Od zakazu przetwarzania danych wrażliwych przewidziano wyczerpująco wskazane w ustawie wyjątki, których nie wolno interpretować rozszerzająco. Wyjątkowo więc można przetwarzać dane o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym, jeżeli zajdzie choć jedna z okoliczności wymienionych w art. 27 ust. 2 u.o.d.o. Wśród przesłanek pozwalających na przetwarzanie danych o stanie zdrowia wymieniono następujące okoliczności:
• przepis szczególny innej ustawy zezwala na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której dane dotyczą, i stwarza pełne gwarancje ich ochrony;
• przetwarzanie jest prowadzone w celu ochrony stanu zdrowia, świadczenia usług medycznych lub leczenia pacjentów przez osoby trudniące się zawodowo leczeniem lub świadczeniem innych usług medycznych, zarządzania udzielaniem usług medycznych i są stworzone pełne gwarancje ochrony danych osobowych.
Każda z wymienionych wyżej przesłanek stanowi samodzielną podstawę do przetwarzania danych. Oznacza to, że jeśli zachodzi choć jedna przesłanka przetwarzania danych opisana w art. 27 ust. 2 u.o.d.o., zbędne jest żądanie zgody od pacjenta, którego dane dotyczą.
Generalną podstawą prawną pozwalającą na udostępnianie danych osobowych, w tym danych o stanie zdrowia, zawartych w dokumentacji medycznej stanowi przepis art. 27 ust. 2 u.o.d.o. w powiązaniu z przepisami odpowiednich ustaw szczególnych. Przykładem przepisów szczególnych, zezwalających na udostępnianie takich danych bez zgody pacjenta, którego dane dotyczą, stwarzających pełne gwarancje ich ochrony są m.in.:
1. art. 18 ust. 3-4e ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.; dalej jako: u.z.o.z.);
2. art. 41 i art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 z późn. zm.: dalej jako: u.z.l.l.d.);
3. art. 20 ust. 6 i 7, art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn. zm.; dalej jako; u.z.p.p.);
4. art. 30 ust. 3 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późn. zm.);
5. art. 7 ust. 1, art. 20 ust. 7, art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz. 1384 z późn. zm.);
6. art. 188 ust. 5 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.; dalej jako: u.ś.o.z.);
7. art. 59 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 z późn. zm.).
Każdorazowo upoważnienie do udostępnienia dokumentacji medycznej musi zaleźć podstawę w akcie prawnym rangi ustawy. Na podstawie delegacji ustawowej wydawane są ponadto szczegółowe rozporządzenia wykonawcze, regulujące warunki i tryb udostępniania dokumentacji medycznej, np.:
o szczegółowe warunki udostępniania dokumentacji medycznej prowadzonej w zakładach opieki zdrowotnej reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 247, poz. 1819 z późn. zm.; dalej jako: r.s.d.);
o tryb i warunki udostępniania dokumentacji medycznej prowadzonej przez lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych poza zakładem opieki zdrowotnej w ramach praktyki zawodowej określają przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie rodzajów indywidualnej dokumentacji medycznej, sposobu jej prowadzenia oraz szczegółowych warunków jej udostępniania (Dz. U. Nr 83, poz. 903);
o szczegółowe warunki udostępniania dokumentacji medycznej przez pielęgniarkę, położną udzielającą świadczeń zdrowotnych poza zakładem opieki zdrowotnej w ramach praktyki zawodowej reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2003 r. w sprawie rodzajów indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta, sposobu jej prowadzenia i przechowywania oraz szczegółowych warunków jej udostępniania przez pielęgniarkę, położną udzielającą świadczeń zdrowotnych (Dz. U. Nr 147, poz. 1437);
o szczegółowe warunki udostępniania dokumentacji medycznej prowadzonej w związku z przeprowadzanymi szczepieniami ochronnymi określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu obowiązujących szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień (Dz. U. Nr 237, poz. 2018 z późn. zm.);
o zasady przekazania do nowej szkoły dokumentacji medycznej ucznia prowadzonej w gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej w szkole określono w § 12 ust. 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. Nr 282, poz. 2814 z późn. zm.);
o odrębne zasady udostępniania informacji o stanie zdrowia pacjenta zakładom ubezpieczeń uregulowano wspólnie dla wszystkich podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i trybu udzielania zakładom ubezpieczeń informacji o stanie zdrowia ubezpieczonych lub osób, na rzecz których ma zostać zawarta umowa ubezpieczenia, oraz sposobu ustalania wysokości opłat za udzielenie tych informacji (Dz. U. Nr 71, poz. 654). Zasady te zostały omówione w osobnej analizie;
o sposób przetwarzania dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej dla osób pozbawionych wolności określono w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 września 2007 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej dla osób pozbawionych wolności oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 185, poz. 1319);
o sposób przetwarzania dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej utworzonych przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji określono w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 25 października 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu oraz sposobu przetwarzania dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej utworzonych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych (Dz. U. Nr 217, poz. 1614).
