Artykuł opublikowano w miesięczniku Finanse Komunalne>>>
 

W procesie zarządzania finansami jednostki samorządu terytorialnego (JST) mają możliwość lokowania swoich środków finansowych. Działalność ta jest, z jednej strony, zdeterminowana jednak przez wiele czynników, głównie o charakterze prawnym i ekonomicznym. Chodzi w szczególności o zakres lokowanych środków oraz wykorzystywane w tym celu instrumenty, które są przedmiotem uregulowań ustawowych. Z drugiej zaś strony JST w ramach obowiązujących przepisów prawa tworzą wewnętrzny system zarządzania swoimi finansami. Występujące w ramach tego systemu procesy mogą w konsekwencji oddziaływać na ogólny poziom tej działalności w podsektorze samorządowym.

Istota działalności lokacyjnej JST i instrumenty w niej wykorzystywane

Przez działalność lokacyjną JST można rozumieć zagospodarowywanie okresowo generowanych tam nadwyżek środków finansowych, w ramach obowiązujących przepisów prawa, w celu osiągania korzyści finansowych. Jednostki samorządu terytorialnego mogą pod pewnymi warunkami lokować posiadane środki finansowe (nazywane przez ustawodawcę „wolnymi środkami”) w papiery wartościowe i depozyty bankowe[1].

Jeżeli chodzi o papiery wartościowe wykorzystywane przez JST w działalności lokacyjnej, to mogą to być skarbowe papiery wartościowe bądź obligacje komunalne. Już samo wymienienie przez ustawodawcę tej grupy papierów wartościowych wskazuje na konieczność zachowania należytej ostrożności w procesie lokowania środków finansowych przez JST. Specyfika skarbowych papierów wartościowych, wśród których wyróżniamy bony skarbowe i obligacje skarbowe, polega bowiem na tym, że są one emitowane przez Skarb Państwa. Stąd są one pozbawione w stosunku do akcji czy obligacji przedsiębiorstw pewnych grup ryzyka. Mniejszy poziom ryzyka wpływa jednak na niższe ich oprocentowanie[2]. W Polsce rynek skarbowych papierów wartościowych charakteryzuje się wysokim poziomem płynności. Po pierwsze, może to usprawnić system alokacji kapitału przez JST, a po drugie, może to umożliwić bieżące sterowanie płynnością finansową przez te jednostki. Jednakże pewnymi ograniczeniami lokowania środków w skarbowe papiery wartościowe, szczególnie dla gmin o charakterze wiejskim i miejsko-wiejskim, mogą być procedura ich nabywania i wiele formalności z tym związanych. Służby finansowe w mniejszych samorządach terytorialnych mogą mieć bowiem ograniczony dostęp do kanałów dystrybucji skarbowych papierów wartościowych i mniejszą o nich wiedzę. Ponadto papiery te należą do instrumentów, w ramach których są lokowane środki w dłuższym okresie aniżeli dzień, tydzień czy nawet miesiąc. W tym miejscu warto wspomnieć, że w 2010 r. średni pierwotny okres do wykupu emitowanych w Polsce bonów skarbowych wynosił blisko 52 tygodnie[3]. Natomiast obligacje skarbowe charakteryzują się zazwyczaj dłuższym niż rok terminem wykupu. Co więcej, jak wskazują doświadczenia ostatnich lat w Polsce, wraz z poprawą sytuacji finansowej oraz spadkiem awersji do ryzyka na globalnym rynku finansowym rośnie zapotrzebowanie na obligacje skarbowe charakteryzujące się dłuższym terminem zapadalności[4]. A zatem w warunkach niedoborów finansowych w podsektorze samorządowym może to ograniczyć poziom zainteresowania nabywaniem tych papierów wartościowych w celu lokowania czasowo wygospodarowywanych przez JST wolnych środków.


