Jakie wymogi ustawowe należy spełnić, aby dostać się na aplikację kuratorską ?
JOLANTA SIEDLAK: Wymogi określa ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o kuratorach sądowych – Dz.U.01.98.1071. Zgodnie z art. 72 i art. 5.1 wymienionej ustawy kandydat na aplikację kuratorską musi spełnić następujące warunki: posiadać obywatelstwo polskie i korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich, być nieskazitelnego charakteru, być zdolnym ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego, ale także ukończyć wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych. W końcu przedłożyć informację z Krajowego Rejestru Karnego, która jego dotyczy. Wszystkie wymienione wyżej warunki muszą być spełnione łącznie.
Stan zdrowia kandydata na aplikanta kuratorskiego ocenia biegły sądowy wskazany przez przyszłego pracodawcę. Badanie ma na celu ocenę psychicznej zdolności kandydata do wykonywania zawodu kuratora, a więc także wyeliminowanie kandydatów zaburzonych psychicznie. Ponieważ badanie ma charakter jednorazowej, ograniczonej w czasie rozmowy biegłego z kandydatem, nie można wykluczyć błędu w diagnozie. Znam jeden taki przypadek.
Proszę przybliżyć pojęcie nieskazitelności charakteru.
Ocena nieskazitelności charakteru kandydata nastręcza niejednokrotnie wiele trudności. Różne źródła wskazują inne cechy osobowości, które świadczą o nieskazitelności charakteru i postaw.
Ustawa o ustroju sądów powszechnych w odniesieniu do kandydatów na sędziów, nieskazitelność określa poprzez przestrzeganie porządku prawnego, nie utrzymywanie kontaktów ze środowiskami przestępczymi, zdegenerowanymi i patologicznymi, nie uzależnienie od substancji psychoaktywnych.
Według Trybunału Konstytucyjnego, osoby wykonujące zawód zaufania publicznego realizują zadania o szczególnej doniosłości z punktu widzenia zadań państwa, w związku z czym wymogi dotyczące nieskazitelnego charakteru mają dać gwarancję odpowiedniego poziomu zawodowego i moralnego.
Natomiast Naczelny Sąd Administracyjny, podejmując próbę zdefiniowania nieskazitelności, uznał, że nieskazitelny charakter to całokształt cech indywidualnych, a nawet zdarzeń i okoliczności składający się na wizerunek osoby zaufania publicznego.
Jaki więc charakter można uznać za nieskazitelny?
Zazwyczaj bierze się pod uwagę takie cechy jak: szlachetność, prawość, uczciwość, obyczajność. Osoba o nieskazitelnym charakterze powinna posiadać silną wole i potrafić panować nad emocjami, ale również być sumiennym, pracowitym i odważnym. Musi posiadać poczucie sprawiedliwości i słuszności, umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów.
Przepisy przepisami, definicje definicjami, a w praktyce pojawiają się przypadki wzbudzające wątpliwości i zdania odrębne w ocenie nieskazitelności charakteru.
Czy mogłaby Pani podać jakiś konkretny przykład ?
Pierwszy przykład to sytuacja, w której kobieta zgłasza i potwierdza dowodami romans kandydatki na aplikację z mężem kobiety. Drugi - kandydatka na aplikację kuratorską pozostaje w związku małżeńskim z mężczyzną skazanym na długoletnią karę pozbawienia wolności za wymuszenia rozbójnicze w grupie przestępczej. Myślę, że nieskazitelność charakteru osób wykonujących zawody zaufania publicznego może stanowić temat odrębnej dyskusji.
Mając na uwadze dobro publiczne, dobro osób objętych oddziaływaniem kuratorów sądowych oraz wolę kuratorów, aby swą funkcję wypełniać etycznie i traktując z należytą uwagą rolę osoby zaufania publicznego 6 maja 2004 roku Krajowa Rada Kuratorów (organ samorządu kuratorskiego - art. 44.1 ust.1 ustawy o kuratorach sądowych) uchwaliła Kodeks etyki kuratora sądowego.
Jak dokładnie odbywa się nabór na aplikację kuratorską?