Przepisy ustawy o ochronie danych osobowych mają charakter uzupełniający w stosunku do innych regulacji dotyczących przetwarzania danych osobowych, w tym danych o stanie zdrowia. Ustawa o ochronie danych osobowych określa jedynie ogólne zasady przetwarzania i ochrony danych osobowych (dotyczy przetwarzania danych osobowych zawartych nie tylko w dokumentacji medycznej), zaś skonkretyzowanie tychże zasad ma miejsce w szczególnych wobec jej regulacji, przepisach prawa. Jeśli zatem istnieją szczególne przepisy prawa regulujące przetwarzanie danych osobowych – to stosuje się je w pierwszej kolejności, przed przepisami o ogólnym charakterze, jakimi są przepisy ustawy o ochronie danych osobowych. W sytuacji braku przepisów regulujących w sposób szczegółowy zasady przetwarzania, w tym udostępniania, danych osobowych w określonej sprawie, zastosowanie znajduje ogólna regulacja wynikająca z ustawy o ochronie danych osobowych.
2. Podmioty upoważnione do wglądu w dokumentację medyczną
Udostępnianie dokumentacji medycznej służy realizacji prawa dostępu do informacji o stanie zdrowia pacjenta. Prawo to przysługuje w pierwszej kolejności pacjentowi, którego dokumentacja dotyczy, lecz również innym podmiotom, którym prawo to przyznaje ustawa.
Zgodnie z treścią art. 18 ust. 3 u.z.o.z., podmiotami upoważnionymi do wystąpienia z żądaniem udostępnienia dokumentacji medycznej zakładu są:
o pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy bądź osoba upoważniona przez pacjenta (w przypadku dokumentacji dotyczącej dzieci przedstawicielami ustawowymi są rodzice dziecka);
o zakłady opieki zdrowotnej, jednostki organizacyjne tych zakładów i osoby wykonujące zawód medyczny poza zakładami opieki zdrowotnej, jeżeli dokumentacja ta jest niezbędna do zapewnienia ciągłości świadczeń zdrowotnych;
o właściwe do spraw zdrowia organy państwowe oraz organy samorządu lekarskiego w zakresie niezbędnym do wykonywania kontroli i nadzoru (np. upoważnieni pracownicy podmiotu zobowiązanego do finansowania świadczeń ze środków publicznych dokonujących kontroli dokumentacji medycznej w trybie art. 64 ust. 3 u.ś.o.z.);
o Minister właściwy do spraw zdrowia, sądy, prokuratorzy, lekarze sądowi oraz sądy i rzecznicy odpowiedzialności zawodowej, w związku z prowadzonym postępowaniem;
o uprawnione na mocy odrębnych ustaw organy i instytucje, jeżeli badanie zostało przeprowadzone na ich wniosek;
o organy rentowe oraz zespoły do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, w związku z prowadzonym przez nie postępowaniem;
o rejestry usług medycznych, w zakresie niezbędnym do prowadzenia rejestrów;
o zakłady ubezpieczeń na zasadach określonych w przepisach o działalności ubezpieczeniowej.
