Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 10 wprowadziła/przyjęła w naszym kraju Monteskiuszowski podział władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zgodnie z art. 175 ust. 1 Konstytucji wymiar sprawiedliwości sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Konstytucja gwarantuje także (w art. 182) na zasadach określonych w ustawach, udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Czyni to m.in. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 133, poz. 509) [ustawa]. W art. 4 § 1 czytamy, w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości udział biorą obywatele poprzez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami w pierwszej instancji. Zgodnie z § 2 tegoż artykułu, ławnicy przy rozstrzyganiu spraw mają równe prawa z sędziami. Ławnicy w Polsce są niezawiśli, mogą przegłosować przewodniczącego składu sędziowskiego, sędziego zawodowego prowadzącego proces i wydać wyrok według swojego uznania.


Od lat zauważalna jest tendencja do zmniejszania rodzaju spraw rozpoznawanych z udziałem ławników do tych, w których poza wiedzą merytoryczną wymagane jest duże doświadczenie życiowe, świadomość społeczna i znajomość obyczajów.


Szczegóły uczestnictwa ławników w postępowaniach sądowych zawarto w ustawach z dnia:

1. 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) [kpc]. Art. 47 § 2 stanowi, że sąd rozpatruje w pierwszej instancji, w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników sprawy:
1) z zakresu prawa pracy o:
a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia, i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy,
b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, i o roszczenia z tym związane,
c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu;
2) ze stosunków rodzinnych o:
a) rozwód,
b) separację,
c) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,
d) rozwiązanie przysposobienia
oraz zgodnie z art. 509 sprawy o przysposobienie, pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej.

2. 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.). Art. 28 § 2 stanowi, że w sprawach o zbrodnię sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. Zbrodnią zgodnie z art. 7 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

Wybory ławników do sądów powszechnych przeprowadzają cyklicznie, co cztery lata, rady gmin. Zgodnie z art. 161 ustawy, prezes właściwego sądu okręgowego informuje w terminie do 31 maja 2015 r. rady gmin o liczbie ławników, których te powinny wybrać do poszczególnych sądów powszechnych działających na obszarze gminy, w tym liczbę ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy. Liczba wybieranych ławników ustalana jest przez kolegium sądu okręgowego, przy czym ustalenie liczby ławników wybieranych do właściwego sądu rejonowego wymaga zasięgnięcia opinii prezesa tego sądu.

Wybory ławników to bardzo ważna sprawa. Przeprowadzenie ich niezgodnie z prawem może skutkować unieważnieniem wyboru ławnika z wiadomymi konsekwencjami dla spraw, w których ten orzekał. Wybory są organizowane i przeprowadzane jako zadanie zlecone. Gminy powinny otrzymać na ten cel określoną pulę środków finansowych z budżetu państwa – art. 8 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.).


Sprawdź też książkę pt. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Komentarz w internetowej księgarni Profinfo.pl>>>

Oprócz wskazanej wyżej ustawy, wybory przeprowadza się w oparciu o akty wykonawcze:
1. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu postępowania z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników oraz wzoru karty zgłoszenia (Dz. U. Nr 121, poz. 693) [rozporządzenie].
2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 marca 2012 r. w sprawie sporządzania informacji o kandydacie do objęcia stanowiska sędziowskiego (Dz. U. poz. 332) [rozporządzenie w sprawie informacji o kandydacie].

Termin przeprowadzenia wyborów ławników ustawodawca określił w art. 163 § 1 na październik roku kalendarzowego, w którym upływa kadencja dotychczasowych ławników, czyli do 31 października br. Biorąc pod uwagę, że art. 164 § 1 ustawy zobowiązuje rady gmin do przesłania listy wybranych ławników wraz ze zgłoszeniami prezesom właściwych sądów również najpóźniej do końca października, sesja na której wybór ławników zostanie dokonany powinna odbyć się odpowiednio wcześniej.

Formalne obowiązki samorządu gminnego rozpoczynają się z chwilą otrzymania od prezesa sądu okręgowego informacji o liczbie ławników i do jakich sądów mają zostać wybrani. Wydaje się, że w świetle obowiązujących przepisów, dotychczasowa praktyka kolegiów sądów okręgowych, według której rady gmin (czytaj gminy) są pozbawiane możliwości wyboru ławników do niektórych sądów jest nieprawidłowa. Art. 160 § 1 ustawy brzmi – „ławników do sądów okręgowych oraz do sądów rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów (…)”. Organ stanowiący każdej gminy powinien mieć prawo powołania ławników zarówno sądu okręgowego jak i sądu rejonowego, w tym w obu przypadkach ławników do orzekania z zakresu prawa pracy.

