Czy jest jakiś akt prawny lub normatywny, który klasyfikowałby produkty spożywcze pod względem grupy ryzyka?
W polskim systemie prawnym nie ma przepisów, które kwalifikowałyby produkty żywnościowe pod względem grup ryzyka. Każdy produkt wprowadzany na rynek z założeń musi być produktem bezpiecznym. Gwarantować to mają procedury związane z jego rejestracją przed dopuszczeniem do obrotu i kontrola (urzędowa i wewnętrzna) w trakcie jego obecności na rynku.
Każdy produkt żywnościowy musi spełniać warunki ustaw o bezpieczeństwie żywności i żywienia, o produktach pochodzenia zwierzęcego oraz wymagania szczegółowe zapisane w aktach wykonawczych do tych ustaw i przepisach prawa wspólnotowego.
Także żywność genetycznie modyfikowana nie może kwalifikować się do żadnej z grup ryzyka, gdyż w przeciwnym wypadku nie byłaby dopuszczona do obrotu.
Wszystkie produkty muszą być bezpieczne dla zdrowia i spełniać takie same wymagania określone w przepisach prawa żywnościowego, w tym przepisy ustaw: o bezpieczeństwie żywności, o produktach pochodzenia zwierzęcego oraz obowiązujące od 1 stycznia 2006 r. przepisy rozporządzeń europejskich (m. in. 852/2004, 853/2004, 854/2004). Za bezpieczeństwo żywności odpowiedzialny jest jej producent i podmiot wprowadzający ją na rynek. Bezpieczeństwo żywności mają gwarantować systemy kontroli wewnętrznej, w tym HACCP.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt a rozporządzenia 852/2004 główna odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności spoczywa na przedsiębiorstwie sektora spożywczego, czyli producentach i dystrybutorach żywności, dlatego też ich podstawowym obowiązkiem jest wdrożenie w zakładzie skutecznie działających systemów kontroli wewnętrznej opartych o zasady Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP), Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) oraz zasady systemu HACCP (System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontrolnych). Obowiązek ten zawarty jest w art. 5 rozporządzenia nr 852/2004, który ustala, że przedsiębiorstwa sektora spożywczego opracowują, wykonują i utrzymują stałą procedurę lub procedury oparte na zasadach HACCP. W procesie produkcji i obrocie żywnością przedsiębiorcy nie mogą stosować procesów technologicznych lub metod postępowania, które mogą spowodować powstanie w żywności lub na jej powierzchni substancji szkodliwych dla zdrowia lub życia człowieka. Zgodnie z zapisami zawartymi w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia producent stosujący w trakcie wytwarzania i przetwarzania żywności napromienianie promieniowaniem jonizującym musi spełnić wymogi zawarte w art. 18-20 ustawy oraz w obowiązującym rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie warunków napromieniania środków spożywczych, dozwolonych substancji dodatkowych i innych składników żywności, które mogą być poddane działaniu napromieniania jonizującego, ich wykazów, maksymalnych dawek napromieniania oraz wymagań w zakresie znakowania i wprowadzania do obrotu (Dz. U. Nr 37, poz. 327). Żywność musi być prawidłowo oznakowana. Sposób znakowania środków spożywczych w opakowaniach jednostkowych, zbiorczych i bez opakowań, przeznaczonych bezpośrednio do spożycia oraz szczegółowy zakres informacji, które winny znajdować się na opakowaniu określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. Nr 220, poz. 1856, z późn. zm.). Przedsiębiorca wprowadzający do obrotu środki spożywcze znakowane datą minimalnej trwałości lub terminem przydatności do spożycia może oferować je konsumentom tylko do tej daty lub terminu. Zasady znakowania żywności genetycznie zmodyfikowanej (GM) regulują zapisy rozporządzeń (WE) nr 1829/2003 oraz 1830/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 września 2003 r. (Dz. Urz. UE nr L.03.268.1 i nr L.03.268.24). Zasady zamieszczania na opakowaniach środków spożywczych oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych precyzuje Rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. Producent środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego może je produkować wyłącznie w zakładzie specjalnie przeznaczonym do ich produkcji lub na przystosowanych do tego celu liniach technologicznych zakładów produkujących również inne środki spożywcze. Wymagania, jakie winny spełniać te środki oraz sposób ich reklamy i informacji podaje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (Dz. U. Nr 104, poz. 1094). Przedsiębiorca wprowadzający po raz pierwszy do obrotu w kraju środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, które nie należą do grup określonych w powyższym rozporządzeniu, suplementy diety oraz środki spożywcze wzbogacane ma obowiązek powiadomić o tym fakcie Głównego Inspektora Sanitarnego przedkładając równocześnie wzór ich etykiety. Jeżeli środek spożywczy został już wprowadzony do obrotu w krajach członkowskich UE, w powiadomieniu należy wskazać adresata pierwszego powiadomienia. W tym miejscu należy zauważyć, że w stosunku do środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego (środków dla niemowląt i małych dzieci, środków dietetycznych) obowiązują znacznie surowsze wymagania niż w stosunku do żywności "powszechnej" konsumpcji.