Podobnymi ograniczeniami charakteryzują się obligacje komunalne. W rezultacie są one nabywane głównie przez banki[5]. Przepisy ustawowe nie ograniczają JST w zakresie rodzaju nabywanych obligacji. Mogą to być w konsekwencji zarówno obligacje zwykłe (niezabezpieczone aktywami emitenta), jak i obligacje przychodowe (zabezpieczone określonymi przychodami bądź majątkiem emitenta). Specyfika obligacji przychodowych i praktyczne doświadczenia ich emitentów w Polsce ograniczają możliwości zakupu tych papierów wartościowych przez JST w celach lokacyjnych. Chodzi bowiem o to, że zasadniczo ich emitentami są jednostki kapitałowo i organizacyjne uzależnione od JST, a termin ich wykupu sięga zazwyczaj kilkunastu lat[6].

Wymienione powyżej papiery wartościowe można w konsekwencji podzielić ze względu na termin ich zapadalności, tj. na: krótkoterminowe (do jednego roku) oraz długoterminowe (powyżej roku).

Papiery wartościowe dostępne w działalności lokacyjnej JST różnicuje się również ze względu na rodzaj rynku, którego są przedmiotem obrotu. W rezultacie bony skarbowe należą do instrumentów rynku pieniężnego, zaś obligacje skarbowe i komunalne są instrumentami rynku kapitałowego[7].

Drugą grupę instrumentów lokacyjnych możliwych do wykorzystania przez JST stanowią depozyty (lokaty) bankowe. W literaturze przedmiotu oraz w praktyce funkcjonowania banków wyróżnia się wiele rodzajów depozytów, które klasyfikowane są według różnych kryteriów. Jednym z podstawowych kryteriów jest ich podział ze względu na okres wymagalności. Wyróżnia się tu zatem[8]: depozyty avista (na żądanie, bieżące) oraz depozyty terminowe.

Cechą charakterystyczną depozytów avista jest możliwość wypłaty zgromadzonych tam środków w każdym momencie bez żadnych negatywnych konsekwencji, tj. w postaci utraty oprocentowania. Z kolei depozyty terminowe są zawierane na z góry podany okres, a wcześniejsza wypłata tych środków wiąże się z utratą ich oprocentowania[9]. W zależności od terminu trwania takiego depozytu dzielą się one m.in. na lokaty[10]:
– overnight – rozpoczynają się w dniu zawarcia transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,
– T/N (tomorrow/next) – rozpoczynają się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadają w dniu następnym,
– S/N (spot/next) – rozpoczynają się w drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,
– 7-, 14-, 30-dniowe,
– 3-, 6-, 12-miesięczne,
– dwuletnie i dłuższe.@page_break@

Artykuł opublikowano w miesięczniku Finanse Komunalne>>>

Innym kryterium podziału tych depozytów jest możliwość indywidualnego uzgadniania ich warunków. W tym przypadku dzielą się one na standardowe i negocjowane.
Pierwsze z wymienionych depozytów, tj. standardowe, są zawierane zgodnie z warunkami podanymi w ogólnej ofercie bankowej. Stąd nie ma możliwości ich modyfikacji, w tym przede wszystkim w zakresie wysokości oprocentowania i okresu przechowywania środków. Natomiast w przypadku depozytów negocjowanych JST ma prawo dokonywania odrębnych uzgodnień z bankiem, dotyczących warunków przechowywania swoich środków finansowych[11].

Innym kryterium podziału lokat dla JST może być kryterium rodzaju depozytariusza. Mogą to być zatem lokaty oferowane przez banki komercyjne lub spółdzielcze oraz depozyty u Ministra Finansów (MF) prowadzone za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego. Ostatni z wymienionych podmiotów, tj. Minister Finansów, wprowadził dodatkowe kryterium podziału lokat, wyróżniając[12] lokaty overnight, tj. jednodniowe, oraz lokaty terminowe, tj. inne niż overnight. Taka klasyfikacja depozytów jest jednak w pewnym sensie niezgodna z ogólnym ich podziałem prezentowanym w literaturze przedmiotu. Depozyty typu overnight są bowiem jednym z rodzajów lokat terminowych, a ich przeciwieństwem są, wspomniane wcześniej, depozyty avista, tj. na żądanie.

Z uwagi na wzrost ryzyka utrzymania należytej płynności finansowej przez JST banki komercyjne wprowadziły dla tych jednostek usługę tzw. rachunku lokacyjnego. Jest to jednak swego rodzaju depozyt, który charakteryzuje się brakiem sprecyzowanego terminu zapadalności. W rezultacie polega on na przechowywaniu posiadanych środków na rachunku wyżej oprocentowanym niż rachunek podstawowy, z którego środki mogą być podjęte przez JST w każdym momencie[13]. Przypomina on więc w swojej konstrukcji lokatę typu avista.