Dokumentacja medyczna może być udostępniona przez zakład także szkole wyższej lub jednostce badawczo-rozwojowej do wykorzystania dla celów naukowych, bez ujawniania nazwiska i innych danych umożliwiających identyfikację osoby, której dokumentacja dotyczy. Podmiotem upoważnionym do wglądu w dokumentację medyczną prowadzoną w zakładzie jest również osoba upoważniona przez pacjenta do uzyskiwania dokumentacji w przypadku jego zgonu (§ 52 ust. 1 r.s.d.). Do historii zdrowia i choroby prowadzonej w szpitalu oraz w zakładach udzielających świadczeń w warunkach ambulatoryjnych dołącza się:
1. imię i nazwisko osoby upoważnionej przez pacjenta do otrzymywania informacji o stanie jego zdrowia i udzielonych świadczeniach zdrowotnych oraz dane umożliwiające kontakt z tą osobą;
2. pisemne oświadczenie pacjenta o upoważnieniu do uzyskiwania dokumentacji medycznej w przypadku jego śmierci, ze wskazaniem osoby upoważnionej, albo pisemne oświadczenie pacjenta o braku takiego upoważnienia (§ 12 pkt 9 oraz § 32 ust. 7 r.s.d.; analogiczne rozwiązanie znajduje się w § 14 pkt 4 i 6 rozporządzenia sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej dla osób pozbawionych wolności oraz sposobu jej przetwarzania).
Upoważnione do wystąpienia o udostępnienie dokumentacji medycznej przez lekarza prowadzącego praktykę zawodową są następujące podmioty: (art. 41 ust. 3 u.z.l.l.d.):
o pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy bądź osoba upoważniona przez pacjenta, a w razie śmierci pacjenta – osoba upoważniona przez pacjenta do uzyskiwania dokumentacji w przypadku jego zgonu;
o inny lekarz lub uprawnione osoby uczestniczące w udzielaniu świadczeń zdrowotnych;
o podmioty i organy uprawnione na podstawie odrębnych przepisów.
o osoba upoważniona przez pacjenta do uzyskiwania dokumentacji w przypadku jego zgonu.
Upoważnieni do wglądu w dokumentację medyczną są również inni lekarze lub uprawnione osoby uczestniczące w udzielaniu świadczeń zdrowotnych, jeżeli dokumentacja jest niezbędna do zapewnienia dalszego leczenia, a zwłoka w jej wydaniu mogłaby narazić pacjenta na szkodę na zdrowiu (§ 18 ust. 2 oraz § 19 rozporządzenia sprawie rodzajów indywidualnej dokumentacji medycznej, sposobu jej prowadzenia oraz szczegółowych warunków jej udostępniania). Lekarz kierujący na badanie lub konsultację przekazuje lekarzowi lub zakładowi opieki zdrowotnej, do którego kieruje pacjenta, wraz ze skierowaniem, informacje z historii zdrowia i choroby pacjenta, niezbędne do przeprowadzenia tego badania lub konsultacji. Lekarz lub zakład opieki zdrowotnej, przeprowadzający badanie lub konsultację na zlecenie lekarza kierującego, przekazuje mu pełne dane o wynikach tych badań lub konsultacji, wraz z rozpoznaniem choroby.
