Ustawa ustawie nierówna - krótko o źrodłach prawa w systemie common law

Ustawy są charakterystycznym elementem systemów prawnych w państwach o demokratycznych podstawach. Jednakże skala regulacji przestrzeni społecznej objętej zasięgiem ustaw w systemach common law jest bez porównania mniejsza niż w tzw. systemach kontynentalnych.

W krajach, które oparły swoje systemy prawne na brytyjskim pierwowzorze, podstawowym źródłem prawa jest common law (zwane też case law), wywodzące się z precedensów orzeczeń sądowych. Wiele dziedzin prawa w tych krajach ustawowo jest uregulowanych tylko częściowo lub wcale, np. prawo kazuistycznie określonych czynów niedozwolonych tzw. tort law. Wykształcony w duchu kontynentalnym polski prawnik może poczuć się nieswojo, nie znajdując przepisów prawnych w takiej formie, do jakiej przyzwyczaiły go ustawy: w przypadku case law „przepisy” trzeba dopiero wydobywać z sentencji wyroków zapadłych w poszczególnych sprawach. A jak zgodzić się z angielskim prawnikiem, który nie mając ustawy zasadniczej twierdzi, że posiada jednak konstytucję, nazywając nią ogół praw obowiązujących w Zjednoczonym Królestwie?

Act, statute czy bill

Regulacje ustawowe istniejące w systemach opartych na precedensach określane są jako statutory law, czyli prawo stanowione. Nazwa ta pochodzi od pojęcia „statute” (statut), który w dawnych czasach nadawany był przez monarchę. Pojęcie to funkcjonuje i w dzisiejszej brytyjskiej monarchii parlamentarnej, gdzie jednak udział królowej w stanowieniu prawa jest praktycznie w całości scedowany na rzecz parlamentu. Z tego względu tłumaczenie „statute” jako ustawy da się obronić, chociaż w Polsce statut (w kontekście prawa publicznego) jest aktem władczym organu administracji państwowej, co odróżnia go od ustawy uchwalanej przez parlament. Ustawa tłumaczona jest też jako Act of Parliament. Nie oznacza to jednak, że pojęcia statute i Act of Parliament są synonimami. Z technicznoprawnego punktu widzenia tylko pierwsze z nich jest prawem, zaś drugie to forma prawna jego uchwalenia. Ponieważ w języku polskim nie ma podobnego rozróżnienia, stąd tłumaczenie obu pojęć jako ustawa jest poprawne. Tłumacząc jednak z polskiego na angielski należy pamiętać o opisanych różnicach. Zdanie ogólne: ustawy są źródłem prawa, należy tłumaczyć: statutes are a source of law. Natomiast przy tłumaczeniu nazwy konkretnej ustawy zamiast słowa statute należy użyć Act. Przykładowo: ustawa o ochronie środowiska to: Environmental Protection Act, a nie Environmental Protection Statute. Warto również wspomnieć, że pojęcie bill nie oznacza ustawy, a jedynie jej projekt.

Pisownia

Przy podawaniu anglojęzycznych nazw ustaw druga część frazy (of Parliament) pozostaje w domyśle. Istnieje wielowiekowa tradycja, aby dla podkreślenia powagi wybranych słów związanych z legislacją i rządem pisać je dużą literą. Stąd też wielu parlamentarzystów i prawników zwykło w ten właśnie sposób honorować pojęcie ustawy w języku angielskim. Problem polega na tym, że nie zawsze jest to zgodne z regułami gramatycznymi. Pojęcia Act of Parliament i Act nie są bowiem nazwami własnymi (proper nouns) tylko zwykłymi rzeczownikami (common nouns), a tych wedle reguł gramatyki angielskiej dużą literą pisać nie należy, z wyjątkiem przypadków gdy wchodzą one w skład nazwy konkretnej ustawy (wtedy wszystkie rzeczowniki powinno pisać się dużą literą). Na pocieszenie dla tych, którym trudno zerwać z konserwatywnymi przyzwyczajeniami, należy zauważyć, że większe angielskie i amerykańskie słowniki prawnicze oraz encyklopedie prawa oprócz pisowni małą literą, podają jako alternatywę także pisownię z użyciem dużych liter – ze względu na znaczącą popularność tej drugiej formy.

Źródło: Miesięcznik Kancelaria ]]>