Determinanty działalności lokacyjnej JST

Lokowanie wolnych środków przez JST – a w szczególności ich wielkość oraz wykorzystywane instrumenty – jest uzależnione od wielu czynników. Najogólniej można je podzielić na czynniki:
1) zewnętrzne, na które JST nie mają bezpośredniego wpływu,
2) wewnętrzne, tj. uzależnione od bezpośrednich działań JST.

Wśród czynników zewnętrznych działalności lokacyjnej JST można w szczególności wyróżnić jej prawne uwarunkowania, które wynikają przede wszystkim z ustawy o finansach publicznych oraz ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego[14]. Istotnym czynnikiem w tym zakresie jest zatem ustawowo określony system finansowego zasilania JST, w tym ich samodzielność dochodowa. Samodzielność ta jest rozumiana poprzez pryzmat udziału dochodów własnych JST w ich dochodach ogółem, a więc tej wielkości dochodów, która może być przedmiotem swobodnego dysponowania[15]. Poza tym ustawa o finansach publicznych określa zakres środków możliwych do lokowania przez JST, tzw. wolnych środków, oraz wskazuje rodzaje instrumentów lokacyjnych. Ponadto MF w ramach swoich rozporządzeń może wprowadzić konieczność zachowywania przez niektóre jednostki sektora finansów publicznych określonego trybu postępowania z wygospodarowywanymi przez nie wolnymi środkami.


Istotnymi czynnikami oddziałującymi na działalność lokacyjną JST są występujące zmiany w systemie bankowym i na giełdach papierów wartościowych, tj. czynniki instytucjonalne. Depozyty JST należą bowiem do jednych ze źródeł finansowania działalności banków, tj. ich akcji kredytowej, zaś zasady funkcjonowania giełd papierów wartościowych i ich płynność mogą zachęcić do zakupu określonych instrumentów lokacyjnych, np. obligacji komunalnych na rynku Catalyst. Chodzi tu również o wysokość możliwych do uzyskania korzyści finansowych w następstwie zakupu papierów wartościowych i ryzyko z tym związane. Nabywanie przez JST obligacji komunalnych może bowiem narazić te jednostki na stratę części zaangażowanego kapitału w wyniku konieczności sprzedaży tych obligacji przed terminem ich wykupu[16]. Wynika to bowiem ze zmienności cen tych papierów wartościowych na rynku finansowym.

@page_break@

Artykuł opublikowano w miesięczniku Finanse Komunalne>>>

Działalność lokacyjną JST determinują także czynniki o charakterze gospodarczym. Stan koniunktury gospodarczej w kraju i za granicą, saldo bilansu handlowego, a w rezultacie prowadzona polityka monetarna przez bank centralny i budżetowa przez rząd aktywnie kształtują warunki inwestowania na rynku obligacji skarbowych[17]. Ponadto istotnym czynnikiem gospodarczym oddziałującym na wielkość lokowanych przez JST środków jest sytuacja finansowa w sektorze publicznym. Chodzi tu przede wszystkim o wysokość i zakres zasilania finansowego JST. Przykładowo: rosnący udział dotacji dla JST w ich dochodach ogółem, w warunkach wykluczenia możliwości ich lokowania, może negatywnie wpływać na wysokość lokowanych przez JST środków. Istotne znaczenie może tu mieć również wysokość deficytu budżetu państwa i długu Skarbu Państwa, które wpływają na wielkość i oprocentowanie emitowanych skarbowych papierów wartościowych. Sytuacja ekonomiczna w krajach Unii Europejskiej może z kolei zdeterminować wysokość i strukturę budżetu ogólnego tej organizacji, a w tym wysokość środków unijnych dostępnych dla JST w Polsce.

