Do ośrodka pomocy społecznej wpływają wnioski z różnych ośrodków pomocy społecznej położonych na terenie innych gmin i województw o przeprowadzeniu wywiadu u opiekuna prawnego (który mieszka na terenie naszej gminy) - osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej. Osoby ubezwłasnowolnione to często mieszkańcy domów pomocy społecznej lub inne osoby korzystające z różnych form świadczeń pomocy społecznej. Zgodnie z art. 27 k.c. - miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
Jak może pracownik socjalny przeprowadzać wywiad z opiekunem nie widząc ani osoby ubezwłasnowolnionej ani jej np. warunków mieszkaniowych?
Odpowiedź
Wywiad środowiskowy jest wiodącym, ale nie jedynym dowodem w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej. Dla dokładnego zbadania stanu faktycznego organ powinien wziąć pod uwagę również inne dowody. Ponadto wywiad środowiskowy może być przeprowadzony w miejscu pobytu świadczeniobiorcy.
Uzasadnienie
Praktyka przeprowadzania wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania opiekuna prawnego osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, wywodzi się z fikcji prawnej dotyczącej miejsca jej zamieszkania. Ponieważ ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), nie określa miejsca zamieszkania osoby pozostającej pod opieką, odpowiednie zastosowania ma tu art. 27 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Skoro § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 stycznia 2011 r. w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. Nr 27, poz. 138), w pierwszej kolejności miejscem przeprowadzenia wywiadu czyni miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej, to stosowanie opisanej w pytaniu praktyki staje się powszechne. Takim działaniom trudno zarzucić nieprawidłowość. Wywiad środowiskowy jest podstawowym dowodem stosowanym w postępowaniu w sprawie ustalenia uprawnień do świadczeń. W postępowaniu administracyjnym za stronę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych (osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną) działa jej przedstawiciel. Poprawność formalna zostaje zatem zachowana. Niemniej wątpliwości przedstawione w pytaniu są w pełni uzasadnione.
Świadczenia z pomocy społecznej przyznawane są na zaspokojenie potrzeb osoby ubezwłasnowolnionej, a nie jej opiekuna, dlatego kontakt z tą osobą w postępowaniu jest pożądany, chociażby po to by ocenić jest stan zdrowia, zgłaszane potrzeby i zakres niezbędnej pomocy. Informacji takich może udzielić opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, ale mogą one pochodzić także od niej samej, o ile jest w stanie ich udzielić. Wyjaśnienia składane do wywiadu środowiskowego nie mają charakteru oświadczeń woli, są jedynie informacjami o faktach, nie ma więc przeszkód przeprowadzenia wywiadu bezpośrednio ze świadczeniobiorcą, w miejscu jego pobytu. Gdyby przeszkody takie występowały, np. ze względu na stan świadomości osoby ubezwłasnowolnionej, wtedy oprócz przeprowadzenia wywiadu z jej opiekunem, organ może zebrać inne dowody dotyczące sytuacji tej osoby. Zgodnie z art. 75 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), dowodem może być wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
Przykład
M. Gąsiorek, Rodzinny wywiad środowiskowy w postępowaniu w sprawie pomocy społecznej, Wrocław 2011, s. 204-205; wyrok wsa z dnia 11 marca 2010 r., II SA/Lu 764/09, LEX nr 605386.