Zdarza się, że w skład posesji stanowiących prywatną własność wchodzi działka będąca częścią drogi publicznej, która stanowi mienie jednostki samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa. Jednak mimo faktycznego zajęcia części drogi pod prywatny użytek, nie stanie się ona częścią nieruchomości należącej do prywatnego właściciela, ani wskutek zasiedzenia, ani nabycia w drodze sprzedaży.

Zasiedzenie nieruchomości - ogólnie rzecz ujmując - polega na nabyciu prawa własności przez nieuprawnionego posiadacza, wskutek faktycznego wykonywania przez niego tego prawa, z upływem oznaczonego, ustawowego terminu. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada ją nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze. W takim przypadku wymagany jest trzydziestoletni nieprzerwany okres posiadania samoistnego. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika.

Zgodnie z ustawą z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych , drogą publiczną jest droga zaliczona na podstawie tej ustawy do jednej z kategorii dróg (krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne), z której zgodnie z jej przeznaczeniem może korzystać każdy. Drogi krajowe są własnością Skarbu Państwa, wojewódzkie - samorządu województwa, powiatowe - powiatu, zaś gminne - właściwej gminy. Najczęstsze próby zasiedzenia drogi publicznej dotyczą ostatniej ze wskazanych kategorii, czyli mienia należącego do gminy.

Zgodnie z brzmieniem art. 7 ust. 2 ustawy o drogach publicznych , zaliczenie do kategorii dróg gminnych następuje w drodze uchwały rady gminy po zasięgnięciu opinii właściwego zarządu powiatu. Mając na uwadze instytucję zasiedzenia, pamiętać jednak należy, iż na przestrzeni lat zmieniały się organy władzy publicznej, uprawnione do rozstrzygania o kwestii zaliczenia do jednej z kategorii dróg. O zaliczeniu do kategorii dróg gminnych, rady gminy decydują dopiero od 1 stycznia 1999 r. Wcześniej kwestia ta należała do kompetencji wojewódzkich rad narodowych, a po ich rozwiązaniu, w związku ze zmianą ustrojową – do wojewodów. Podobną ewolucję, także częściowo wynikającą z reformy ustrojowej Państwa, przeszły też same kategorie dróg. Obecna kategoria "droga gminna" należąca do podstawowej jednostki samorządu terytorialnego obejmowała dawniej również "drogę lokalną miejską". @page_break@

Ponadto należy wskazać, iż mocą ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, upoważniono radę gminy do ustalania przebiegu istniejących dróg gminnych. Jednak nie deprecjonuje to doniosłości prawnej aktów prawa miejscowego, podjętych przed datą wejścia w życie tego przepisu. Art. 7 ust. 3 ustawy o drogach publicznych nie kreuje obowiązku ustalenia przebiegu istniejących dróg gminnych na nowo. Trudno także doszukać się w nim obowiązku uzupełniania zastanego stanu prawnego, wynikającego z aktów prawa miejscowego. Należy ponadto dodać, iż skorzystanie z uprawnienia do zaliczenia drogi do kategorii dróg gminnych nie jest uzależnione od spełnienia przez nią warunków technicznych określonych w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. Przepisy te, są bowiem przepisami wykonawczymi do prawa budowlanego i mają zastosowanie tylko do budowy drogi publicznej (tak NSA w wyroku z 10.03.2009 r., I OSK 1289/08). Należy dodać, iż na obiektywny stan nieruchomości, czyli stosowny zapis o funkcji drogowej, wskazują księga wieczysta, informacja z ewidencji gruntów, jak i miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Zgodnie z założeniem ustawodawcy, możliwość korzystania z dróg publicznych zgodnie z ich przeznaczeniem, winna mieć każda jednostka. Drogi są więc wyłączone z obrotu prawnego, gdyż należą do kategorii tzw. rzeczy publicznych extra commercium. Rzeczy takie są przedmiotem prawa własności, ale jest ono zastrzeżone tylko dla podmiotów własności publicznej. Wyłączenie z obrotu w sensie ekonomicznym i prawnym oznacza, że wprawdzie Państwo lub gmina są właścicielami rzeczy, lecz prawem tym nie mogą rozporządzać na rzecz innych podmiotów. Wyjątkowo do zmiany właściciela może dojść jedynie pomiędzy podmiotami państwowymi. Taka nieruchomość nie może być również przedmiotem posiadania, skoro mogłoby ono prowadzić do nabycia własności przez osobę, która nie może być jej właścicielem (tak SN w uchwale z 13.10.2006 r., III CZP 72/06). Drogi publiczne są rzeczami przeznaczonymi do powszechnego użytku, których krąg osób uprawnionych do korzystania nie jest oznaczony. Możność korzystania z drogi publicznej nie ma cech posiadania konkretnego prawa cywilnego, lecz stanowi korzystanie ze sfery wolności, jaką Państwo zapewnia każdemu obywatelowi. W tym wypadku posiadanie należy do właściciela, tj. Skarbu Państwa lub gminy, w zależności od rodzaju drogi publicznej. Z kolei korzystanie z drogi przez każdego, tj. nieograniczoną liczbę podmiotów, nie jest posiadaniem, gdyż nie ma charakteru zindywidualizowanego. Z drugiej jednak strony, gdy część drogi publicznej, została zajęta przez prywatnego właściciela i stanowi integralny składnik jego nieruchomości, faktycznie znajduje się w wyłącznym jego władaniu. W takiej sytuacji jest on jej posiadaczem samoistnym. Posiadaczem samoistnym jest każdy, kto włada nieruchomością tak jakby był jej właścicielem, bez względu na to, czy przysługuje mu to prawo lub czy może być jego podmiotem (art. 336 k.c.). Posiadanie jest stanem faktycznym, a nie prawem, którego dotyczy ograniczenie wynikające z art. 2a ustawy o drogach publicznych . Jeżeli porządek prawny wyłącza pewną kategorię rzeczy z obrotu cywilnoprawnego, nie dopuszczając na tych rzeczach odrębnych praw podmiotowych, ze względu na charakter rzeczy lub ze względu na osobę, to nie wywołuje to skutku wyłączenia możliwości ich posiadania (tak SN w postanowieniu z 24.06.2010 r., IV CSK 40/10).@page_break@