Po wejściu w życie ustawy o kuratorach sądowych po raz pierwszy nabór kandydatów na aplikację kuratorską odbył się w 2004 roku. Wówczas kandydaci wyłonieni zostali na podstawie rozmów kwalifikacyjnych. Od 2007 roku w Sądzie Okręgowym w Koszalinie wyłanianie kandydatów na aplikację kuratorską odbywa się w drodze konkursu. O konieczności rekrutacji na zasadzie egzaminu konkursowego Ministerstwo Sprawiedliwości wydało w 2007 roku stosowne zalecenie.
Do przeprowadzenia egzaminu konkursowego na aplikację kuratorską prezes sądu okręgowego powołuje komisję egzaminacyjną, której jest przewodniczącym. W skład komisji powoływani są sędziowie sądu okręgowego, specjaliści prawa karnego, penitencjarnego i rodzinnego oraz kurator okręgowy i zastępca kuratora okręgowego.
Egzamin konkursowy na aplikację kuratorską składa się z części pisemnej i części ustnej. Część pisemną stanowi test składający się z 45 pytań jednokrotnego wyboru i jednego pytania do wyboru z dwóch pytań o charakterze opisowym. Kandydaci, którzy uzyskają wymaganą liczbę punktów są dopuszczeni do części ustnej egzaminu. W części ustnej każdy członek komisji zadaje kandydatowi jedno pytanie. Punkty uzyskane w części pisemnej i ustnej sumuje się. Na aplikację kuratorską przyjmowani są kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę punktów.
Gdzie zainteresowani ubieganiem się na aplikację powinni szukać informacji o naborze?
Termin egzaminu na aplikację kuratorską, wymogi formalne, termin i miejsce składania dokumentów, ich rodzaj oraz zakres wiadomości wymagany na egzaminie publikowane są na stronie internetowej sądu okręgowego. Na tejże stronie publikowany jest również regulamin egzaminu konkursowego oraz jego wyniki, a także liczba etatów i miejsce odbywania aplikacji.
Ile razy w roku odbywa się nabór?
Przepisy nie określają terminu naboru na aplikację kuratorską. Ogłoszenie naboru na aplikację kuratorską następuje wówczas, kiedy sądowi okręgowemu przydzielone zostaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości, za pośrednictwem właściwego sądu apelacyjnego, nowe etaty kuratorskie lub gdy powstaną wakaty w związku z przechodzeniem kuratorów zawodowych na emeryturę lub odchodzenie z zawodu z innych powodów. Datę egzaminu konkursowego na aplikację kuratorską określa prezes sądu okręgowego jako przewodniczący komisji egzaminacyjnej, dlatego też w różnych okręgach sądowych egzaminy te mogą odbywać się w różnych terminach.
Jak długo trwa aplikacja?
Aplikacja kuratorska trwa jeden rok. W przeciwieństwie do aplikacji sędziowskiej, nie ma możliwości odbycia jej pozaetatowo, co oznacza, że prezes sądu okręgowego zatrudnia taką liczbę aplikantów, ile ma przyznanych bądź zwolnionych etatów.
Na jakich zasadach odbywa się aplikacja?
Aplikanci kuratorscy odbywają aplikację w sądach rejonowych należących do właściwości danego okręgu sądu okręgowego. Sąd rejonowy wskazany do odbycia aplikacji jest w zasadzie tym sądem, w którym aplikant po odbyciu aplikacji i zdaniu egzaminu kuratorskiego będzie wykonywał obowiązki kuratora zawodowego.
W sądzie rejonowym, do którego aplikant został skierowany celem odbycia aplikacji kuratorskiej jest on kierowany do zespołu kuratorskiego. Kierownik zespołu kuratorskiego wyznacza aplikantowi kuratorskiemu patrona w osobie kuratora zawodowego z odpowiednim doświadczeniem zawodowym. Patron aplikanta kuratorskiego sporządza plan przebiegu aplikacji zgodnie z ramowym planem przebiegu aplikacji. W okręgu koszalińskim taki Ramowy plan przebiegu aplikacji został zatwierdzony przez Prezesa Sądu Okręgowego w Koszalinie 25 lutego 2003r.
Ponieważ kuratorzy zawodowi wykonują obowiązki kuratorów dla dorosłych, bądź kuratorów rodzinnych, przez 6 miesięcy patronem aplikanta jest kurator zawodowy dla dorosłych i przez kolejne 6 miesięcy kurator zawodowy rodzinny. Oprócz praktycznej nauki zawodu kuratora aplikanci kuratorscy obowiązkowo uczestniczą w szkoleniach teoretycznych odbywających się w siedzibie sądu okręgowego. Zakres szkolenia określa Plan szkolenia aplikantów.