Zastosowanie w/w regulacji, jak każdych przepisów proceduralnych, wymaga ustalenia określonego harmonogramu postępowania. Postulat, który nasuwa się po przeanalizowaniu obowiązujących, bardzo ułomnych przepisów regulujących kwestię wyborów ławników to konieczność wyposażenia np. Ministra Sprawiedliwości w kompetencję ustalania wiążącego kalendarium (kalendarza wyborczego) czynności, analogicznie jak w wyborach powszechnych.

Do czasu, gdy postulat ten nie zostanie spełniony, pracownicy urzędów gmin muszą sobie radzić sami.

Do dnia 1 czerwca roku wyborczego, rady gmin nie powinny podejmować żadnych czynności związanych z wyborami ławników, do tego dnia prezes sądu może zmodyfikować np. liczbę wybieranych ławników.

Z ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 782, poz. 1662), jak również z art. 11b ustawy o samorządzie gminnym dotyczącym jawności działania organów gminy można wyinterpretować powinność gmin o poinformowaniu mieszkańców o przystąpieniu do wyborów ławników.

Od kilku lat przyjął się zwyczaj upowszechniania przez gminy, poprzez zamieszczanie na stronach internetowych lub w biuletynie informacji publicznej oficjalnego komunikatu kierowanego do mieszkańców o wyborach ławników, zawierającego m.in.:
1) liczbę wybieranych ławników i rodzaj sądów, do których będą wybierani;
2) termin i miejsce zgłaszania kandydatów;
3) wykaz wymogów ustawowych jakie powinien spełnić kandydat na ławnika;
4) określenie wymogów formalnych jakim powinno odpowiadać zgłoszenie;
5) określenie podmiotów uprawnionych do zgłaszania;
6) dodatkowe informacje, które mogą ułatwić przeprowadzenie tych wyborów np. miejsce pobrania karty zgłoszenia, itd.

Ogłoszenie/komunikat rozumiane jako określony zasób informacji nie muszą być sygnowane. Dlatego dylemat czy powinien je podpisać wójt (burmistrz, prezydent miasta) [wójt] czy przewodniczący rady jest czysto teoretyczny, ze wskazaniem jednak na wójta, jako organu wykonawczego gminy.

Wzór informacji skierowanej do mieszkańców gminy o przystąpieniu do wyborów ławników i możliwości zgłaszania kandydatów (1) @page_break@

Z dniem 1 czerwca, zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia, w urzędzie gminy należy udostępnić (papierowy) wzór karty zgłoszenia. Dobrą praktyką jest udostępnienie w gminnym BIP linku do edytowalnego formularza karty zgłoszenia zamieszczonego na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości.

Z tym samym dniem należy umożliwić uprawnionym podmiotom dokonywanie zgłoszeń kandydatów na ławników. W związku z tym, że ustawodawca niezbyt fortunnie określił – „kandydatów zgłasza się radom gmin” (co praktycznie nie jest możliwe) warto jest „wywołać” zarządzenie wójta gminy upoważniające pracowników do przyjmowania tych zgłoszeń chyba, że będą one przyjmowane zgodnie z regulaminem organizacyjnym urzędu, w kancelarii ogólnej (sekretariacie) lub przez pracownika, który przedmiotowe obowiązki ma powierzone w zakresie czynności.

Wzór zarządzenia wójta gminy w sprawie upoważnienia pracownika urzędu gminy do prowadzenia czynności związanych z przyjmowaniem zgłoszeń kandydatów na ławników (2)
Warto jest również opracować odpowiedni formularz przyjmowania zgłoszeń kandydatów na ławników, bądź indywidualną (dla każdego zgłoszenia) kartę przyjęcia zgłoszenia, celem odnotowywania uwag istotnych dla stwierdzenia, czy zgłoszenie spełnia wymogi formalne.