Widoczny dysonans w odniesieniu do możliwości posiadania samoistnego drogi publicznej został zażegnany w najnowszym rozstrzygnięciu Sądu Najwyższego. Uznano, iż w odniesieniu do zasiedzenia własności nieruchomości stanowiącej drogę publiczną nie ma żadnego znaczenia okoliczność, czy w ogóle możliwe jest jej posiadanie przez osoby, pretendujące do zasiedzenia. Nie jest również istotne, czy faktyczne władanie nieruchomością drogową przez te osoby może zostać uznane za samoistne posiadanie. Od momentu wprowadzenia do polskiego systemu prawnego przepisu art. 2a ustawy o drogach publicznych , drogi takie mogą należeć jedynie do ściśle określonego kręgu podmiotów. Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną, tj. 1 stycznia 1999 r. własność wszystkich kategorii dróg publicznych przeszła ex lege, odpowiednio na Skarb Państwa bądź właściwą jednostkę samorządu terytorialnego. Oznacza to, że skutek zasiedzenia drogi publicznej nie może nastąpić po dacie 1 stycznia 1999 r. Fakt zawładnięcia nieruchomością z zamiarem korzystania z niej jak właściciel, odpowiada istocie posiadania, jako określonego stanu faktycznego. Jednak takie posiadanie, mimo że jest obligatoryjną przesłanką zasiedzenia, nie może prowadzić do zasiedzenia którejkolwiek z kategorii dróg. Co najważniejsze, posiadanie samoistne nie prowadzi do pozbawienia drogi publicznej charakteru dobra wyłączonego z obrotu (rei extra commercium). Wyłączenie to obowiązuje niezależnie od tego, czy jakaś osoba podejmuje próbę ograniczenia jej powszechnej dostępności lub nawet jej całkowitego zajęcia wyłącznie na swój użytek, jak w przypadku przyłączenia do posesji stanowiącej prywatną własność (tak SN w wyroku z 21.09.2011 r., I CSK 719/10).

Reasumując, zasiedzenie drogi publicznej, czyli działki gruntu o funkcji wynikającej ze stosownej kwalifikacji, nie może nastąpić po dniu 1 stycznia 1999 r. Jest to niezależne od faktu długotrwałego, nieprzerwanego posiadania takiej nieruchomości. Jednak dopiero po długim okresie obowiązywania opisywanej regulacji wszelkie wątpliwości dotyczące tej kwestii wydają się być rozwiane, co w szczególności odnosi się do zagadnienia samoistnego posiadania działki drogowej i jego skutków w kwestii zasiedzenia.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.)