Podobnie, w przypadku pielęgniarek, położnych udzielających świadczeń zdrowotnych poza zakładem opieki zdrowotnej w ramach wykonywanej praktyki zawodowej, uprawnionym do wglądu w dokumentację medyczną jest: pacjent, jego przedstawiciel ustawowy, osoby upoważnione przez pacjenta lub podmioty uprawnione na podstawie odrębnych przepisów, a w razie śmierci pacjenta – osoba upoważniona przez pacjenta do uzyskiwania dokumentacji po jego zgonie (art. 20 ust. 3 u.z.p.p.). Jeżeli dokumentacja jest niezbędna do zapewnienia dalszego udzielania świadczeń zdrowotnych, a zwłoka w jej wydaniu mogłaby narazić pacjenta na uszczerbek na zdrowiu, pielęgniarka, położna wydaje dokumentację pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu świadczeń zdrowotnych (§ 13 rozporządzenia w sprawie rodzajów indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta, sposobu jej prowadzenia i przechowywania oraz szczegółowych warunków jej udostępniania przez pielęgniarkę, położną udzielającą świadczeń zdrowotnych).
Nie zawsze jednak przesłanka zapewnienia ciągłości leczenia jest w praktyce prawidłowo interpretowana. W sytuacji, gdy lekarz lub pielęgniarka, położna nawiązują stosunek pracy z zakładem opieki zdrowotnej innym niż dotychczas, karty historii choroby ich pacjentów nie mogą być przekazywane lekarzowi lub bezpośrednio zakładowi opieki zdrowotnej, w którym lekarz lub pielęgniarka, położna jest aktualnie zatrudniona. Sprawą tą zajmował się Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, który podkreślał, że tego rodzaju praktyka nie powinna się odbywać bez zgody i wiedzy pacjentów. Zgłaszane skargi pacjentów do Inspektora dotyczyły również sytuacji, gdy dokumentacja była przekazywana bez zgody pacjentów nowotworzonym zakładom opieki zdrowotnej lub lekarzom rodzinnym rozpoczynającym prowadzenie indywidualnych praktyk lekarskich. Inspektor w wystąpieniu podkreślał, że w opisanej sytuacji dokumentacja powinna być udostępniana w celu zapewnienia pacjentom kontynuacji procesu leczenia, nie zaś przekazywania do dyspozycji innych podmiotów.
Przepisy nie przewidują żadnej szczególnej formy upoważnienia przez pacjenta konkretnej osoby do udostępnienia jego dokumentacji medycznej (za wyjątkiem upoważnienia do wglądu w dokumentację w razie śmierci, które musi przybrać formę pisemną). Pacjent może zatem udzielić upoważnienia ustnie albo pisemnie. W praktyce, forma pisemna jest najczęstsza – udostępniając dokumentację na podstawie pisemnego upoważnienia warto zachować dla celów dowodowych w dokumentacji udzielone pełnomocnictwo lub jego kopię.
3. Forma i tryb udostępnienia dokumentacji medycznej
Udostępnienie dokumentacji powinno następować w trybie zapewniającym zachowanie poufności i ochrony danych osobowych. Dane osobowe zawarte w dokumentacji medycznej udostępnia się na pisemny, umotywowany wniosek (odpowiednie zastosowanie art. 29 ust. 3 u.o.d.o.). Wniosek powinien zawierać informacje umożliwiające wyszukanie w zbiorze żądanych danych osobowych oraz wskazywać ich zakres i przeznaczenie.
Dokumentacja medyczna prowadzona w zakładzie opieki zdrowotnej udostępniana jest na podstawie decyzji kierownika zakładu lub osoby przez niego upoważnionej (np. pracownika zakładu na podstawie pełnomocnictwa).
Sposób udostępnienia dokumentacji wskazuje art. 18 ust. 4a u.z.o.z. Dokumentacja medyczna jest udostępniana w następujący sposób:
1. do wglądu w zakładzie opieki zdrowotnej;
2. poprzez sporządzenie jej wyciągów, odpisów lub kopii;
3. poprzez wydanie oryginału za pokwitowaniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, jeśli uprawniony organ lub podmiot żąda udostępnienia oryginałów tej dokumentacji.
W przypadku wydania oryginałów dokumentacji w zakładzie zawsze należy pozostawić kopię lub pełny odpis wydanej dokumentacji. Zasada ta nie ma zastosowania jedynie w sytuacji, gdy zwłoka w wydaniu dokumentacji mogłaby narazić pacjenta na szkodę.
(…)