Prezydent Rzeszowa nakazał Annie H. zwrócić 634 zł za świadczenie nienależnie pobrane od września 2017 r. do końca grudnia 2017 r. Świadczenie to było wypłacane ze względu na jej trudną sytuację życiową.

Czytaj: Okres pobierania dodatkowego zasiłku opiekuńczego zostanie wydłużony do 24 maja>>

Anna H. odwołała się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, które skargi nie uwzględniło, a następnie do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie.

Czytaj w LEX: Tarcza antykryzysowa 2.0 w pomocy społecznej >

Uchylenie decyzji przez sąd

W ocenie sądu pierwszej instancji, organy słusznie uznały, że pobrane przez skarżącą świadczenia są świadczeniami nienależnie pobranymi, prawidłowo ustaliły też ich wysokość. Pomimo tego decyzje uchylono ze względu na brak:

  • orzeczenia o obowiązku zwrotu i terminie wykonania tego obowiązku, o których mowa w art. 104 ust. 3 u.p.s.
  • organy nie rozważyły, czy skarżąca może zwrócić pieniądze


Skarga Kolegium do NSA

Skargę kasacyjną od tego wyroku złożyło Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Podniesiono zarzuty naruszenia prawa materialnego, tj.: błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że decyzja ustalająca wysokość nienależnie pobranych świadczeń musi obligatoryjnie zawierać rozstrzygnięcie o zwrocie i terminie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. A także błędne przyjęcie, że w tej sytuacji można odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę (art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej).

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej Kolegium stwierdziło, że z przepisu art. 104 ust. 3 u.p.s. nie wynika, by niemożliwe było wydanie dwóch odrębnych decyzji - tj. najpierw decyzji ustalającej wysokość nienależnie pobranych świadczeń, a następnie decyzji, w której orzeka się o zwrocie tych świadczeń (lub odstępuje od żądania takiego zwrotu, umarza kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odracza termin płatności albo rozkłada na raty).

Czytaj w LEX: OPS w dobie koronawirusa >

Uproszczenie procedur zwrotu

Naczelny Sąd Administracyjny na posiedzeniu niejawnym skargę kasacyjną oddalił. Według sądu II instancji SKO nie zgadza się z wyrokiem sądu pierwszej instancji twierdząc, że przepis art. 104 ust. 3 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej dopuszcza możliwość prowadzenia dwóch odrębnych postępowań, w których należy wydać dwie decyzje, pierwszą w przedmiocie ustalenia wysokości nienależnie pobranych świadczeń i drugą o zwrocie i terminie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń ustalonych w tej pierwszej decyzji.

Czytaj w LEX: Uchwała rady gminy w sprawie gminnych usług opiekuńczych – szczegółowe warunki odpłatności za gminne usługi opiekuńcze i tryb pobierania opłat za te usługi >

Jak uznał NSA, skarżące kasacyjnie Kolegium nie przedstawiło przekonywującej argumentacji na potwierdzenie swojego stanowiska. Naczelny Sąd Administracyjny uznaje za trafne stanowisko sądu pierwszej instancji i jego argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Ustawodawca dążąc w ostatnich latach do ujednolicenia praktyki zwrotu świadczeń nienależnie pobranych, w różnych dziedzinach życia społecznego zmienił uregulowania dotyczące procedury ściągania tych należności (np. w ustawie o świadczeniach rodzinnych). Dokonując tych zmian ustawodawca ustalił, że w sprawach nienależnie pobranych świadczeń jedną decyzją ustala się wysokość nienależnie pobranych świadczeń i orzeka się o ich zwrocie ustalając termin zwrotu. Oznacza to, że ustawodawca ma na względzie uproszczanie procedur ściągania nienależnie pobranych świadczeń i szybkość postępowań, co jest w interesie zarówno organów administracji jaki i stron postępowania.

Czytaj w LEX: Uchwała rady gminy w sprawie zasiłku celowego na ekonomiczne usamodzielnienie – tryb zwrotu zasiłku >

Brak terminu zwrotu

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w kontrolowanej sprawie decyzja organu I instancji utrzymana w mocy decyzją organu II instancji określa wyłącznie świadczenie nienależnie pobrane oraz jego wysokość. Brak w niej natomiast rozstrzygnięcia o zwrocie oraz terminie wykonania tego obowiązku. Brak tych koniecznych elementów pozbawia decyzje cech tytułu egzekucyjnego i uniemożliwia jej ewentualną przymusową realizację. Stanowisko Sądu pierwszej instancji jest tym bardziej usprawiedliwione, że przyjęta przez niego wykładnia art. 104 ust. 3 u.p.s. nie zmniejsza praw osób zobowiązanych do zwrotu świadczeń.

Konieczne pouczenie

NSA uważa, że trzeba wyjaśnić, czy zgodnie z art. 104 ust. 4 u.p.s., żądanie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy. W tym celu, organ powinien dokonać analizy sytuacji rodzinnej i majątkowej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia.  A także -  pouczyć ją o prawie złożenia wniosku o odstąpienie przez organ od żądania zwrotu nienależnego świadczenia, o umorzenie kwoty nienależnie pobranych świadczeń, albo o rozłożenie należności na raty. Przy ocenie tych wniosków należy mieć przy tym na uwadze, iż pomoc społeczna jest instytucją polityki państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać.

NSA przypomniał, że zadaniem pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia się (art. 3 u.p.s.). To zaś oznacza ciążący na organie obowiązek dokładnego ustalenia stanu faktycznego sprawy - aktualnej sytuacji zainteresowanego - także w kontekście powołanych zapisów ustawowych.

Sygnatura akt I OSK 4/20, wyrok z 28 kwietnia 2020 r.

 

Sprawdź również książkę: Prawo administracyjne. Część ogólna, ustrojowe prawo administracyjne, wybrane zagadnienia materialnego prawa administracyjnego ebook >>