Wzór formularza przyjmowania zgłoszeń kandydatów na ławników (3)
Osoba przyjmująca zgłoszenia powinna nie tylko być do tego upoważniona ale musi dysponować określoną wiedzą umożliwiającą dokonanie merytorycznej oceny kiedy zgłoszenie spełnia wymogi formalne, o których mowa w art. 162 § 2-5. Niestety Minister Sprawiedliwości, ustalając rozporządzeniem kartę zgłoszenia na ławnika nie wypełnił do końca dyspozycji zawartej w art. 162 § 11 ustawy. Minister powinien określić m.in.:
1) sposób postępowania z dokumentami złożonymi radom gmin przy zgłaszaniu kandydatów na ławników;
2) wzór karty zgłoszenia;
3) sposób udostępniania wzoru karty
mając na uwadze potrzebę udokumentowania przez podmioty zgłaszające spełnianie przez kandydatów na ławników wymogów określonych w ustawie, i w efekcie zapewnienia wyboru kandydatów o najwyższych walorach etycznych i intelektualnych.


Wzór karty zgłoszenia oraz pozostałe przepisy rozporządzenia absolutnie nie ułatwiają weryfikacji zgłoszeń pod kątem określonym w ustawie. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby odpowiednio wcześnie (w czerwcu/lipcu) powołać zespół ds. zaopiniowania kandydatów na ławników [zespół].

Wzór projektu uchwały rady gminy w sprawie powołania zespołu ds. zaopiniowania kandydatów na ławników (4)


Zespół nie jest komisją – w rozumieniu art. 21 ustawy o samorządzie gminnym – dlatego w jego skład mogą być powoływane osoby spoza rady. Członkom tego zespołu nie przysługują diety, w rozumieniu diet dla radnych.

Ustawodawca, prawdopodobnie „nieświadomie”, dokonał rozróżnienia:
1) wymogów formalnych jakie powinny spełniać dokumenty zgłoszeniowe danego kandydata;
2) od wymogów ustawowych, a więc także formalnych, które powinien spełnić kandydat na ławnika/ławnik.

Elementy te jednak na tyle się zazębiają, że nie da się ich traktować rozłącznie, i odpowiednio wczesne powołanie zespołu (mimo, że brzmienie art. 163 § 2 ustawy sugeruje, że można go powołać tuż przed wyborami np. w październiku) pozwoli na włączenie jego członków już do oceny zgłoszeń – czy spełniają określone wymogi formalne. Brak jest jednoznacznej podstawy prawnej, z której by wynikało, kto ma dokonać weryfikacji tych zgłoszeń. Wydaje się, że tylko zespół i jego członkowie są uprawnieni do dokonania tej czynności chyba, że rada gminy dokona jej bezpośrednio na sesji. Zespół, w skład którego powinni wejść radni, pracownicy urzędu (bardzo pożądanym uczestnikiem prac zespołu jest sędzia zawodowy) pracujący przy wyborach ławników – powinien przeanalizować zgłoszenia i przedstawić swoje wnioski niezwłocznie po 30 czerwca 2015 r.

Zgłoszenia złożone po terminie oraz zgłoszenia niespełniające wymagań formalnych określonych w art. 162 § 2 -5 rada gminy pozostawia bez dalszego biegu, podejmując stosowne uchwały odrębnie dla każdego zgłoszenia w głosowaniu jawnym.

Przepis art. 162 § 10 ustawy nie pozwala na dokonanie oceny zgłoszeń dopiero w chwili sporządzania przez zespół opinii o kandydatach. Opinię o kandydatach zespół wydaje po uzyskaniu informacji od komendanta wojewódzkiego Policji we wrześniu lub październiku.

Wzór stanowiska Zespołu ds. zaopiniowania kandydatów na ławników, czy zgłoszenia wpłynęły w terminie oraz, czy spełniają wymagania formalne (5)
Co do zgłoszenia w terminie interpretacja jest jednoznaczna. Zgłoszenie powinno wpłynąć do urzędu gminy najpóźniej w dniu 30 czerwca br. (w godzinach urzędowania). Zasada stempla pocztowego w tym przypadku nie ma zastosowania.

Wzór projektu uchwały rady gminy w sprawie zgłoszenia kandydata na ławnika, które wpłynęło po terminie (6)
Sprawdzenie czy zgłoszenie spełnia wymagania formalne z oczywistych względów jest znacznie bardziej skomplikowane.

