Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. nr 106, poz. 679 z późn. zm. – dalej: ustawa antykorupcyjna ) nakłada istotne ograniczenia na samorządowców związane z udziałem w działalności gospodarczej, w tym zasiadaniem w organach zarządzających i kontrolnych spółek prawa handlowego.

Ustawa antykorupcyjna obejmuje następujących pracowników i funkcjonariuszy samorządowych:
- wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), zastępców wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), członków zarządów powiatów, członków zarządów województw,
- skarbników i sekretarzy jednostek samorządowych wszystkich szczebli,
- kierowników jednostek organizacyjnych gminy, powiatu i województwa osoby zarządzające i członków organów zarządzających gminnymi, powiatowymi i wojewódzkimi osobami prawnymi,
- osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty i marszałka województwa.

Osoby wymienione powyżej w okresie zajmowania stanowiska lub pełnienia funkcji nie mogą być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego (ustawa zawiera więcej zakazów i ograniczeń). Zakaz ten, nie obowiązuje osób pełniących wymienionej powyżej funkcje, o ile zostały zgłoszone do objęcia takich stanowisk w spółce prawa handlowego przez: Skarb Państwa, inne państwowe osoby prawne, spółki, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 % kapitału zakładowego lub 50 % liczby akcji, jednostki samorządu terytorialnego, ich związki lub inne osoby prawne jednostek samorządu terytorialnego (art. 6 ust. 1 ustawy antykorupcyjnej ). Osoby te nie mogą zostać zgłoszone do więcej niż dwóch spółek prawa handlowego z udziałem podmiotów zgłaszających te osoby.

Powyższego wyjątku nie można rozumieć w ten sposób, że członek rady nadzorczej musi być wprost powoływany przez jeden z wymienionych podmiotów. Na podstawie umowy spółki lub statutu członków rady nadzorczej mogą powoływać bezpośrednio wszyscy lub niektórzy wspólnicy (akcjonariusze). Najczęściej jednak członków rady nadzorczej wybiera zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie akcjonariuszy). W takim wypadku istotne jest, że jeden z podmiotów wymienionych w art. 6 ust. 1 ustawy antykorupcyjnej desygnował kandydata na członka rady nadzorczej i przedstawił go zgromadzeniu wspólników (walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy). Przy czym ten podmiot delegujący bezwzględnie musi być wspólnikiem (akcjonariuszem) w danej spółce.

Ustawa antykorupcyjna nie wymaga, aby zgłoszenie samorządowca do rady nadzorczej musiało dotyczyć wyłącznie spółki, w której udziały (akcje) posiada jednostka samorządu terytorialnego, w której pełni on swoją funkcję. Inaczej rzecz ujmując osoba zgłaszana nie musi podlegać służbowo podmiotowi zgłaszającemu. Starosta może zostać członkiem rady nadzorczej spółki gminnej, a wójt członkiem rady nadzorczej spółki Skarbu Państwa.

Ustawa antykorupcyjna zezwala, aby ta sama osoba została delegowana do nie więcej niż dwóch spółek prawa handlowego. Jednakże trzeba mieć na uwadze obowiązywanie przepisu szczególnego, to jest art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz. U. Nr 26, poz. 306 z późn. zm. – dalej: ustawa kominowa ).

Stanowi on, że jedna osoba może być członkiem rady nadzorczej tylko w jednej spośród spółek, o których mowa w art. 1 pkt 4-7 ustawy kominowej , czyli:
1) jednoosobowych spółek prawa handlowego utworzonych przez Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego,
2) spółek prawa handlowego, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji,
3) spółek prawa handlowego, w których udział jednostek samorządu terytorialnego przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji,
4) spółek prawa handlowego, w których udział spółek, o których mowa w pkt 4-6, przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji.

Art. 4 ust. 1 ustawy kominowej jest przepisem szczególnym wobec art. 6 ust. 1 ustawy antykorupcyjnej . Ten pierwszy przepis zakazuje zasiadania w więcej niż jednej radzie nadzorczej spółek o określonych cechach (z większościowym udziałem podmiotów publicznych). Natomiast ustawa antykorupcyjna zezwala na udział w radzie nadzorczej nie więcej niż dwóch spółek z udziałem jednostki samorządu terytorialnego, Skarbu Państwa i innych osób prawnych kontrolowanych przez Skarb Państwa lub samorząd terytorialny, ale nie koniecznie udział tych podmiotów publicznych musi być większościowy.

Funkcjonariusz samorządowy może być członkiem rady nadzorczej jednej ze spółek wymienionych w art. 1 pkt 4-7 ustawy kominowej i jednocześnie członkiem rady nadzorczej innej spółki z udziałem Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, podmiotów zależnych, jeśli ten udział nie przekracza 50%, i został zgłoszony do tej rady na warunkach określonych w art. 6 ust. 1 ustawy antykorupcyjnej .

Każda osoba reprezentująca w radzie nadzorczej Skarb Państwa lub państwową osobę prawną musi posiadać kwalifikacje dla członków rad nadzorczych określone w ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.) . Te same kwalifikacje wymagane są od osoby reprezentującej w radzie nadzorczej jednostkę samorządu terytorialnego – art. 10a ustawie z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43, z późn. zm.) . Sposób nabywania tych kwalifikacji reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 września 2004 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (Dz. U. Nr 198, poz. 2038 z późn. zm.) . Od członków rad nadzorczych wymagane jest zdanie egzaminu, rozporządzenie przewiduje zwolnienie od wymogu zdawania egzaminu dla osób posiadających stopień naukowy doktora nauk prawnych lub nauk ekonomicznych oraz osób wpisanych na listę radców prawnych, adwokatów, biegłych rewidentów lub doradców inwestycyjnych.

Radnego nie obowiązują zakazy określone w ustawie antykorupcyjnej (o ile nie jest członkiem zarządu powiatu lub województwa). Radni gminy nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby - art. 24f ust. 2 ustawą o samorządzie gminnym . Analogiczne przepisy obowiązują radnych powiatowych i wojewódzkich, których dotyczy zakaz pełnienia takich funkcji w spółkach z udziałem odpowiednio powiatowych i wojewódzkich osób prawnych oraz przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Uwagi odnoszące się do radnego gminy mają odpowiednie zastosowanie do radnych powiatów i województwa.

Radny gminy nie może być członkiem rady nadzorczej spółki, niezależnie od tego, jaki udział posiada w niej gminne osoby prawne lub przedsiębiorcy, w których uczestniczą takie osoby. Nie musi to być udział większościowy, wystarczy minimalny udział. Nie ma też znaczenia, kogo radny reprezentuje w takiej radzie, nie może w niej zasiadać ani jako reprezentant gminy (gminnej osoby prawnej), ani innego udziałowca (akcjonariusza) publicznego lub prywatnego, nawet jeżeli jest nim sam radny (może mieć do 10% udziałów lub akcji w takiej spółce), ani nawet jako przedstawiciel załogi. Złamanie tego zakazu spowoduje wygaśniecie mandatu radnego.

Radosław Skwarło

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. nr 106, poz. 679 z późn. zm.)
Ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz. U. Nr 26, poz. 306 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 września 2004 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (Dz. U. Nr 198, poz. 2038 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)