Sąd, który ustanawia kuratora dla osoby z niepełnosprawnością, od 15 lutego br. ma obowiązek obligatoryjnie wysłuchać samej osoby z niepełnosprawnością. Zmianę taką wprowadziła ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. W konsekwencji nowelizacji uległ także art. 600 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.). Zmiana w k.p.c. dotyczy tego, żeby przy wyborze kuratora, ustalaniu jego zakresu uprawnień i obowiązków, uwzględniano cechy indywidualne osoby z niepełnosprawnością.

Teraz Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło projekt aktu wykonawczego do tych przepisów. Chodzi o projekt rozporządzenia w sprawie sposobu przygotowania wysłuchania osoby niepełnosprawnej oraz warunków, w jakich powinno odbywać się wysłuchanie.

Zobacz procedury:

Postępowanie o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej z urzędu >

Postępowanie o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej na wniosek >

 

Komunikacja alternatywna także w sądzie

Projekt zakłada m.in., że:

  • sąd będzie musiał odpowiednio przygotować wysłuchanie osoby z niepełnosprawnością, m.in. ustalić poziom jej sprawności ruchowej i sposób porozumiewania się z otoczeniem, szczególnie czy korzysta z alternatywnych metod komunikacji (AAC). Jak również, czy podczas wysłuchania potrzebny będzie biegły psycholog lub z zakresu komunikacji AAC.
  • sąd musi wziąć pod uwagę podczas wysłuchania indywidualne potrzeby osoby z niepełnosprawnością, np. dłuższy czas potrzebny na komunikowanie się metodami alternatywnymi, przetłumaczenie wypowiedzi, dodatkowa przerwa.
  • sąd w zawiadomieniu o wysłuchaniu będzie musiał powiadomić osobę z niepełnosprawnością, że może ona zażądać szczególnych warunków podczas wysłuchania np. zapewnienia udogodnień technicznych lub pomocy na terenie sądu.
  • sędzia przed wysłuchaniem powinien ustalić z biegłym psychologiem, tłumaczem, biegłym z zakresu komunikacji wspomagającej i alternatywnej (o ile biorą udział w czynności) zasady współpracy tj.: sposób formułowania pytań do osoby niepełnosprawnej oraz sposób reagowania na trudne sytuacje, które mogą wystąpić podczas wysłuchania.
  • sąd będzie musiał przedstawić osobie z niepełnosprawnością przed wysłuchaniem na piśmie lub w formie graficznej, plan przeprowadzania wysłuchania oraz uzgodnić z osobą niepełnosprawną, w jaki sposób zasygnalizuje, że nie zrozumiała pytania, jest zmęczona lub ma innego rodzaju potrzeby wymagające zarządzenia przerwy.
  • miejsce wysłuchania będzie musiało być dostosowane do potrzeb indywidualnych osoby z niepełnosprawnością. Wysłuchanie osób w spektrum autyzmu i z niepełnosprawnością intelektualną ma odbywać się w pomieszczeniu pozbawionym bodźców wzrokowych czy dźwiękowych. Będą musiały być zapewnione podczas wysłuchania woda i chusteczki higieniczne oraz materiały ułatwiające rozmowę lub komunikowanie się, w szczególności ołówek, papier, rysunki, zdjęcia lub inne pomoce wizualne.

 

Możliwość komunikacji z sądem kluczowa

Dr Michał Urban, radca prawny z Kancelarii Urban Legal, podkreśla, że proponowane zmiany, pomimo że dotyczą wąskiej kwestii w zakresie spraw z zakresu kurateli, będą miały szersze znaczenie. – Dlatego że dotykają podstawowej i fundamentalnej kwestii – zapewnienia osobie z niepełnosprawnością odpowiedniej komunikacji z organem sądowym przy prowadzonych czynnościach - podkreśla.

- Brak lub trudności w komunikacji z osobą z niepełnosprawnością w postępowaniu o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej często prowadziły do ubezwłasnowolnienia osoby, nie zaś do ustanowienia kuratora - dodaje.

Czytaj także na Prawo.pl:

Ubezwłasnowolnienie do likwidacji. Jest społeczny projekt zmian

Ubezwłasnowolnienie zastąpi nowa instytucja - projekt do 12 czerwca

Komunikacja stanowi warunek konieczny skutecznej i satysfakcjonującej interakcji z otoczeniem.