Każda aplikacja kończy się egzaminem zawodowym. Na czym polega egzamin kuratorski?
Egzamin kuratorski odbywa się w ostatnim miesiącu aplikacji. Składa się z części pisemne i części ustnej. W części pisemnej aplikant kuratorski musi sporządzić stosowne pisma lub wnioski w sprawie rodzinnej i w sprawie karnej. Dwie teczki spraw znajdujących się w postępowaniu wykonawczym, na podstawie analizy których sporządza stosowny dokument, aplikant losuje przed przystąpieniem do egzaminu. W części ustnej aplikant odpowiada na pytania zadawane przez członków komisji egzaminacyjnej. Skład komisji egzaminacyjnej określa art. 79.1 ustawy o kuratorach sądowych.
Przewodniczącym komisji egzaminacyjnej jest prezes sądu okręgowego lub wyznaczony przez niego wiceprezes, a jej członkami są sędzia, kurator okręgowy i kurator zawodowy, wybrany jako członek komisji egzaminacyjnej przez Okręgowe Zgromadzenie Kuratorów.
Po odbyciu aplikacji i zdaniu egzaminu kuratorskiego prezes sądu okręgowego mianuje aplikanta kuratorem zawodowym, zawiera z nim umowę o pracę na czas nieokreślony i kieruje do pracy do wskazanego sądu rejonowego i określonego zespołu kuratorów. Zakres obowiązków nowo mianowanego kuratora zawodowego określa kierownik zespołu kuratorów.
Czy aplikacja kuratorska cieszy się zainteresowaniem?
Każdego roku, w którym odbywał się w okręgu koszalińskim nabór na aplikację kuratorską, odnotowywaliśmy bardzo dużą liczbę kandydatów, średnio 10 osób, a w 2012 roku 16 osób na jedno miejsce.
Kim są kandydaci na przyszłych kuratorów? Czy aplikują również studenci prawa?
W przeważającej większości są to absolwenci studiów pedagogicznych (magisterskich bądź podyplomowych). Na aplikację w 2012 roku zdawało 60 osób, w tym 5 osób z dyplomem magistra prawa. Jeden absolwent prawa zdał egzamin na aplikację kuratorską, odbył aplikację, zdał egzamin kuratorski i od stycznia 2013 roku jest kuratorem zawodowym.
Na aplikację w 2013 roku było 32 kandydatów, w tym 1 absolwent prawa. Nie zdał egzaminu na aplikację kuratorską.
Wydawać by się mogło, że absolwenci prawa nie powinni mieć większych problemów ze zdaniem egzaminu na aplikację kuratorską. Ale tak nie jest, ponieważ w odróżnieniu od egzaminów na aplikacje do zawodów prawniczych zakres przedmiotowy pytań w teście egzaminacyjnym na aplikację kuratorską nie dotyczy wyłącznie przepisów prawa. W okręgu koszalińskim test egzaminacyjny zawiera pytania z dziedziny pedagogiki, w szczególności resocjalizacyjnej, socjologii, podstawowe pojęcia psychologii oraz wybrane przepisy prawa. Taki zakres pytań został ustalony w naszym okręgu w celu stworzenia równych szans absolwentom wszystkich kierunków studiów wskazanych w ustawie jako uprawniające do ubiegania o przyjęcie na aplikację kuratorską.
Skąd wynika tak duże zainteresowanie pracą kuratora? Nie należy przecież ona do łatwych i przyjemnych, jest to praca z patologią.
Duża liczba kandydatów na aplikację kuratorską, a w przyszłości do zawodu kuratora wynika, moim zdaniem, z dwóch powodów. Pierwszy to bardzo duża liczba absolwentów kierunków pedagogicznych, dla których nie ma ofert pracy. Drugi to poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji zawodowej oraz możliwość awansu zawodowego określonego przepisami ustawy i związany z awansem wzrost wynagrodzenia. Ustawa o kuratorach sądowych przewiduje 3 stopnie służbowe kuratorów zawodowych: kurator zawodowy, starszy kurator zawodowy, kurator specjalista.
Na jakie wynagrodzenie może liczyć już mianowany kurator zawodowy?
