Do najistotniejszych zmian należy nowelizacja art. 138 Kodeksu postępowania administracyjnego . Z chwilą wejścia w życie organ drugiej instancji będzie miał znacznie ograniczoną możliwość podjęcia decyzji kasacyjnej i przekazania sprawy do ponownego rozstrzygnięcia przez organ pierwszej instancji. Przesłankami ku temu będzie jedynie wydanie decyzji z naruszeniem przepisów postępowania, gdy konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Zmiany spowodowane są zbyt częstym (przez co krytykowanym) wykorzystywaniem powyższej możliwości przez organy odwoławcze. Jednocześnie stwierdzono, iż ważniejsze jest zachowanie zasady dwuinstancyjności postępowania, niż dopełnienie wymogu uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części. Tym samym wydanie decyzji kasacyjnej będzie możliwe jedynie, gdy rozpatrzenie i rozstrzygnięcie sprawy przez organ odwoławczy byłoby nie do pogodzenia z zasadą dwuinstancyjności postępowania administracyjnego.

Jednocześnie organ pierwszej instancji będzie w większym stopniu związany decyzją kasacyjną wydaną w drugiej instancji. Służyć temu ma obowiązek (a nie możliwość, jak miało to miejsce do tej pory) wskazania, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrywaniu sprawy, spoczywający na organie odwoławczym. Ma to wyeliminować sytuacje, w których, pomimo niezmienionego stanu faktycznego i prawnego, organ wydaje taką samą decyzję, pomimo że wcześniejsza decyzja została uchylona jako wadliwa ze wskazaniem jej wad oraz tego co organ w pierwszej instancji ma zrobić.

Nowością jest również dodany do art. 138 Kodeksu postępowania administracyjnego § 4, zgodnie z którym jeżeli przepisy przewidują wydanie decyzji na blankiecie urzędowym, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej, a istnieją podstawy do zmiany zaskarżonej decyzji, organ odwoławczy uchyla zaskarżoną decyzję i zobowiązuje organ pierwszej instancji do wydania decyzji o określonej treści. Nowelizacja ma usunąć sytuację, w której niezależnie od tego, czy wady decyzji nadają się do naprawienia w drugiej instancji, czy też nie, organ odwoławczy nie może wydać decyzji merytorycznej, gdyż nie dysponuje blankietem urzędowym i nie jest uprawniony do jego wydania. Jedynym wyjściem dotychczas pozostawało uchylenie decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia, mimo że nie wystąpiły ku temu przesłanki.

Stronom postępowania administracyjnego przyznane zostanie prawo skarżenia nie tylko bezczynności organów administracji publicznej, ale również przewlekłości prowadzonego przez te organy postępowania. Rozszerzenie prawa do złożenia zażalenia do organu wyższej instancji na przewlekłe prowadzenie postępowania będzie miało również ten skutek, że przewlekłość postępowania, analogicznie jak obecnie bezczynność (niezałatwienie sprawy w terminie), będzie podlegać kognicji sądów administracyjnych, które będą mogły ukarać grzywną organ prowadzący postępowanie w sposób przewlekły.

Po wejściu w życie nowelizacji , wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie podlegać będą pracownicy, którzy brali udział w wydaniu zaskarżonej decyzji, zarówno pracownicy organu I instancji, jak również pracownicy ministerstw i urzędów centralnych, którzy przygotowują i podpisują decyzje ministrów i kierowników urzędów centralnych wydawanych na skutek rozpatrzenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Nowelizacja Kodeksu postępowania administracyjnego ma m.in. na celu aktywizowanie stron, poprzez przyznanie im prawa do aktywnego wpływania na wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy. Z kolei zmiana art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego zmierza do dostosowania tego przepisu do demokratycznego systemu władzy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej. Postępowanie administracyjne w danej sprawie nie może służyć i faktycznie nie służyło celom wychowawczo-edukacyjnym (pogłębianiu świadomości i kultury prawnej obywateli). Nie ulega jednak wątpliwości, że postępowanie to powinno być prowadzone w taki sposób, żeby budziło zaufanie jego uczestników do władzy publicznej, która ma wobec nich z jednej strony charakter służebny, z drugiej zaś strony musi brać pod uwagę interes ogólnospołeczny w sytuacji konfliktu tego interesu z interesem jednostki.

W znowelizowanym Kodeksie postępowania administracyjnego zostanie wprowadzone wyraźne odróżnienie postępowania wstępnego polegającego na wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania administracyjnego od postępowania właściwego, które kończy się rozstrzygnięciem sprawy co do istoty przez wydanie decyzji administracyjnej. Obecnie jedynie art. 157 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego określa formę prawną odmowy wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji - stanowiąc, że jest to decyzja. Zgodnie jednak z utrwaloną linią orzecznictwa sądów administracyjnych, w tej formie - decyzji - powinna następować odmowa wszczęcia postępowania w każdej sprawie. W decyzji w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania należy badać jedynie, czy wniosek o wszczęcie postępowania w danej sprawie pochodzi od strony w rozumieniu art. 28 Kodeksu postępowania administracyjnego W związku z powyższym wydaje się, że właściwszą formą rozstrzygnięcia w sprawie wszczęcia lub odmowy wszczęcia postępowania jest postanowienie. Takie rozwiązanie w sposób bardziej zrozumiały dla wnioskodawców odróżni etap wstępny dotyczący wszczęcia lub odmowy wszczęcia postępowania od etapu merytorycznego rozstrzygnięcia wniosku (żądania). Celem ujednolicenia przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego w tym zakresie konieczne stało się uchylenie § 3 w art. 157 Kodeksu postępowania administracyjnego

Kolejną istotną zmianą jest wyeliminowanie istniejącej luki prawnej, powodującej, że warunkiem umorzenia postępowania jest bezprzedmiotowość całego postępowania. Tymczasem liczne są przypadki, gdy postępowanie stało się bezprzedmiotowe jedynie w części, w pozostałym zakresie nadal istnieje podstawa do merytorycznego rozstrzygnięcia organu administracji publicznej. Dzięki tej zmianie organ administracji publicznej będzie mógł umorzyć postępowanie w części, w której stało się ono bezprzedmiotowe, w pozostałym zakresie będzie mógł orzec co do istoty sprawy.

Z kolei nowelizacja art. 154 i 155 Kodeksu postępowania administracyjnego zmierza do odebrania organom wyższego stopnia możliwości zmiany ostatecznych decyzji, działającym jako organy pierwszej instancji. Niecelowe jest, żeby organ, który wydał zaskarżoną decyzję konkurował z organem wyższego stopnia w ww. sprawach. Nie wydaje się również zasadne aby w tych sprawach właściwość organów była przenoszona wyżej i organ, który pełnił rolę organu odwoławczego, w tej samej sprawie pełnił następnie rolę organu pierwszej instancji (od decyzji tych służy bowiem odwołanie do organu wyższej instancji).

W wyniku wejścia w życie nowelizacji , nowe brzmienie otrzyma również art. 235 Kodeksu postępowania administracyjnego , zgodnie z którym skargę w sprawie, w której wydano decyzję ostateczną, uważa się zależnie od jej treści za żądanie wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności decyzji albo jej uchylenia lub zmiany, które może być uwzględnione, z zastrzeżeniem art. 16 § 1 zdanie drugie Kodeksu postępowania administracyjnego

Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 1 kwietnia 2011 r.

Przydatne materiały:
 Ustawy z 3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2011. Nr 6 poz. 18)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)