Wzór projektu uchwały rady gminy w sprawie zgłoszenia kandydata na ławnika, które nie spełnia wymagań formalnych, o których mowa w art. 162 § 2–5 ustawy (7)

Wymagań formalnych nie będzie spełniało zgłoszenie, które m.in.:
1) nie jest dokonane na karcie zgłoszenia a także w przypadku, gdy na karcie zgłoszenia nie są wypełnione wszystkie rubryki drukowanymi literami czarnym lub niebieskim tuszem (!);
2) nie zawiera:
a) informacji z Krajowego Rejestru Karnego o kandydacie,
b) oświadczenia kandydata, że nie jest prowadzone przeciwko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,

Wzór oświadczenia kandydata, że nie jest prowadzone przeciwko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe (8)

c) oświadczenia kandydata, że nie jest lub nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej, a także, że władza rodzicielska nie została mu ograniczona ani zawieszona,

Wzór oświadczenia kandydata, że nie jest lub nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej, a także, że władza rodzicielska nie została mu ograniczona ani zawieszona (9)

d) zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia, wystawionego przez lekarza, o którym mowa w art. 55 ust. 2a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 581) – lekarza pierwszego kontaktu, stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania funkcji ławnika,
e) dwóch zdjęć wykonanych zgodnie z wymogami dla dowodu osobistego,
f) aktualnego odpisu z KRS albo odpisu lub zaświadczenia potwierdzającego wpis do innego właściwego rejestru lub ewidencji dotyczącej organizacji zgłaszającej,
lub
g) listy co najmniej pięćdziesięciu osób zgłaszających kandydata.

Jeżeli sprawdzenie i selekcja zgłoszeń zostanie przeprowadzona niezwłocznie po 30 czerwca i rada gminy również niezwłocznie podejmie stosowne uchwały, kandydaci (podmioty zgłaszające), których zgłoszenia rada gminy pozostawi bez dalszego biegu będą mogli podjąć określone czynności wynikające z art. 101 ustawy o samorządzie gminnym i skutecznie, z minimalną szansą na rozpatrzenie w terminie przed wyborami, zaskarżyć uchwały do sądu administracyjnego. Nieformalną ale również skuteczną metodą skorygowania błędnej decyzji rady gminy może się okazać zwrócenie się danego kandydata do właściwego wojewody o podjęcie czynności w trybie nadzoru.

Uchwała rady gminy (podejmowana koniecznie odrębnie dla każdego kandydata) o pozostawieniu zgłoszenia bez biegu winna zawierać podstawę prawną oraz faktyczną, definiującą brak formalny, którego zgłoszenie nie spełnia.

Sprawdzenie czy zgłoszenie spełnia wymogi formalne polega nie tylko na sprawdzeniu liczby i rodzaju załączników lecz wymaga dokonania dość szczegółowej analizy.

Należy sprawdzić m.in. czy:
1. Karta zgłoszenia wypełniona jest zgodnie z zawartą na niej instrukcją i czy wypełnione są wszystkie rubryki.
2. Zgłoszenia dokonał uprawniony podmiot i czy podpisały go osoby upoważnione do reprezentacji tego podmiotu (zgodnie z wypisem z rejestru wystawionym nie wcześniej niż trzy miesiące przed dniem zgłoszenia).
3. Zgłoszenie dokonane przez obywateli zawiera listę co najmniej 50 osób posiadających czynne prawa wyborcze (w dowolnych wyborach powszechnych na terenie Polski) i czy kartę zgłoszenia podpisał jeden z pośród pierwszych 50 podpisanych obywateli. Czy każdy z popierających podał: imię (imiona), nazwisko, numer ewidencyjny PESEL, miejsce stałego zamieszkania oraz własnoręcznie się podpisał.

Wzór listy osób zgłaszających kandydata na ławnika (10)

4. Dołączone, wymagane przez ustawy dokumenty wystawiono nie wcześniej niż 30 dni przed dniem złożenia zgłoszenia.
5. Zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia kandydata zawiera stwierdzenie, iż brak przeciwwskazań do wykonywania funkcji ławnika przez kandydata i czy jest wystawione przez właściwego lekarza.
6. Załączone zdjęcia są wykonane zgodnie z wymogami stosowanymi przy składaniu wniosku o wydanie dowodu osobistego.

Uwaga!
Osobą uprawnioną do składania wyjaśnień w sprawie zgłoszenia kandydata na ławnika dokonanego przez obywateli jest osoba, której nazwisko zostało umieszczone jako pierwsze na liście (art. 162 § 6 ustawy).

