie przejęty akcjonariat, tylko całokształt okoliczności sprawy (akcjonariat jest tylko jednym z nich). Uchwalona w 2023 r. tzw. "apteka dla aptekarza II" (AdA2.0) wprowadziła wyraźny zakaz przejmowania kontroli nad podmiotami prowadzącymi apteki. Według mnie jest to naruszenie prawa i powinno być sankcjonowane - mówi.
Sprawdź w LEX: Jakie należy podjąć czynności i w jakim okresie, żeby przekazać w darowiźnie działającą aptekę córce? >
- Istnienie procederu przejmowania polskiego rynku aptecznego przez zagraniczny kapitał, niezależnie od formy w jakiej się odbywa, pokazuje że uchwalone w 2017 r. i 2023 r. regulacje są konieczne do zachowania kontroli nad tym rynkiem. Ich rozszczelnienie, uchylenie lub nieroztropne zmienianie będzie rodziło nieodwracalne reperkusje dla tego rynku. Najważniejszą z nich będzie całkowita utrata kontroli nad nim przez państwo. Pierwszymi, którzy to odczują, będą polscy pacjenci - kwituje mec. Sędłak.
Czytaj także na Prawo.pl: „Apteka dla Aptekarza 2.0" - przepisy wchodzą w życie
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