Drugą grupą czynników wpływających na działalność lokacyjną JST są wewnętrzne uwarunkowania funkcjonowania tych jednostek. Czynniki te są w wielu przypadkach powiązane z wcześniej scharakteryzowanymi czynnikami zewnętrznymi. Chodzi w tym przypadku głównie o sytuację finansową JST, która wynika nie tylko z polityki władz samorządowych, lecz także z uregulowań prawnych tworzonych przez organy władzy publicznej szczebla centralnego w zakresie systemu finansowego zasilania JST czy prowadzonej polityki finansowej rządu.

Struktura instrumentów lokacyjnych JST może być zdeterminowana także przez zakres wykonywanych tam zadań. Dotyczy to w szczególności wielkości prowadzonych przez JST inwestycji, w tym dostępności na ten cel funduszy unijnych. Wykorzystywanie tych środków odbywa się bowiem w ramach zatwierdzonego montażu finansowego inwestycji, którego istotną częścią jest wkład własny beneficjenta, jakim jest JST. W rezultacie w warunkach niedoborów finansowych w zakresie generowania dodatkowych dochodów własnych w podsektorze samorządowym i rosnących możliwości wykorzystywania tam środków unijnych może maleć wysokość zawieranych przez JST lokat terminowych na dłuższe okresy.

Władze samorządowe mają jednak bezpośredni wpływ na funkcjonujący w ich jednostkach system zarządzania finansami. A zatem wysokość lokowanych tam środków będzie uzależniona od postawy służb odpowiedzialnych za finanse do poprawy efektywności zarządzania posiadanymi zasobami. W tej grupie czynników kluczowe znaczenie dla wysokości dokonywanych lokat może mieć przyjęty model strategii zarządzania finansami w JST[18]. W konsekwencji w przypadku strategii o charakterze agresywnym okresowo wygospodarowywane nadwyżki środków finansowych mogą służyć bieżącej regulacji zobowiązań aniżeli być przedmiotem lokat bankowych czy służyć nabywaniu skarbowych papierów wartościowych.

Na zakres działalności lokacyjnej JST wpływają również powiązania kapitałowe i organizacyjne z innymi podmiotami, np. samorządowymi zakładami budżetowymi, spółkami komunalnymi, w tym wielkość zasilania finansowego tych jednostek i ich ewentualne powiązanie z posiadanym przez JST bankowym rachunkiem skonsolidowanym. Rachunek ten umożliwia bowiem przekazywanie ewentualnych nadwyżek środków z jednostek zależnych kapitałowo i organizacyjnie na jeden rachunek, który zarządzany jest przez odpowiednie służby finansowe w JST. Stąd nadwyżki te mogą być przedmiotem lokat krótkoterminowych[19].


Analiza działalności lokacyjnej i perspektywy rozwoju depozytów JST

Wprowadzenie w 1999 r. reformy administracyjnej wpłynęło na wzrost wartości lokat zakładanych przez instytucje samorządowe[20]. W 1999 r. wartość ich depozytów bieżących na trwałe przekroczyła 4 mld zł. Z kolei depozyty terminowe tych instytucji po początkowym okresie dynamicznego wzrostu, tj. w latach 1999–2000, uległy znaczącemu obniżeniu. Wynikało to m.in. ze spadku tempa wzrostu Produktu Krajowego Brutto (PKB) w latach 2001–2002 poniżej 1,5% rocznie w stosunku do 4,2% w 2000 r.[21] Dopiero zmiany w systemie zasilania finansowego JST, w następstwie wprowadzenia ustawy z 13.11.2003 r. o dochodach tych jednostek, odwróciły spadkowy trend wartości ich lokat. Istotnie zaczęły się tam również zwiększać depozyty bieżące. W latach 1996–2007 w strukturze depozytów terminowych instytucji samorządowych lokaty do jednego roku stanowiły ponad 98%[22].