Tylko w przypadku zgłoszeń, co do których nie ma zastrzeżeń formalnych, rada gminy powinna podjąć uchwałę o przekazaniu ich właściwemu komendantowi wojewódzkiemu Policji o przygotowanie informacji uzyskanych i sporządzonych na zasadach określonych dla kandydatów do objęcia stanowiska sędziowskiego. Argumentem za tym, że rada powinna podjąć w tej kwestii uchwałę jest to, że poszczególni radni tak jak i cała rada może mieć odmienne zdanie niż zespół.

Wzór projektu uchwały rady gminy w sprawie zasięgnięcia od komendanta wojewódzkiego Policji informacji o kandydatach na ławników (11) @page_break@

Z uwagi na jawny charakter uchwał rady gminy nie powinno się w niej zamieszczać danych osobowych kandydatów innych niż imiona i nazwisko. Dlatego zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie sporządzania informacji o kandydacie: nazwisko rodowe, imiona rodziców wraz z nazwiskiem rodowym matki, datę i miejsce urodzenia oraz nr PESEL kandydatów przewodniczący przekazuje odrębnym pismem. Po otrzymaniu informacji od komendanta Policji sporządzonej na piśmie i przedstawionej radzie gminy w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku, zespół przystępuje do przygotowania opinii o zgłoszonych kandydatach w zakresie spełnienia przez nich wymogów określonych w ustawie. Opinie zespół przedstawia na sesji rady gminy przed wyborami.

NSA, w wyroku z dnia 18 września 2013 r. (II OSK 1413/13) (LEX nr 1402790) Konstrukcja normatywna art. 163 § 1 p.u.s.p. zakłada, że zespół opiniodawczy powinien wskazać w swojej opinii, które zgłoszenia kandydatów na ławników nie spełniają ustawowych wymogów formalnych i z jakich względów oraz którzy kandydaci i z jakich powodów nie spełniają materialnoprawnych przesłanek określonych w art. 158 i art. 159 p.u.s.p. Natomiast to radni, w głosowaniu tajnym, po zapoznaniu się z opiniami zespołu, podejmują decyzję, czy dany kandydat powinien brać udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej. Zespół opiniujący ma za zadanie jedynie sporządzić opinie o kandydatach i przedstawić je radnym, którzy w głosowaniu tajnym podejmują decyzję, czy opinia wystawiona o konkretnym kandydacie przekonuje ich, co do posiadanych przez kandydata kwalifikacji, czy też stwierdzą, że dana osoba nie może pełnić doniosłej ustrojowo roli w polskim sądownictwie, jaką jest rola ławnika.

Zespół, na podstawie posiadanych dokumentów sprawdza czy zgłoszony kandydat może być wybrany na ławnika tzn. czy jest to osoba, która spełnia przesłanki określone w art. 158 § 1 pkt 1-7 ustawy. Niestety nie wszystkie przesłanki, które kandydat na ławnika powinien spełnić da się jednoznacznie zweryfikować na podstawie zgłoszenia. Począwszy od tych najmniej kłopotliwych np. ustalenia czy spełniają kryterium wieku tj. ukończyli 30 lat i nie przekroczyli wieku 70 lat (stosujemy art. 110 i 112 kodeksu cywilnego), szczegółowe omówienie innych nie jest możliwe z uwagi na ograniczoną objętość i czytelność niniejszego artykułu. Jeżeli np. określony w art. 158 § 1 pkt 1 warunek posiadania przez kandydata na ławnika obywatelstwa polskiego zespół weryfikuje na podstawie jego oświadczenia, to brak jest jakichkolwiek instrumentów (np. oświadczenia w tej kwestii), które pozwalałyby jednoznacznie sprawdzić czy korzysta on z pełni praw cywilnych i obywatelskich.

Uwaga
Zespół nie jest uprawniony do stawiania kandydatom czy podmiotom zgłaszającym dodatkowych warunków np. złożenia dodatkowych oświadczeń albo dokumentów.

Równe prawa ławników z sędziami przy rozstrzyganiu procesów sądowych powodują, że ławnicy powinni spełniać tak samo wysokie wymagania jak sędziowie w zakresie posiadania nieskazitelnego charakteru. Ławnik powinien być wzorowym obywatelem, człowiekiem o „wielkiej prawości (uczciwości), zacności (szlachetności), wręcz kryształowy.

