Ustawy samorządowe:
1) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminny (t.j. z 2001 r. Dz. U. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) w art. 20;
2) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. z 2001 r. Dz. U. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.) w art. 15;
3) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (t.j. z 2001 r. Dz. U. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.) w art. 21
w sposób niemal jednobrzmiący regulują ramowe zasady zwoływania sesji organu uchwałodawczego [rady (sejmiku)] jednostek samorządu terytorialnego [j.s.t.]. Szczegółowo kwestie organizacyjne związane z zasadami pracy tych organów powinny być uregulowane w statutach j.s.t.

Ustalanie porządku sesji rady (sejmiku) jest wyłączną kompetencją przewodniczącego, z dwoma wyjątkami:
1) zwołując sesję na wniosek, w tzw. trybie nadzwyczajnym, przewodniczący jest związany propozycją porządku obrad ustalonego przez wnioskodawców;
2) przewodniczący rady (sejmiku) jest obowiązany wprowadzić do porządku obrad najbliższej sesji (pytanie czy dotyczy to także sesji nadzwyczajnej) projekt uchwały, jeżeli wpłynął on do rady co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji rady (sejmiku) a wnioskodawcą jest odpowiednio wójt lub przewodniczący zarządu, jeżeli o podjęcie uchwały występuje zarząd j.s.t.

Rada (sejmik) może bezwzględną większością głosów ustawowego składu wprowadzać zmiany w ustalonym przez przewodniczącego porządku. Zmiany mogą polegać na:
1) zdjęciu punktu/ów przewidzianych w porządku;
2) zmianie kolejności realizacji poszczególnych punktów porządku zaplanowanych przez przewodniczącego;
3) modyfikacji treści (przedmiotu) punktów zaplanowanych w porządku obrad;
4) rozszerzeniu porządku obrad o dodatkowy/e punkt/y.

Proceduralnie, najtrudniejszą do wprowadzenia i wzbudzającą najwięcej kontrowersji jest ingerencja rady w zaproponowany przez przewodniczącego porządek sesji polegająca na jego rozszerzeniu. Kontrowersje wynikają z faktu, że rozszerzenie porządku obrad rady (sejmiku) j.s.t. po pierwsze - burzy normalny tok pracy radnych czyli jest dodatkową pracą, po drugie - z reguły wymaga podjęcia ważnej decyzji pod presją czasu. Szczególnie problematyczne dla radnych są zgłaszane tuż przed lub w trakcie sesji przez organy wykonawcze projekty uchwał dotyczące zmiany budżetu j.s.t. oraz składane, w trybie umożliwiającym skorzystanie z efektu zaskoczenia, wnioski personalne, np. o odwołanie przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego rady.

Każdy wniosek (nie tylko dotyczący porządku obrad) powinien być zgłoszony w odpowiednim trybie i w sposób wyczerpujący, aby był właściwe zrozumiany przez członków rady. Inaczej mówiąc, istotą rozszerzenia porządku obrad nie jest dodanie punktu (zdania) do wykazu sporządzonego przez przewodniczącego lecz decyzja rady, że na określonej co do terminu i miejsca sesji rada rozpatrzy wprowadzany, ważny (zasługujący na uwagę organu uchwałodawczego lub pozostający w jego kompetencjach) problem (sprawę, zagadnienie). Problem ten winien być wyartykułowany przez wnioskodawcę, a w przypadku, gdy jego rozwiązanie będzie wymagało podjęcia uchwały, jej projekt również powinien być radnym zaprezentowany w sposób umożliwiający zapoznanie się z nim. Wynika to wprost z przepisów ustaw samorządowych. W ustępie pierwszym każdego z artykułów wskazanych wyżej znajdujemy uprawnienie radnych do otrzymania:
1) zawiadomienia o zwołaniu sesji;
2) porządku obrad tej sesji;
3) projektów uchwał, które będą głosowane na tej sesji. @page_break@