Bezpieczeństwo produktu gwarantować mają również procedury związane z jego rejestracją przed dopuszczeniem do obrotu. Każdy produkt przed dopuszczeniem do obrotu podlega procedurze rejestracji, w trakcie której sprawdzane jest spełnianie wymagań weterynaryjnych przez produkt określonych w ustawach i aktach wykonawczych do nich (m. in. ustaw o produktach pochodzenia zwierzęcego, o bezpieczeństwie żywności i żywienia, o produktach niebezpiecznych, etc.). Wobec faktu, iż w procesie produkcji używane są substancje, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia określa się ich maksymalną dopuszczalną zawartość (np. rozporządzenie 466/2001 ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy dla niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych, a także rozporządzenia Rady (EWG) oraz rozporządzenia nowelizujące ten akt, m. in., 178/2006 z dnia 1 lutego 2006 r. zmieniające rozporządzenie 396/2005 w celu ustanowienia załacznika I ustalającego wykaz produktów spożywczych i paszowych, do których stosuje się najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości pestycydów, rozporządzenie Komisji Nr 563/2002/WE z dnia 2 kwietnia 2002 zmieniające rozporządzenie WE 466/2001 ustalające najwyższe poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych, rozporządzenie 499/2006 z 3 maja 2006 r. zmieniające rozporządzenie 466/2001 w odniesieniu do dioksyn i dioksynopodobnych PCB, rozporządzenie Nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych i inne; nowe rozporządzenie ministra zdrowia dotyczące maksymalnych poziomów zanieczyszczeń ukaże się za kilka tygodni.).
Producent ponosi odpowiedzialność za szkody spowodowane przez produkty w przypadku ich normalnego użytkowania, a także w przypadku dającego się przewidzieć niewłaściwego użycia. Niewłaściwe użytkowanie może np. polegać na wykorzystaniu ręczników papierowych jako filtrów do kawy. Odpowiedzialność za szkody określona jest w przepisach prawa cywilnego i administracyjnego. Przedsiębiorcy muszą mieć świadomość, iż naruszenie przepisów ustawy o bezpieczeństwie żywności grozi poważnym konsekwencjami karnymi, w tym karze ograniczenia bądź pozbawienia wolności. Rodzaje kar, w tym pieniężnych oraz okoliczności ich nakładania określają przepisy zawarte w Dziale VIII Rozdziale 1 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia., w art. 96-104.
W trakcie procesu produkcji żywności może okazać się, że proces technologiczny wymaga użycia substancji lub preparatu uznanego za niebezpieczny. Jednakże te substancje lub preparaty nie mogą być obecne w produkcie finalnym w stężeniu większym niż dopuszczalne. Receptury produktów żywnościowych muszą określać zawartość poszczególnych składników i dodatków zgodnie z rozporządzeniem o dozwolonych dodatkowych substancjach oraz substancjach pomagających w przetwarzaniu. Każdy importowany produkt musi zawierać świadectwo dopuszczenia do obrotu wydany przez Główny Inspektorat Sanitarny na podstawie opinii PZH. W przypadku żywności dietetycznej lub wzbogaconej musi nadto zawierać opinię Instytutu Żywności i Żywienia. Należy pamiętać, że wyspecjalizowane agencje otrzymują szczegółową specyfikację techniczną produktu i na tej podstawie dokonują oceny oraz dopuszczają produkt do obrotu. Siłą rzeczy żaden produkt, który nawet potencjalnie mógłby stanowić zagrożenie dla zdrowia konsumentów nie zostałby dopuszczony do obrotu. To samo dotyczy np. pasz dla zwierząt.
Nie ma substancji całkowicie bezpiecznych, jak również nie istnieją możliwości wyeliminowania wszystkich zagrożeń dla zdrowia konsumentów powstających w trakcie ich użytkowania i stosowania. Nie mniej jednak, w oparciu o dostępną wiedzę o cechach i właściwościach danej substancji oraz znanych sposobach unikania zagrożeń, dąży się do minimalizowania jej negatywnych skutków, jeśli jej wykorzystywanie w procesie produkcji jest nieuniknione. Dotyczy to również konserwowania żywności.