Wśród zadań własnych gminy wyliczonych w art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym wymienia się, między innymi, zadania w zakresie ochrony zdrowia (art. 7 ust. 1 pkt 2 u.s.g.). Artykuł ten ma swoje odpowiedniki w ustawie o samorządzie powiatowym – w art. 4 ust. 1 pkt 2, zgodnie z którego postanowieniami powiat wykonuje zadania publiczne, o charakterze ponadgminnym, służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej w zakresie promocji i ochrony zdrowia, oraz w art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy o samorządzie województwa także dotyczącym promocji i ochrony zdrowia.

Zasady i sposób wykonywania zadań własnych przez gminy, w tym zadań w zakresie ochrony zdrowia, są unormowane na ogół w odrębnych aktach prawnych (ustawach i rozporządzeniach). Podobnie doprecyzowanie zadań i kompetencji powiatu w sferze ochrony i promocji zdrowia następuje w ustawach szczegółowych. Również zadania samorządu województwa w zakresie ochrony i promocji zdrowia zostały określone ustawami szczególnymi. Wśród tych odrębnych aktów prawnych nakładających na poszczególne jednostki samorządu terytorialnego zadania własne w zakresie ochrony zdrowia, ochrony i promocji zdrowia należy wymienić następujące ustawy: ustawę z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89, ze zm.), ustawę z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410, ze zm.), ustawę z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, ze zm.), ustawę z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473, ze zm.), ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485, ze zm.), ustawę z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, ze zm.). Zadania samorządu województwa w zakresie promocji i ochrony zdrowia zostały także określone ustawą z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317, ze zm.), ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857), ustawą z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602, ze zm.).

Z określonymi ustawą samorządową i realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego na podstawie ustaw szczególnych zadaniami własnymi w zakresie ochrony zdrowia oraz ochrony zdrowia i promocji zdrowia należy powiązać istotne zadania w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, wynikające z ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, ze zm., dalej: u.ś.o.z.). Zadania te, nałożone na gminę, powiat i województwo odpowiednio art. 7 ust. 1, art. 8 ust. 1 i art. 9 ust. 1 u.ś.o.z., są przykładem nowych zadań własnych poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego służących realizacji normy z art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja RP (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.) zobowiązującej organy władzy publicznej – organy administracji rządowej oraz samorządowej – do zapewnienia obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
 

W art. 7 ust. 1 u.ś.o.z. na gminę nałożono następujące zadania własne:

  1. opracowywanie i realizację oraz ocenę efektów programów zdrowotnych wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy w trybie art. 48 u.ś.o.z.;
  2. przekazywanie powiatowi informacji o realizowanych programach zdrowotnych;
  3. inicjowanie i udział w wytyczaniu kierunków przedsięwzięć lokalnych zmierzających do zaznajamiana mieszkańców z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia oraz ich skutkami;
  4. podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy.
     

Wymienione zadania własne gminy nie stanowią katalogu zamkniętego i są podejmowane na rzecz mieszkańców danej gminy. Należy jednak podkreślić, iż bycie członkiem wspólnoty samorządowej nie jest równoznaczne z zameldowaniem na terenie gminy. Stosownie do postanowień art. 7 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym , dającym podstawę do podziału zadań własnych gminy na obligatoryjne i fakultatywne, powyższe zadania gminy nie zostały zaliczone do zadań obligatoryjnych gminy, co jest równoznaczne z tym, iż gmina nie ma obowiązku ich wykonania, a mieszkańcowi gminy nie przysługuje z tego tytułu stosowne roszczenie.
 

W art. 8 ust. 1 u.ś.o.z. wskazano na katalog otwarty zadań własnych powiatu w zakresie zapewnienia mieszkańcom powiatu równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej realizowanych przez tę jednostkę samorządu terytorialnego. W szczególności należy tu wymienić następujące zadania:

  1. opracowanie i realizację oraz ocenę efektów programów zdrowotnych wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców powiatu, po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami wchodzącymi w skład danego powiatu, zgodnie z art. 48 u.ś.o.z.;
  2. przekazywanie marszałkowi województwa informacji o realizowanych na terenie powiatu programach zdrowotnych; dotyczy to zarówno programów realizowanych przez powiat w trybie art. 48 u.ś.o.z., jak i programów realizowanych przez gminy wchodzące w skład danego powiatu;
  3. inicjowanie, wspomaganie i monitorowanie działań lokalnej wspólnoty samorządowej w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej na terenie powiatu;
  4. pobudzanie działań na rzecz indywidualnej i zbiorowej odpowiedzialności za zdrowie i na rzecz ochrony zdrowia;
  5. podejmowanie innych działań wynikających z rozpoznawanych potrzeb zdrowotnych.
     

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w art. 9 nakłada także nowe zadania własne na samorząd województwa, do których w szczególności należą:

  1. opracowywanie i realizacja oraz ocena efektów programów zdrowotnych wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców województwa – w trybie art. 48 u.ś.o.z., w tym przypadku konsultacje są przeprowadzane z właściwymi terytorialnie gminami i powiatami;
  2. przekazywanie wojewodzie informacji o realizowanych na terenie województwa programach zdrowotnych, obowiązek ten obejmuje także przekazywanie wojewodzie informacji otrzymanych z powiatu w przedmiocie programów realizowanych przez powiaty i gminy leżące na terenie działania wojewody;
  3. opracowywanie i wdrażanie programów innych niż określone w pkt 1 służących realizacji zadań w zakresie ochrony zdrowia;
  4. inspirowanie i promowanie rozwiązań w zakresie wzrostu efektywności, w tym restrukturyzacji w ochronie zdrowia;
  5.  podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych mieszkańców województwa.
     

Przypisane jednostkom samorządu terytorialnego zadania w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, m.in. polegające na opracowywaniu i realizacji oraz ocenie efektów programów zdrowotnych wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego, powtarzają się na wszystkich szczeblach samorządu, są to jednak działania skoordynowane dzięki przekazywaniu ministrowi właściwemu do spraw zdrowia, przez wojewodę, kwartalnych informacji o programach zdrowotnych, a także poddaniu opracowywania, finansowania oraz oceny efektów programu nadzorowi ministra właściwego do spraw zdrowia (art. 10 pkt 3 u.ś.o.z. w zw. z art. 11 ust 1 pkt 3 u.ś.o.z.). Część natomiast z przypisanych jednostkom samorządu zadań ma charakter intencjonalny, np. inicjowanie przedsięwzięć lokalnych zmierzających do zaznajamiania mieszkańców gminy z czynnikami szkodliwymi dla zdrowa oraz ich skutkami, pobudzanie działań na rzecz odpowiedzialności za zdrowie i na rzecz ochrony zdrowia mieszkańców powiatu czy inspirowanie rozwiązań w zakresie restrukturyzacji w ochronie zdrowia na obszarze województwa.

Przydatne materiały:
 

  • Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
  • Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
  • Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)