Termin „nieskazitelny charakter” jest terminem nieostrym, niezdefiniowanym i stanowi zwrot niedookreślony odwołujący się do przesłanek uznaniowych, o charakterze ocennym. Zakładać przy tym trzeba, że każdy (nie tylko kandydat) posiada nieskazitelny charakter i tylko w drodze dowodzenia domniemanie to można obalić.

Pojęcie nieskazitelnego charakteru odnosi się do całokształtu cech indywidualnych, zdarzeń i okoliczności składających się na wizerunek osoby zaufania publicznego, przy czym nie bez znaczenia dla tego wizerunku są fakty i zdarzenia ze sfery życia pozazawodowego. Oznacza to, że np. kandydat na ławnika nie może oczekiwać, że ocena jego postawy moralno-etycznej ograniczy się do sfery życia zawodowego bez oceny zdarzeń z życia prywatnego, rodzinnego i osobistego, która w innym przypadku podlega konstytucyjnej ochronie.

Interpretacja tej przesłanki rodzi liczne wątpliwości w praktyce. Zespół powołany m.in. do sprawdzenia czy kandydat cieszy się nieskazitelnym charakterem wykorzystuje informacje z KRK, oświadczenia kandydata i przede wszystkim informację przekazaną przez komendanta wojewódzkiego Policji przygotowaną tak samo profesjonalnie jak w odniesieniu do sędziego zawodowego.

Jeżeli będzie wynikało, że osoba ma jakąś skazę na charakterze typu podejrzane kontakty, nadużywanie używek, przemoc w rodzinie itp. zespół wyda opinie negatywną. W przypadku braku konsensusu w sprawie opinii o danym kandydacie zespół powinien ograniczyć się do poinformowania radnych o okolicznościach, które miały wpływ na taki stan rzeczy.

Osoba, która przedłoży informację z KRK, z której będzie wynikało, że jest prawomocnie skazana bez względu czy za przestępstwo, czy „tylko” za wykroczenie (w tym wykroczenie skarbowe) i bez względu czy będzie to z winy umyślnej, czy nieumyślnej, z oskarżenia prywatnego czy publicznego, powinna być zaopiniowana przez Zespół negatywnie tzn. jako osoba, która zdaniem zespołu nie posiada nieskazitelnego charakteru. W takich przypadkach zgodnie z art. 166 § 1 ustawy mandat ławnika skazanego wygasa a rada gminy, która wybrała ławnika, stwierdza wygaśnięcie mandatu z tego powodu i informuje o fakcie prezesa właściwego sądu.

Rada gminy nie jest związana opinią i nie musi przyjąć argumentacji zespołu a nawet wbrew faktom może powołać taką osobę na ławnika.

Z badaniem nieskazitelnego charakteru wiąże się problem przekazania tej informacji (szczególnie negatywnej) radnym, biorąc pod uwagę, że są to dane często tzw. wrażliwe i nie powinny dostać się w ręce osób postronnych.

Jak to zrobić, gdy sesja i dokumenty z sesji są jawne?

Opinię, czy kandydaci spełniają wymogi ustawowe, zgodnie z art. 163 § 2 zespół przedstawia na sesji przed wyborami ławników. Opinii zespołu zawierającej informacje wrażliwe nie powinno się powielać, rozsyłać radnym itp. Dokumenty te należy odpowiednio zdeponować i udostępniać wyłącznie członkom zespołu i radnym do wglądu.

Dopuszczalna wydaje się praktyka informowania kandydatów na ławników w sytuacji, gdy zespół wydał/zamierza wydać o nich negatywną opinię oraz ewentualne wysłuchanie kandydata, jeżeli kandydat wyrazi taką wolę. Obawa przed upublicznieniem przez zespół na sesji informacji „niewygodnych” dla kandydata daje mu szanse i może spowodować, że sam wycofa swoją kandydaturę.

Rozporządzenie nie zawiera odniesienia także do art. 158 § 3 ustawy, mówiącego o tym, że do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy ławnikiem powinna być wybrana osoba wykazująca szczególną znajomość spraw pracowniczych. Aby to ocenić, w dyspozycji zespołu pozostaje wyłącznie nieudokumentowana informacja sporządzana przez samego zainteresowanego.

Nie mniej problemów zespół może napotkać przy sprawdzeniu przesłanek negatywnych, o których mowa w art. 159 ustawy. Również w tym przypadku zweryfikowanie spełniania niektórych przesłanek będzie w wielu przypadkach po prostu niemożliwe (np. czy ktoś jest duchownym, radnym itd.) a w wielu przypadkach będzie się opierało wyłącznie na oświadczeniu.