Mecenas Urban podkreśla, że sytuacja, w której komunikacja nie przebiega w sposób prawidłowy narusza prawo, w tym konstytucyjną zasadę równości wynikająca z art. 32 Konstytucji RP. - Jeżeli bowiem z uwagi na niepełnosprawność osoba nie ma zapewnionej odpowiedniej komunikacji z organem sądowym przy czynnościach procesowych, to jest po prostu mniej korzystnie traktowana niż osoby w podobnym postępowaniu, nie będące osobą z niepełnosprawnością i nie mające problemów komunikacyjnych. Tym samym dochodzi do dyskryminacji osoby z niepełnosprawnością w postępowaniu oraz do naruszenia prawa - podkreśla. Wtedy taka osoba nie ma możliwości obrony swoich praw. To zaś może prowadzić do nieważności postępowania z uwagi na art. 379 pkt 5) k.p.c., jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw.

- W praktyce stawiałem już takie wnioski procesowe w związku z niezapewnieniem w czasie postępowania odpowiedniej komunikacji z sądem osobie z niepełnosprawnością. Strona procesu jest bowiem pozbawiona możliwości obrony swoich praw, gdy będąc podmiotem postępowania nie ma zapewnionej odpowiedniej komunikacji z sądem, aby rozumieć postępowanie, jak i być rozumianą przez wszystkich uczestników postępowania, w tym przez sąd – mówi Michał Urban.

 

Konieczna wiedza o funkcjonowaniu i potrzebach osób z niepełnosprawnością

Co do tego, że projektowane rozporządzenie jest konieczne nie ma też wątpliwości Paulina Rutka, prezeska Fundacji na rzecz Zawsze Dostępnej Komunikacji (AAC) i Technologii Wspomagającej (AT) oraz neurologopeda i psycholog pracujący na co dzień z osobami komunikującymi się pozawerbalnie. Zwraca jednak uwagę na konieczność odpowiedniego przygotowania wszystkich osób biorących udział w procesie przygotowania wysłuchania przez sąd osoby z niepełnosprawnością.

– Bez wiedzy o potrzebach osób z różnymi niepełnosprawnościami, szczególnie komunikującymi się metodami wspomagającymi i alternatywnymi przepisy mogą nie przynieść oczekiwanych efektów. Dlatego tak istotne byłoby odpowiednie przygotowanie w tym zakresie, na przykład biegłych, biorących udział w przesłuchaniu, ale także oczywiście sędziów – zwraca uwagę. Jej praktyka potwierdza, że np. nie każdy biegły psycholog miał wcześniej kontakt z osobami z niepełnosprawnościami i nie musi znać ich potrzeb i zasad funkcjonowania z określonym rodzajem niepełnosprawności.

– Na ostatnim szkoleniu w Sądzie Okręgowym w Rzeszowie dotyczącym przesłuchiwania osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi, podeszli do nas biegli psycholodzy, którzy wskazywali na swoje różnorodne doświadczenie. Sami przyznali, że nie wszyscy mieli kontakt z osobami z niepełnosprawnością i nie są specjalistami w zakresie ich funkcjonowania – mówi Paulina Rutka.

Dlatego, jak podkreśla, bardzo ważna jest ciągła praca nad zmianą świadomości i wiedzy o potrzebach osób z niepełnosprawnościami. – Dlatego projekt rozporządzenia jest bardzo ważny, bo podkreśla, że osoby z niepełnosprawnością w myśl Konwencji ONZ mają zdolność prawną, na zasadzie równości z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia. Dotyczy to także uczestniczenia w wysłuchaniu czy czynnościach procesowych - zaznacza.

Ministerstwo Sprawiedliwości przewidziało na konsultacje publiczne projektu tylko pięć dni (projekt ukazał się 26 lutego).

- Pamiętajmy, że jako ludzi cechuje nas różnorodność funkcjonowania, dlatego warto, aby rozporządzeniem zainteresowały się środowiska osób z niepełnosprawnościami i wskazały na ewentualne potrzeby komunikacyjne, które zostaną uwzględnione przy określaniu sposobu przygotowania wysłuchania osoby z niepełnosprawnością oraz warunków, w jakich powinno odbywać się wysłuchanie – kwituje mec. Urban.      

Polecamy nagranie szkolenia: Ustawa Kamilka - zmiany w KPC, KRiO i nie tylko >

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.