W rezultacie niezwykle istotne staje się określenie możliwości finansowania inwestycji przez jst, a przede wszystkim wybór określonych źródeł ich finansowania. Samorząd terytorialny może bowiem wykorzystywać do tego dochody budżetowe, w szczególności dochody własne, bądź środki w postaci przychodów, np. kredyty, pożyczki, środki z emisji obligacji. Jednakże w okresie występującego na rynku kryzysu finansowego utrudnione staje się wykorzystanie wspomnianych kredytów czy pożyczek. Dotyczy to głownie sytuacji finansowania inwestycji długoterminowych. Pogorszeniu, w wyniku spadku dochodów podatkowych (szczególnie PIT i CIT), może bowiem ulec zdolność kredytowa określonej jednostki samorządu terytorialnego bądź sama instytucja finansowa może nie być zainteresowana udzieleniem takiego kredytu w związku ze wzrostem ryzyka finansowego. Stąd samorząd terytorialny może zostać zmuszony do finansowania określonych inwestycji wyłącznie ze środków własnych. Z drugiej strony należy zwrócić uwagę, że oddanie inwestycji do użytkowania może spowodować znaczący wzrost wydatków bieżących, co może negatywnie wpłynąć na przyszłą sytuację budżetową w takiej jednostce. W tej sytuacji przedłużający się kryzys finansowy może wymusić na jednostce samorządu terytorialnego konieczność ograniczenia kolejnych inwestycji czy potrzebę sprzedaży części posiadanego majątku.
Stąd w przypadku oceny możliwości finansowania inwestycji ze środków własnych należy posłużyć się analizą sytuacji finansowej danego samorządu terytorialnego m.in. w zakresie oceny struktury dochodów, w tym w szczególności wysokości dochodów własnych, czy wysokości zadłużenia. W analizie tej niezwykle przydatna może okazać się także ocena kształtowania się wyniku operacyjnego. Wynik operacyjny stanowi bowiem różnicę pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi określonej jednostki samorządu terytorialnego. W przypadku wartości ujemnej występuje deficyt operacyjny, natomiast wartość dodatnia tej różnicy jest określana mianem nadwyżki operacyjnej (wartość pożądana). Występowanie nadwyżki operacyjnej oznacza więc, poza możliwościami zaciągania nowych zobowiązań, zdolność do finansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym. Stąd wzrost wartości nadwyżki operacyjnej wskazuje na możliwości realizacji nowych przedsięwzięć inwestycyjnych przez jst.
Należy również zaznaczyć, że kategorią nadwyżki operacyjnej posługują się instytucje bankowe i ratingowe w celu oceny zdolności kredytowych jst. Stwierdza się dodatkowo, że nadwyżka operacyjna to najbardziej syntetyczny miernik oceny potencjału inwestycyjnego samorządu terytorialnego. Określenie wysokości nadwyżki operacyjnej może w dalszej kolejności posłużyć do konstrukcji określonych wskaźników finansowych przydatnych w ocenie możliwości finansowania inwestycji ze środków własnych (poza analizą wysokości samej nadwyżki operacyjnej).
Do tego typu wskaźników należą m.in.:
– udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem (nadwyżka operacyjna/dochody ogółem), który obrazuje zdolność do ponoszenia wydatków inwestycyjnych, a także możliwość zaciągania długu i zwiększenia wydatków bieżących. Pozytywnym zjawiskiem jest więc wzrost wysokości tego wskaźnika;
– udział nadwyżki operacyjnej w zobowiązaniach ogółem (nadwyżka operacyjna/zobowiązania bieżące), który służy do oceny wiarygodności kredytowej, obrazuje bowiem możliwości zadłużania się jst w stosunku do generowanej nadwyżki operacyjnej. Z drugiej strony zmiana wielkości tego wskaźnika wskazuje również na możliwości finansowania inwestycji ze środków własnych na tle kształtowania się wielkości zobowiązań samorządu terytorialnego (ocenia zdolności do finansowania wydatków inwestycyjnych w relacji do posiadanego zadłużenia). W konsekwencji pozytywnym zjawiskiem jest tendencja wzrostowa tego wskaźnika, a przynajmniej jego względna stabilizacja w czasie w przypadku realizowania licznych inwestycji przez samorząd terytorialny;
– wskaźnik samofinansowania [(nadwyżka operacyjna + dochody majątkowe)/wydatki majątkowe] obrazujący między innymi, w jakim stopniu samorząd terytorialny jest w stanie finansować inwestycje środkami własnymi. Stąd wzrost wartości tego wskaźnika oznacza zmniejszanie się ryzyka utraty płynności przez daną jednostkę. Jednakże zbyt wysoki poziom tego wskaźnika może oznaczać swego rodzaju bierność w realizacji inwestycji przez samorząd terytorialny w stosunku do własnych możliwości;
– udział nadwyżki operacyjnej w wydatkach bieżących (nadwyżka operacyjna/wydatki bieżące). Oddanie do użytkowania danej inwestycji pociąga za sobą konieczność ponoszenia określonych wydatków (wzrost wydatków bieżących) związanych z koniecznością właściwego jej funkcjonowania (np. koszty konserwacji, użytkowania itp.). W rezultacie wysokość tego wskaźnika może wskazać na fakt zbyt wysokiego obciążenia jednostki samorządu terytorialnego wydatkami bieżącymi. Dlatego należy ocenić pozytywnie wzrost wartości tego wskaźnika;
– udział nadwyżki operacyjnej w dochodach bieżących (nadwyżka operacyjna/dochody bieżące), który podobnie jak wskaźnik udziału nadwyżki operacyjnej w wydatkach bieżących wskazuje na możliwości zwiększania wydatków bieżących. Stąd i w tym przypadku wzrost wartości tego wskaźnika może oznaczać zwiększające się możliwości realizacji nowych inwestycji przez jednostkę samorządu terytorialnego.
Reasumując, można stwierdzić, że analiza nadwyżki operacyjnej, a w rezultacie wykorzystanie jej do konstrukcji różnorodnych wskaźników, może okazać się wielce pomocna w procesie oceny możliwości finansowania inwestycji przez samorząd terytorialny ze środków własnych.