Zrzeczenie się odszkodowania za drogi

Właściciel gruntu zamierza go podzielić na mniejsze działki budowlane. Część nieruchomości jest przeznaczona na drogi publiczne w planie miejscowym, więc z mocy prawa przejdzie na własność gminy za odszkodowaniem. Właściciel jest gotów zrzec się odszkodowania w zamian za pewne ustępstwa i udogodnienia inwestycyjne ze strony gminy. Czy takie zrzeczenie jest możliwe zanim nastąpi podział nieruchomości? W jaki sposób właściciel może się zrzec odszkodowania, żeby dla gminy było to prawnie skuteczne na przyszłość?

Zgodnie z art. 98 ustawy o gospodarce nieruchomościami działki gruntu wydzielone pod drogi publiczne: gminne, powiatowe, wojewódzkie, krajowe - z nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek właściciela, przechodzą, z mocy prawa, odpowiednio na własność gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale prawomocne. Przepis stosuje się odpowiednio przy wydzielaniu działek gruntu pod poszerzenie istniejących dróg publicznych. Za te działki gruntu przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między właścicielem lub użytkownikiem wieczystym a właściwym organem. Jeżeli do takiego uzgodnienia nie dojdzie, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego odszkodowanie ustala się i wypłaca według zasad i trybu obowiązujących przy wywłaszczaniu nieruchomości.

Własność działek przeznaczonych pod drogi publiczne przechodzi na rzecz gminy w dniu, kiedy decyzja zatwierdzająca podział staje się ostateczna. Dopiero w tym momencie powstaje roszczenie o odszkodowanie. Tego odszkodowania były właściciel nieruchomości nie może się skutecznie zrzec przed wydaniem decyzji administracyjnej zatwierdzającej podział nieruchomości, czyli przed przejściem własności gruntu na rzecz gminy. Szeroko wyjaśnił to NSA w wyroku z dnia 26 lutego 2008 r., sygn. akt, I OSK 238/07, LEX nr 578071, a wcześniej NSA w Warszawie w wyroku z dnia 31 stycznia 2002 r., sygn. akt I SA 1658/00, LEX nr 81734.

Zrzeczenie się odszkodowania może być wynikiem uzgodnień, o których mowa w art. 98 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami . Dopuszczalne jest takie uzgodnienie, w wyniku którego właściciel zupełnie zrezygnuje z prawa do odszkodowania (zgodzi się na odszkodowanie zerowe). Uzgodnienia dokonane przed wydaniem decyzji zatwierdzającej podział nieruchomości nie będą miały żadnej mocy prawnej. Pomimo zrzeczenia się odszkodowania przed zatwierdzeniem podziału, właściciel nieruchomości będzie mógł wystąpić o odszkodowanie, a jego zrzeczenie się nie odniesie skutku. W takim wypadku interes gminy nie będzie odpowiednio zabezpieczony.

@page_break@

Jeżeli gmina, w zamian za określone ustępstwa i udogodnienia na rzecz właściciela nieruchomości, chce przed zatwierdzeniem podziału skutecznie zabezpieczyć się przed wypłaceniem odszkodowania za działki przeznaczone pod drogi, to musi przyjąć inny tryb postępowania. Wójt powinien z urzędu zatwierdzić podział nieruchomości, ale tylko w taki sposób, aby wydzielić same drogi. Jest to dopuszczalne na podstawie art. 97 ust. 3 pkt 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami . W takim wypadku działki wydzielone pod drogi nie przechodzą na rzecz gminy z mocy prawa, art. 98 ust. 1 taki skutek przewiduje tylko w wypadku podziału na wniosek właściciela (użytkownika wieczystego). Po takim podziale właściciel nieruchomości może darować gminie działki przeznaczone pod drogi i wówczas można dokonywać wszelkich ustaleń bez ryzyka, że właściciel później zmieni zdanie.

Dobrym rozwiązaniem może być także zawarcie umowy gwarancyjnej, ale to wymaga zaangażowania osoby trzeciej, której wypłacalność nie będzie budziła wątpliwości. Zgodnie z art. 392 kodeksu cywilnego, jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia. Gwarant zawiera z gminą umowę, w której gwarantuje, że właściciel gruntu zrzeknie się odszkodowania za nieruchomości, których własność przeszła na gminę wskutek podziału. Jeżeli właściciel nie zrzeknie się prawa do odszkodowania, to gwarant będzie musiał zapłacić odszkodowania bezpośrednio za gminę lub zwrócić gminie wypłacone przez nią odszkodowanie. Umowa gwarancyjna może dotyczyć długu przyszłego. Dodatkowo właściciel nieruchomości może poręczyć za zobowiązanie gwaranta i w ten sposób sam stanie się odpowiedzialny za ewentualnie należne mu odszkodowanie.

Natomiast na marginesie należy zaznaczyć, że zawieranie z inwestorami i właścicielami nieruchomości porozumień, na mocy których gmina dokonuje na ich rzecz określonych ustępstw lub ułatwień w zamian za korzyści majątkowe dla gminy, może nieść ryzyko popełnienia przestępstwa. Należy takie porozumienia wnikliwie analizować pod względem prawnym. Zgodnie z art. 228 § 1 kodeksu karnego kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Przy czym korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego (art. 115 § 4 kodeksu karnego). Stąd członek władz gminy, który w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje obietnicę korzyści majątkowej dla gminy może dopuścić się przestępstwa, mimo że sam żadnej korzyści dla siebie nie zamierza osiągnąć i działa w interesie publicznym. Do znamion przestępstwa z art. 228 §1 kodeksu karnego nie należy naruszenie prawa przez funkcjonariusza publicznego w zamian za korzyść majątkową lub jej obietnicę. Jeżeli przyjęcie korzyści majątkowej lub jej obietnicy następuje w zamian za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, to zachodzi przestępstwo z art. 228 § 3 kk, a sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 2010 r., Nr 102, poz. 651 ze zm.)