Szkoda, że autor rozporządzenia nie nałożył obowiązku składania przez kandydata na ławnika oświadczenia, że spełnia warunki określone w art. 158 § 1 i nie dotyczą go ograniczenia określone w art. 159 § 1. Oświadczeń takich, ani żadnych innych dodatkowych nie może żądać od kandydatów ani rada gminy, ani zespół.

Oceny spełnienia przesłanek pozytywnych oraz negatywnych dokonuje się na dzień wyborów (dzień głosowania).

Brak możliwości weryfikacji przez radę gminy spełnienia przesłanek przez kandydatów na radnych powoduje, że ostatecznej weryfikacji ławników dokonuje sąd. Zgodnie z art. 167 § 1 pkt 1 ustawy, jeżeli w czasie trwania kadencji ujawnią się okoliczności, które nie pozwalały na jego wybór, sąd nie powinien powoływać go do pełnienia obowiązków.

Opisane wyżej okoliczności pozwalają uznać zasady zgłaszania kandydatów, określone w rozporządzeniu za bardzo niedoskonałe, wymagające pilnej korekty.

Wzór opinii Zespołu ds. zaopiniowania kandydatów na ławników (12)

Wybór ławników odbywa się w głosowaniu tajnym, w terminie umożliwiającym przesłanie prezesom właściwych sądów do końca października, uchwały rady gminy stwierdzającej wybór wraz ze zgłoszeniami i załączonymi do nich dokumentami ze wskazaniem ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy.

Jeżeli zasady głosowania tajnego w danej radzie nie są dostatecznie uregulowane w statucie gminy, prawidłowe przeprowadzenie głosowania wymaga odpowiedniego przygotowania, przede wszystkim ustalenia/uchwalenia regulaminu głosowania. Może się to odbyć na zasadzie podjęcia odpowiedniej uchwały rady gminy, której projekt radni powinni otrzymać wraz z materiałami na sesję lub odpowiednimi zapisami do protokołu z sesji.

Wzór uchwały w sprawie ustalenia regulaminu głosowania w wyborach ławników do sądów powszechnych (13)

Regulamin powinien określać kto przeprowadza głosowanie (np. powołana w tym celu komisja skrutacyjna), że głosowanie przeprowadza się przy pomocy kart do głosowania sporządzonych odrębnie dla każdego sądu, że kandydaci na ławników umieszczeni są na karcie w kolejności alfabetycznej. Regulamin powinien określać również „kulturę” głosowania, np. wyczytywanie przez członka komisji skrutacyjnej, według listy obecności, nazwisk radnych, którzy kolejno podchodzą do urny i wrzucają do niej karty do głosowania. Radny powinien mieć zagwarantowane skorzystanie z kabiny lub innego urządzenia umożliwiającego tajne (dyskretne) dokonanie wyboru. Wybór ławników następuje zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowego składu Rady.

Wzór regulaminu głosowania w wyborach ławników do sądów powszechnych (14)

Sposób prowadzenia głosowania zależy od liczby kandydatów a ściślej, czy liczba zgłoszonych kandydatów jest mniejsza lub równa liczbie wybieranych ławników, czy też liczba kandydatów jest większa od liczby wybieranych ławników.

Wzór karty do głosowania do rozdziału II Regulaminu w przypadku, gdy liczba kandydatów na ławników jest mniejsza lub równa liczbie wybieranych ławników (15)

Karty do głosowania powinny pozwolić radnym na wypowiedzenie się czy są za wyborem na ławnika każdego z kandydatów poprzez postawienie przy nazwisku każdego z nich znaku „x” w kratce obok wyrazu „tak” opowiadając się w ten sposób za wyborem, lub w kratce obok wyrazu „nie” opowiadając się w ten sposób przeciwko wyborowi tego kandydata na ławnika.
Karta nie powinna umożliwiać radnym oddania głosu wstrzymującego.