Wysokość wynagrodzenia kuratorów zawodowych określa przepis art. 14.1-7 ustawy o kuratorach zawodowych, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie wynagrodzeń kuratorów zawodowych i aplikantów kuratorskich z późniejszymi zmianami oraz ustawa budżetowa. Z wymienionych przepisów wynika, że składnikami wynagrodzenia kuratora zawodowego są: wynagrodzenie zasadnicze, dodatek terenowy oraz po 5 latach pracy zawodowej dodatek za wieloletnią pracę (dodatek stażowy). Wynagrodzenie zasadnicze stanowi kwota bazowa, której wysokość określana jest corocznie w ustawie budżetowej, pomnożona przez mnożnik wskazany w wymienionym wyżej rozporządzeniu. Dodatek terenowy stanowi 50% wynagrodzenia zasadniczego. Dodatek stażowy od szóstego roku pracy wynosi 5% i z każdym rokiem pracy zwiększa się o 1%, do 20% maksymalnie.
Jak to będzie wyglądało na przykładzie konkretne kwoty i składników wynagrodzenia?
Przykładowe wynagrodzenie kuratora zawodowego, który rozpoczyna pracę zawodową i ma rok stażu składa się z wynagrodzenia zasadniczego i dodatku terenowego – razem: 4 307 złotych. Na wyższe zarobki może liczyć kurator specjalista z dwudziestoletnim stażem pracy. Otrzymuje on także dodatek stażowy, w jego wynagrodzenie w sumie wyniesie 6105 złotych.
Wielu absolwentów prawa, wybierając przed laty kierunek studiów, liczy na godziwe, a wręcz ponadprzeciętne zarobki. Czy praca jako kurator może być dla nich satysfakcjonująca? Czy też odchodzą z zawodu planując kariery w zawodzie prawnika?
Przed wejściem w życie ustawy o kuratorach sądowych wynagrodzenie kuratorów zawodowych było niewiele wyższe od wynagrodzenia urzędników sądowych. Dlatego też przed 2002 rokiem, w którym zaczęły obowiązywać regulacje płacowe, kuratorzy zawodowi z wykształceniem prawniczym w większości przypadków ubiegali się o przyjęcie na aplikacje prawnicze i po ich ukończeniu rezygnowali z zawodu kuratora. Prezesi sądów okręgowych zezwalali na odbywanie pozaetatowej aplikacji. Spośród znanych mi kuratorów zawodowych jedna osoba została notariuszem, jedna adwokatem, jedna radcą prawnym, trzy osoby zostały sędziami sądów powszechnych, w tym dwie z nich pełniły funkcje prezesów sądów rejonowych.
Obecnie w okręgu koszalińskim pracuje piętnastu absolwentów prawa, co stanowi 14% wszystkich kuratorów zawodowych. W tej grupie są trzy osoby, które odbyły aplikację sędziowską, lecz nie zdały egzaminu sędziowskiego, jedna osoba, która ukończyła aplikację sędziowską i zdała egzamin sędziowski, jedna osoba, która pełniła funkcję przewodniczącego kolegium w dawnym kolegium do spraw wykroczeń. Jedna osoba odeszła z zawodu kuratorskiego, podjęła zatrudnienie w kancelarii rady prawnego i rozpoczęła aplikację radcowską. Inna osoba nie zdecydowała się odejść z zawodu mimo zdanego egzaminu na aplikację adwokacką (nie uzyskała zgody na jednoczesne wykonywanie pracy kuratora zawodowego i odbywanie aplikacji).
Pozostali kuratorzy z wykształceniem prawniczym nie deklarują chęci odejścia z zawodu. Na podstawie kontroli i oceny pracy kuratorów po studiach prawniczych mogę stwierdzić, że identyfikują się oni z zawodem kuratora, który stanowi dla nich ścieżkę kariery zawodowej. Chętnie zdobywają wiedzę z tych dziedzin nauki, które nie były przedmiotem ich studiów, są też bardzo aktywni i pomocni innym członkom zespołu w przypadkach konieczności interpretacji i zastosowania nowych przepisów prawa. Dlatego też dla tej grupy osób zawód kuratora stał się nie tylko alternatywą, ale przede wszystkim szansą rozwoju.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmowę przeprowadziła Ewa Siedlak , która jest ambasadorem Wolters Kluwer w Wyższej Szkole Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu.