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dnia 3 listopada 2008 r. (sygn. akt IV SA/Gl 396/08) przeprowadził w tym zakresie bardzo trafną analizę. WSA stwierdził, że ustawodawca, umożliwiając radnym wprowadzanie zmian w porządku obrad dokonał tego wyłącznie w zakresie ustalenia kryterium większości [innego niż reguła ogólna - większości bezwzględnej (niepodważalnej, przyp. autora) ustawowego składu rady (sejmiku)] akceptując charakter (formalny) wniosku, nie zwalniając z obowiązku spełniania innych wymogów proceduralnych. WSA artykułuje pogląd, że warunkiem rozszerzenia porządku obrad w głosowaniu jest m.in. otrzymanie przez radnych projektów uchwał przed sesją, cyt. „Zdaniem Sądu istnieje różnica pomiędzy art. 20 ust. 1 zdanie drugie i ust. 1a ustawy o samorządzie gminnym i ma ona istotne znaczenie normatywne dla tego uregulowania, tj. w ust. 1 zdanie 2 jest mowa o "porządku obrad i projektach uchwał", podczas gdy ust. 1a reguluje samą tylko zmianę porządku obrad, bez zmiany trybu dostarczenia projektu uchwały przed rozpoczęciem sesji.”

WSA, odwołuje się do ust. 5 art. 20 ustawy o samorządzie gminnym, (na wniosek wójta, przewodniczący rady gminy jest obowiązany wprowadzić do porządku obrad na najbliższej sesji rady gminy projekt uchwały, jeżeli wpłynął on do rady gminy co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji rady), zwracając uwagę, że mimo, iż de facto, dotyczy on wprowadzenia do porządku obrad projektu uchwały, także w tym przypadku nie uchyla reguły o dostarczaniu radnym projektów uchwał przed rozpoczęciem sesji. Zdaniem WSA, cyt. „…nie ma podstaw do przyjęcia, że art. 20 ust. 1a ustawy o samorządzie gminnym nie wymieniający projektów uchwał, upoważnia do zakończenia procedury uchwałodawczej bez przedłożenia projektu radnym przed rozpoczęciem sesji. Podjęcie uchwał wymaga zachowania odpowiednich procedur i stosownego czasu umożliwiających radnym należyte przygotowanie się do sesji. Wskazać też przyjdzie, iż art. 20 ust. 1a ustawy o samorządzie gminnym nie wprowadza ograniczeń, co do tego, w jakim momencie obrad mogą być dokonane zmiany w porządku obrad, byleby zmiany te zostały wprowadzone bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady.”

Pogląd, że wnioski dotyczące porządku obrad, w tym jego zmiany, mają charakter wniosków formalnych, oprócz dogodności, że mogą być składane w dowolnym momencie sesji niesie ze sobą negatywne konsekwencje. Jeżeli przyjmiemy, że wnioski formalne mogą zgłaszać wyłącznie radni, pozbawiamy organ wykonawczy j.s.t. prawa bezpośredniego zgłaszania wniosków o zmianę porządku obrad (szczególnie wycofanie rozpatrzenia uchwały bądź jej wprowadzenie). Interpretacja taka prowadzi do całkowitej eliminacji możliwości zgłaszania tuż przed sesją projektów uchwał dotyczących np. propozycji zmiany w budżecie j.s.t. gdyż inicjatywa ta jest wyłączną kompetencją organu wykonawczego j.s.t.

Z drugiej strony obowiązek wcześniejszego przygotowania i dostarczenia projektu uchwały w praktyce ogranicza radnemu do minimum możliwość złożenia wniosku o rozszerzenie porządku obrad.

Reasumując, wniosek o rozszerzenie porządku obrad może być poddany pod głosowanie tylko wówczas, gdy zgłoszony przez radnego (także pełniącego funkcję przewodniczącego), okaże się zrozumiały i kompletny. Jeżeli będzie obejmował np. rozpatrzenie i głosowanie (podjęcie) uchwały może być uznany za złożony (a tym samym poddany pod głosowanie) dopiero wtedy, gdy radni otrzymają odpowiedni projekt uchwały w czasie umożliwiającym im zapoznanie się z jej treścią. Niezachowanie przedstawionej procedury powinno skutkować wszczęciem czynności sprawdzających przez organ nadzoru i wydaniem rozstrzygnięcia nadzorczego stwierdzającego nieważność np. podjętej w tym trybie uchwały.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.)