Tzw. niestandardowe zachowania głosujących np. postawienie przy nazwisku kandydata znaku „x” jednocześnie w kratce obok wyrazu „tak”, jak i w kratce obok wyrazu „nie” albo nie postawienie przy nazwisku kandydata znaku „x” zarówno w kratce obok wyrazu „tak” jak i obok wyrazu „nie” lub wypełnienie karty w sposób niezgodny z regulaminem powoduje, że głos taki należy kwalifikować jak głos ważny bez dokonania wyboru w obrębie tego kandydata.
Kandydata na ławnika uważa się za wybranego, jeżeli w głosowaniu uzyskał więcej głosów (liczba znaków „x” ) w kratce obok wyrazu „tak” niż znaków „x” w kartce obok wyrazu „nie”.

Komisja Skrutacyjna, po obliczeniu głosów sporządza i podpisuje protokół z głosowania dla każdego sądu, w którym określa wszystkie okoliczności głosowania, które pozwalają stwierdzić jego prawidłowość i sprawdzić wynik wyborów. Łącznie z kartami do głosowania staje się on integralną częścią protokołu z sesji rady gminy.

Wzór protokołu z ustalenia wyników głosowania w wyborach ławników do sądów powszechnych w przypadku zgłoszenia mniejszej lub równej liczby kandydatów (16)

Jeżeli liczba kandydatów jest większa niż liczba wybieranych ławników zasady wyboru będą odmienne.

Wzór karty do głosowania do rozdziału III regulaminu w przypadku, gdy liczba kandydatów jest większa niż liczba wybieranych ławników (17)

W takim przypadku radni będą głosowali oddając swoje głosy na kandydatów umieszczonych na karcie np. w kolejności alfabetycznej stawiając znak „x” w kratce obok nazwiska i imienia co najwyżej tylu kandydatów, ilu jest wybieranych ławników.

Jeżeli radny postawi znak „x” przy mniejszej liczbie kandydatów niż liczba wybieranych ławników do danego sądu oznacza to, że głosuje odpowiednio tylko na tych kandydatów i głos ten jest ważny, oddany na wskazanych kandydatów. Jeżeli radny inaczej wypełni kartę do głosowania jego głos powinien być uznany za nieważny.

Za wybranych na ławników uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów (znaków „x” w kratce przy nazwiskach tych kandydatów).

Gdy dwóch lub więcej kandydatów otrzyma jednakową liczbę głosów, która stanowi liczbę uprawniającą do uzyskania mandatu ławnika, a jednocześnie powodowałoby to wybór większej liczby ławników niż ustalony limit, przeprowadza się II turę głosowania spośród tych kandydatów.

Komisja Skrutacyjna w tym przypadku także sporządza odpowiedni protokół z głosowania.

Wzór protokołu z ustalenia wyników głosowania w wyborach ławników do sądów powszechnych w przypadku zgłoszenia większej liczby kandydatów niż wybieranych ławników (18)
Wybór ławników w trybie głosowania tajnego wymaga stwierdzenia przez radę uchwałą podjętą w głosowaniu jawnym.

Wzór projektu uchwały rady gminy w sprawie wyboru ławników po przeprowadzeniu głosowania (19)
Zgodnie z rozporządzeniem rada gminy przesyła właściwemu sądowi (powinno być właściwemu prezesowi sądu) po wyborach:
1) karty zgłoszeń kandydatów wraz z załączonymi dokumentami;
2) informacje od komendanta wojewódzkiego policji (wbrew art. 164 § 1 ustawy);
3) uchwały o wyborze ławników.

Rozporządzenie wprowadza zasadę, że karty zgłoszeń wraz z dokumentami kandydata, który nie został wybrany na ławnika, zgłaszający lub kandydat odbiera w ciągu 60 dni. Dokumenty przekazywane są za pokwitowaniem lub protokolarnie, z załączoną specyfikacją zwracanych dokumentów!

Wzór protokołu spisanego na okoliczność odbioru zgłoszenia kandydatów, których nie wybrano na ławników (20)

Po tym terminie nieodebrane dokumenty złożone ze zgłoszeniem zostają protokolarnie zniszczone przez powołaną w tym celu komisję doraźną rady gminy.

Wzór uchwały rady gminy w sprawie powołania komisji doraźnej do dokonania zniszczenia zgłoszeń kandydatów na ławników (21)

Z czynności fizycznego zniszczenia dokumentów sporządza się protokół, który podpisują członkowie komisji.

Wzór protokołu komisji doraźnej Rady Gminy z dokonania zniszczenia zgłoszeń kandydatów na ławników (22)

Czynność ta kończy obowiązki samorządu gminnego związane z wyborem ławników sądowych na kadencję od 2016 r. do 2019 r.