Każdy pacjent szpitala lub innej placówki medycznej ma prawo wglądu do swojej dokumentacji medycznej, uzyskania jej kopii, odpisu bądź wyciągu. Dodatkowo każdy podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych zobowiązany jest do udostępnienia dokumentacji medycznej przedstawicielowi ustawowemu pacjenta oraz osobie upoważnionej przez niego. 

Z przedstawicielem ustawowym mamy do czynienia przede wszystkim w sytuacji, gdy pacjentem jest osoba małoletnia – dziecko do ukończenia 18. roku życia lub osoba ubezwłasnowolniona. Pacjent może także upoważnić inną dowolnie wybraną przez siebie osobę do wglądu w jego dokumentację medyczną. Upoważnienie nie musi mieć formy pisemnej. – Tak samo ważne jest upoważnienie ustne złożone w obecności lekarza lub pielęgniarki. Wówczas odpowiedniego wpisu w dokumentacji dokonuje personel medyczny, któremu pacjent złożył oświadczenie o upoważnieniu – mówi Daniel Reck, partner i adwokat w Kancelarii Duraj & Reck i Partnerzy. 

Czytaj: Udostępnienie dokumentacji medycznej musi być zgodne z procedurami >>>

Po śmierci pacjenta prawo wglądu w dokumentację medyczną ma osoba upoważniona przez pacjenta za życia lub osoba upoważniona na mocy odrębnego dokumentu upoważnienia udzielonego przez pacjenta i dołączonego do dokumentacji medycznej. Prawo w tym względzie nie przewiduje żadnych wyjątków, co w wielu przypadkach jest powodem sporych problemów dla najbliższej rodziny. 

Nietrudno bowiem wyobrazić sobie, że pacjent do szpitala jest przywożony nieprzytomny lub w stanie bardzo ciężkim, uniemożliwiającym jakąkolwiek komunikację. Wówczas pacjent z oczywistych względów nie jest w stanie złożyć żadnego oświadczenia. Możemy wyobrazić sobie także sytuację, w której pacjent co prawda składa oświadczenie, ale upoważnia do wglądu w dokumentację osobę nienależącą do rodziny, nawet tej dalszej, i z którą rodzina po śmierci pacjenta nie ma żadnego kontaktu. – W takich sytuacjach prawo wglądu do dokumentacji medycznej pozostaje w ścisłym związku z jednym z naczelnych praw pacjenta – prawem do zachowania tajemnicy. Zgodnie bowiem z art. 13 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego – tłumaczy Katarzyna Knapek, adwokat z Kancelarii Duraj & Reck i Partnerzy. 

Jeżeli pacjent nie złoży żadnego oświadczenia lub upoważni osobę spoza kręgu rodziny, najbliższa rodzina zmarłego pacjenta nie uzyska wglądu w dokumentację medyczną. Postawa podmiotu leczniczego odmawiającego wglądu do dokumentacji najbliższej, ale nieupoważnionej rodzinie jest zrozumiała, bowiem do tak restrykcyjnego postępowania obligują przepisy prawa. 

– Każde naruszenie zasad udostępniania dokumentacji medycznej może skutkować odpowiedzialnością za naruszenie prawa pacjenta, a także przepisów o ochronie danych osobowych, zgodnie z którymi dane medyczne jako dane wrażliwe są poddane najwyższej ochronie. Dla najbliższej rodziny może to wydawać się krzywdzące, ale w prawie medycznym najważniejsza jest osoba pacjenta, którego wola i decyzje mają pierwszeństwo przed prawami najbliższej rodziny – mówi Daniel Reck.

Jeżeli rodzina dysponuje pisemnym upoważnieniem zmarłego pacjenta, z różnych powodów nieuznawanym przez podmiot leczniczy za ważny, rodzinie przysługuje prawo złożenia do sądu pozwu o ustalenie w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego prawa wglądu do dokumentacji medycznej. Ponadto, w razie podejrzenia przez rodzinę nieprawidłowości w opiece nad zmarłym pacjentem rodzinie przysługuje szereg środków prawnych mających na celu zweryfikowanie przebiegu leczenia. Rodzina może skierować pozew o zapłatę zadośćuczynienia lub odszkodowania, skierować zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do prokuratury, zaangażować Rzecznika Praw Pacjenta lub Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. Każdy z tych organów na wniosek rodziny ma prawo uzyskać dostęp do dokumentacji medycznej zmarłego pacjenta. 

– Spadkobiercom zmarłego pacjenta przysługuje także prawo wglądu do dokumentacji medycznej w zakresie prowadzonego postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych. Posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „w zakresie prowadzonego postępowania” oznacza, że trzeba będzie udostępnić spadkobiercom pacjenta (zasadniczo są nimi: dzieci oraz małżonek) dokumentację medyczną, jeżeli złożą wniosek o ustalenie zdarzenia medycznego. Należy więc podkreślić, że spadkobiercy dopiero po złożeniu wniosku do wojewódzkiej komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych mogą zażądać dokumentacji medycznej zmarłego pacjenta – informuje Katarzyna Knapek. 

Możliwość wglądu do dokumentacji przez osobę inną niż upoważniona przez pacjenta daje wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2013 roku, wydany w sprawie o sygnaturze VII SAB/Wa 217/12. Zgodnie z nim jeżeli pacjent upoważnił do wglądu w dokumentację członka rodziny w jednym szpitalu, a zmarł w drugim w wyniku tej samej choroby, rodzina może domagać się udostępnienia dokumentacji ze szpitala, w którym pacjent zmarł. 

Jednakże ten wyrok WSA w Warszawie jest bardzo odosobnioną interpretacją, niepotwierdzoną dotychczas w innym orzeczeniu. 

– Należy także pamiętać, że prawo do wglądu do dokumentacji medycznej nie jest tożsame z prawem uzyskiwania informacji o stanie zdrowia i udzielanych świadczeniach zdrowotnych. Co oznacza, że pacjent może upoważnić wskazaną osobę tylko do uzyskania informacji lub wglądu do dokumentacji albo udzielić obu upoważnień – mówi Daniel Reck.