Na koniec 2008 r. wartość depozytów instytucji samorządowych wyniosła 21,5 mld zł w stosunku do 25 mld zł na początku tego roku. Jeżeli chodzi o JST, to w 2008 r. wartość ich należności z tytułu posiadanych lokat i papierów wartościowych wyniosła 17,81 mld zł, z czego blisko 100% stanowiły właśnie depozyty. W tym okresie największy udział w sumie ulokowanych środków przez JST miały gminy, tj. 7,73 mld zł, zaś najmniejszy – powiaty ziemskie, tj. 2,03 mld zł. W 2008 r. spośród depozytów największym zainteresowaniem charakteryzowały się depozyty avista, które w powiatach ziemskich i w województwach stanowiły ponad 90% depozytów ogółem. Jednakże w latach 2008–2011 zmniejszyła się wysokość należności JST z tytułu posiadanych depozytów i papierów wartościowych do 15,54 mld zł. Spadek ten był zdeterminowany głównie wyłączeniem w 2010 r. kwot dotacji z budżetu z ogólnej wartości wolnych środków możliwych do lokowania. W latach 2008–2011 udział dotacji w dochodach ogółem JST zwiększył się bowiem z 16,67 do 22,95%[23]. Na obniżenie się zakresu lokowanych wolnych środków oddziaływały również pogorszenie się sytuacji finansowej w podsektorze samorządowym oraz spadek tempa wzrostu PKB. Jedynie w latach 2008–2011 zobowiązania JST wzrosły z 28,77 do 65,76 mld zł, podczas gdy ich dochody z tytułu udziałów w PIT i CIT zwiększyły się z 36,01 tylko do 36,31 mld zł. Natomiast roczne tempo wzrostu PKB spadło w latach 2008–2009 z 5,1 do 1,6%[24]. W konsekwencji w latach 2008–2011 zmniejszył się udział należności JST z tytułu posiadanych depozytów i papierów wartościowych w ich dochodach ogółem z 12,49 do 9,07%[25].

W latach 2008–2011 zmieniła się również, choć nieznacznie, struktura instrumentów lokacyjnych wykorzystywanych przez JST, tj. wzrósł udział papierów wartościowych.
@page_break@

Artykuł opublikowano w miesięczniku Finanse Komunalne>>>

Spadek w latach 2008–2011 lokowanych przez JST środków wynikał głównie z ich zmniejszenia się w gminach, tj. o blisko 2 mld zł. W samorządzie gminnym zmieniła się również struktura depozytów. W latach 2008–2011 udział założonych tam lokat avista wzrósł z 77,59 do 84,23%. Chodziło w ten sposób o zwiększenie dostępności lokowanych przez gminy środków.

Analizując z kolei działalność lokacyjną miast na prawach powiatu, można zauważyć, że w latach 2008–2011 wzrosła ona z 5,71 do 6,22 mld zł. Wynikało to z nabywania przez te jednostki długoterminowych papierów wartościowych. Natomiast spadek depozytów nie był tam tak znaczący jak w gminach.

Działalność lokacyjna JST oraz podmiotów związanych z nimi kapitałowo i organizacyjnie podlega znaczącym wahaniom sezonowym. Dotyczy to w szczególności zmian w wielkości zawieranych lokat w poszczególnych kwartałach. Widoczne są bowiem odnawianie się tych lokat, głównie terminowych, w pierwszym kwartale każdego roku, a następnie istotny ich spadek na koniec roku.

Jeżeli zaś chodzi o działalność lokacyjną instytucji samorządowych w stosunku do innych podmiotów rynkowych, to jest ona stosunkowo niewielka. Dla porównania po pierwszym półroczu 2012 r. depozyty instytucji samorządowych wyniosły 23,8 mld zł w stosunku do: 39,1 mld zł depozytów instytucji rządowych szczebla centralnego, 185,1 mld zł depozytów przedsiębiorstw czy 492,2 mld zł depozytów gospodarstw domowych[26]. Warto również wspomnieć, że w okresie od pierwszego półrocza 2009 r. do pierwszego półrocza 2012 r. wartość depozytów instytucji samorządowych spadła o 0,6 mld zł, podczas gdy instytucji rządowych szczebla centralnego wzrosła o 12,6 mld zł[27]. Oznacza to, że na spadek zakresu działalności lokacyjnej JST w ciągu 2010 r. istotny wpływ miało, wspomniane wcześniej, wykluczenie dotacji z budżetu jako środków możliwych do lokowania przez te jednostki.
Analizując z kolei zainteresowanie JST poszczególnymi rodzajami lokat, należy stwierdzić, że rośnie ono wraz ze skróceniem terminu ich zawierania. Miasta na prawach powiatu oraz gminy lokują posiadane wolne środki na krótkie terminy, nieprzekraczające zazwyczaj kilku tygodni[28]. Przykładowo: w 2010 r. miasto Łódź preferowało przechowywanie swoich środków, o wartości od 5 do 35 mln zł, na lokatach zakładanych od 7 do 14 dni, a miasto Kraków najczęściej korzystało z lokat typu overnight bądź weekendowych, deponując tam kwoty od 20 do 70 mln zł. Z kolei w Częstochowie w 2010 r. najdłuższa lokata trwała 85 dni, zaś w Poznaniu średnio dwa tygodnie. Ponadto w 2010 r., pomimo niekiedy wyższej stopy zwrotu z zakupu papierów wartościowych, były one pomijane w działalności lokacyjnej JST na rzecz depozytów bankowych, które charakteryzują się mniejszymi formalnościami zawarcia transakcji i większą dostępnością środków[29].

