Większość skontrolowanych zarządców dróg samorządowych w województwie świętokrzyskim nie działa prawidłowo i skutecznie w celu zapewnienia właściwego stanu technicznego dróg oraz  poprawy bezpieczeństwa ich użytkowników. Kontrola NIK pokazała problemy z prawidłowym wykonywaniem przeglądów stanu technicznego, prowadzeniem dokumentacji ewidencyjnej czy oznakowaniem dróg. NIK widzi potrzebę zmian w ustawie o drogach publicznych. Propozycje zmierzają w kierunku doprecyzowania przepisów.

W województwie świętokrzyskim drogi samorządowe to ponad 90% ogólnej długości dróg publicznych o nawierzchni twardej. W ciągu ostatnich kilkunastu lat zdecydowanie wzrosło natężenie ruchu kołowego, co ma niekorzystny wpływ na stan techniczny, a tym samym bezpieczeństwo na drogach. Pomimo spadku liczby wypadków z 1008 w 2016 r. do 622 w 2020 r., na zbliżonym poziomie utrzymują się te ze skutkiem śmiertelnym. Rok 2020 był pierwszym po 2016 r., kiedy zatrzymany został trend wzrostowy kolizji drogowych.

Samorządy w ostatnich latach uzyskały możliwość wsparcia rozwoju infrastruktury drogowej. Na ten cel w latach 2016-2020 wojewoda świętokrzyski przekazał gminom i powiatom środki finansowe w kwocie ponad 457 mln zł. Przeznaczono je na wybudowanie oraz rozbudowę  235,22 km dróg, przebudowanie 494,19 km i wyremontowanie 288,76 km dróg. Z takiej formy wsparcia nie skorzystało tylko dziesięć gmin z województwa świętokrzyskiego.

Przyczyny i zakres kontroli

Stan nawierzchni dróg samorządowych, w odróżnieniu od dróg krajowych, nie jest przedmiotem szczegółowych badań i monitorowania. Stąd NIK sprawdziła, czy zadania podejmowane w celu zapewnienia odpowiedniego stanu technicznego dróg były realizowane prawidłowo i wpłynęły na poprawę bezpieczeństwa użytkowników. Kontrola objęła zarząd dróg wojewódzkich, dwa zarządy dróg powiatowych, starostwo powiatowe oraz sześć urzędów miast lub gmin w województwie świętokrzyskim. Okres objęty kontrolą to lata 2016-2020.

Wyniki kontroli

Połowa objętych kontrolą jednostek nie wywiązywała się z obowiązku wykonywania kontroli stanu technicznego dróg lub przeprowadzała je wadliwie. Obowiązek przeprowadzania tych kontroli nakłada na zarządców ustawa Prawo budowlane z 1994 roku. W związku z tym NIK skierowała do powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego trzy zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia wykroczeń. Wyniki okresowych kontroli stanu dróg w połowie jednostek nie były w ogóle dokumentowane lub dokumentowano je nierzetelnie.

Brak kompletnej dokumentacji ewidencyjnej dla dróg objętych szczegółowym badaniem stwierdzono w połowie jednostek. Dokumentacji takiej w ogóle nie miało 20% zarządców, a 30% prowadziło ją częściowo, na przykład bez dziennika objazdu dróg, wykazu obiektów mostowych, map techniczno-eksploatacyjnych dróg czy wykazu przepustów. W efekcie zarządcy nie mają podstawowych informacji o parametrach techniczno-eksploatacyjnych dróg i drogowych obiektów inżynierskich, co może mieć negatywny wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Obowiązek sporządzania takiej ewidencji wynika z rozporządzenia  w sprawie sposobu numeracji  i ewidencji dróg.

Nieprawidłowe oznakowanie dróg stwierdzono u sześciu zarządców. Brak oznakowania w miejscach przewidzianych zatwierdzonymi projektami stałej organizacji ruchu lub oznakowanie nie wynikające z takiej organizacji  wystąpiło na 6 z 16 poddanych oględzinom dróg. Z kolei u trzech zarządców wystąpiły przypadki ograniczenia widoczności oznakowania pionowego na drogach. NIK zwraca uwagę, że nieprawidłowości te także mogą negatywnie wpływać na bezpieczeństwo w ruchu drogowym.

Sześciu zarządców nie zbierało od Policji danych o zdarzeniach drogowych i ich skutkach. Brak wiedzy o tych zdarzeniach uniemożliwiał dokonywanie analiz dotyczących ich przyczyn, co mogłoby ukierunkować działania w celu poprawy stanu technicznego dróg lub wprowadzenia zmian w organizacji ruchu.  Potrzebę przeprowadzania takich analiz pokazały wyniki kontroli u trzech zarządców, którzy wykorzystywali te informacje w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Trzech zarządców nie dokonywało okresowych pomiarów ruchu drogowego, mimo że wymagają tego przepisy prawa. Pozostałe jednostki robiły to sporadycznie, obejmując nimi najczęściej znikomą liczbę dróg. W dwóch wyniki tych pomiarów nie były poddawane żadnej analizie. Zarządcy tłumaczyli się między innymi brakiem szczegółowych przepisów prawnych określających sposób, przeznaczenie oraz częstotliwość ich dokonywania.

Większość zarządców dróg (80%) nie opracowała projektów planów rozwoju sieci drogowej, mimo że wymagają tego przepisy ustawy o drogach publicznych. Natomiast ci zarządcy, którzy przygotowali takie projekty, nie przekazali ich wszystkim organom właściwym w sprawie sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego. Prawie żaden z zarządców nie opracował projektów planów finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich. Brak dokumentów planistycznych utrudnia racjonalne, w wieloletniej perspektywie, zarządzanie drogami. NIK jednak zauważa, że prawidłowej realizacji tych ustawowych obowiązków nie sprzyjają obowiązujące przepisy, które nie wskazują zakresu projektów planów.

Czytaj też: Rząd poprawia system wywozu śmieci - samorządy obawiają się kolejnych kosztów  >

Wnioski po kontroli

Wyniki kontroli uzasadniały skierowanie przez Najwyższą Izbę Kontroli do Ministra Infrastruktury wniosków o podjęcie działań mających na celu nowelizację ustawy o drogach publicznych, polegającej na:

  •     określeniu wymaganych elementów projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich.  Jest to kolejna regionalna kontrola NIK, która wykazała konieczność doprecyzowania przepisów dotyczących opracowywania tych planów – po kontrolach w województwach warmińsko-mazurskim, podkarpackim i łódzkim;
  •     wprowadzeniu obowiązku przeprowadzania okresowych analiz liczby i przyczyn zdarzeń drogowych na drogach publicznych w celu dokonania oceny potrzeby zmian w zakresie poprawy stanu technicznego dróg lub organizacji ruchu;
  •     doprecyzowaniu obowiązku zarządcy drogi dotyczącego dokonywania okresowych pomiarów ruchu drogowego na drogach publicznych, przewidzianego w przepisach ustawy o drogach publicznych, poprzez określenie częstotliwości dokonywania i zakresu tych pomiarów oraz sposobu wykorzystania ich wyników.

Do zarządców dróg samorządowych NIK wniosła o wywiązywanie się w pełni z nałożonych przepisami prawa obowiązków, dotyczących w szczególności:

  •     planowania rozwoju sieci drogowej oraz finansowania budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg oraz drogowych obiektów inżynierskich,
  •     prowadzenia wymaganej dokumentacji ewidencyjnej dróg i obiektów inżynierskich,
  •     przeprowadzania okresowych kontroli stanu technicznego dróg,
  •     zapewnienia zgodności oznakowania dróg z zatwierdzoną organizacją ruchu.