W perspektywie 2015 r. nie należy spodziewać się znaczących zmian w strukturze wykorzystywanych instrumentów lokacyjnych przez JST. W dalszym ciągu będą tu dominować depozyty. Niedobory środków finansowych w sektorze samorządowym w stosunku do realizowanych zadań mogą powodować skracanie terminów zawieranych lokat przez JST. Jednocześnie może rosnąć zainteresowanie JST rachunkami lokacyjnymi, tj. bez sprecyzowanego terminu zapadalności.@page_break@


Podsumowanie

Reasumując powyższe rozważania, można stwierdzić, że działalność lokacyjna JST w Polsce jest determinowana przez wiele czynników. Na jej zakres wpływa wiele uwarunkowań ekonomicznych, niezależnych od JST, jak również tych, na które jednostki te mają bezpośredni wpływ, np. wewnętrzny system zarządzania finansami czy wielkość realizowanych tam inwestycji. W wielu przypadkach uwarunkowania te są ze sobą powiązane. Prawnie ograniczone są także przedmiot tej działalności, jak również rodzaje instrumentów lokacyjnych. Charakter tych instrumentów wskazuje, że w prowadzonej działalności lokacyjnej JST nie powinny narażać się na ryzyko utraty części angażowanego kapitału oraz płynności finansowej. Stąd głównie wykorzystywane są tu depozyty bankowe.

Z przeprowadzonej analizy wynika, że wyłączenie dotacji z budżetu, jako środków możliwych do lokowania, wraz ze wzrostem znaczenia tych dotacji w dochodach ogółem JST, oraz spadek tempa wzrostu PKB wpłynęły na zmniejszenie wielkości lokowanych przez JST środków w latach 2008–2011. Zmniejszył się także, jak przedstawiono, ich udział w dochodach tych jednostek. Ponadto wielkość lokowanych środków w podsektorze samorządowym charakteryzuje się sezonowością. Widoczne są bowiem wysoka wartość zakładanych przez JST lokat terminowych na początku roku, a następnie jej spadek na koniec czwartego kwartału.
W najbliższym czasie nie należy spodziewać się istotnych zmian w strukturze wykorzystywanych przez JST instrumentów lokacyjnych. W dalszym ciągu powinny tam dominować depozyty bankowe, szczególnie te zawierane na okres do kilku tygodni.

Specyfika depozytów bankowych nie naraża bowiem JST na ryzyko utraty przez nie płynności finansowej. Wydaje się również, że znaczące zwiększenie udziału papierów wartościowych w wartości lokowanych przez JST środków, przy zachowaniu obecnie obowiązujących uwarunkowań prawnych, jest możliwe w przypadku wystąpienia kilku istotnych zdarzeń, tj. przede wszystkim:
– poprawy sytuacji finansowej w podsektorze samorządowym, w tym spadku poziomu zadłużenia JST,
– zwiększenia samodzielności dochodowej tych jednostek, w tym zmniejszenia udziału dotacji w ich dochodach ogółem,
– zwiększenia tempa wzrostu PKB,
– zwiększenia stopy zwrotu z zakupu tych papierów wartościowych w relacji do oprocentowania depozytów.

Wystąpienie powyższych czynników powinno dodatkowo oddziaływać na wzrost wartości lokowanych przez JST środków. Poza tym wzrost wielkości działalności lokacyjnej JST może być spowodowany poprzez wdrażanie w JST i jednostkach im podległych systemów zarządzania finansami wykorzystujących rachunek skonsolidowany. Umożliwiłoby to w ramach tych systemów bilansowanie gospodarowanych tam środków w celu osiągania korzyści finansowych z ewentualnych nadwyżek finansowych.

Przypisy:
[1] Artykuł 48 ust. 1 ustawy z 27.08.2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.).
[2] W. Dębski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Warszawa 2002, s. 28.
[3] Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2010 r., Warszawa 2012, s. 167.
[4] Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu..., s. 197.
[5] Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu..., s. 211–212.
[6] P. Galiński, Zaciąganie długu przez przedsiębiorstwa komunalne w formie emisji obligacji przychodowych, „Finanse Komunalne” 2009/12, s. 39.
[7] K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje. Instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Warszawa 2002, s. 18–19.
[8] K. Brzozowska, Bankowość – wybrane zagadnienia, Szczecin 2003, s. 93.
[9] A. Dmowski, J. Sarnowski, D. Prokopowicz, Podstawy finansów i bankowości, Warszawa 2005, s. 178–184.
[10] K. Brzozowska, Bankowość..., s. 93.
[11] K. Brzozowska, Bankowość..., s. 94.
[12] Paragraf 2 rozporządzenia Ministra Finansów z 15.04.2011 r. w sprawie wolnych środków niektórych jednostek sektora finansów publicznych przyjmowanych przez Ministra Finansów w depozyt lub zarządzanie (Dz. U. Nr 81, poz. 443).
[13] W. Kępka, Warto korzystać z nowoczesnych usług bankowych, „Gazeta Samorządu i Administracji” 2009/12, s. 16.
[14] Ustawa z 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.).
[15] M. Kosek-Wojnar, K. Surówka, Podstawy finansów samorządu terytorialnego, Warszawa 2007, s. 78–83.
[16] K. Jajuga, Obligacje, Warszawa 2006, s. 22.
[17] I. Pyka, Rynek polskich obligacji skarbowych w aspekcie zmian warunków inwestowania, w: P. Karpuś, J. Węcławski (red.), Rynek finansowy. Szanse i zagrożenia rozwoju. Instrumenty i strategie rynku finansowego, t. 1, Lublin 2005, s. 272.
[18] Szerzej na temat tych strategii w: B. Filipiak, Strategie finansowe jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2008, s. 133–144.
[19] J. Szambelańczyk, Charakterystyka oferty usług bankowych dla jednostek samorządu terytorialnego, w: E. Denek (red.), Usługi bankowe dla samorządu terytorialnego, Warszawa 2000, s. 145.
[20] Termin „instytucje samorządowe” jest używany w statystykach Narodowego Banku Polskiego i obejmuje w szczególności JST oraz ich związki, a także podmioty powiązane z nimi kapitałowo i organizacyjnie, dla których, w wielu przypadkach, JST są organami prowadzącymi. Szerzej Narodowy Bank Polski, Identyfikacja i usuwanie sezonowości z polskich agregatów monetarnych, „Materiały i Studia” 2009/237, s. 66.
[21] Główny Urząd Statystyczny, Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2006, Warszawa 2006, s. 673.
[22] Narodowy Bank Polski, Identyfikacja i usuwanie..., s. 99.
[23] Ministerstwo Finansów, Sprawozdania roczne z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego za 2008 i 2011 rok.
[24] Główny Urząd Statystyczny, Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2010, Warszawa 2010, s. 744.
[25] Obliczenia własne na podstawie Ministerstwo Finansów, Sprawozdania roczne z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego za lata 2008 i 2011.
[26] Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Raport o sytuacji banków w I półroczu 2012 r., Warszawa 2012, s. 43 i 47.
[27] Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Raport o sytuacji..., s. 47; Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Informacja o sytuacji banków w I półroczu 2011 r., Warszawa 2011, s. 29.
[28] A. Cieślak-Wróblewska, Pieniądze muszą być dostępne w każdej chwili, „Rzeczpospolita” 2010/292, s. FII.
[29] A. Cieślak-Wróblewska, Pieniądze muszą..., s. FII–FIII.