Spółdzielnia socjalna jest specyficznym rodzajem spółdzielni. Przedmiotem jej działalności jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę jej członków. Spółdzielnia socjalna może działać na rzecz społecznej i zawodowej reintegracji jej członków, czyli podejmuje działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu oraz zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy. Jednocześnie nie są to działania wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej. Ponadto, spółdzielnia socjalna może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczną. Tak określa spółdzielnię socjalną i przedmiot jej działalności art. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. Nr 94, poz. 65, dalej: u.s.s.).
Spółdzielnię socjalną mogą założyć m. in. bezrobotni, niepełnosprawni, bezdomni albo uzależnieni od alkoholu lub narkotyków, czyli osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Od dnia 16 lipca 2009 r., kiedy weszła w życie nowelizacja u.s.s. spółdzielnie socjalne mogą zakładać również podmioty, w tym np. organizacje pozarządowe, kościelne osoby prawne, ale także i jednostki samorządu terytorialnego. Mogą one też przystąpić do istniejących spółdzielni socjalnych jako członkowie.
Samorządy mogą również wspierać spółdzielnie socjalne finansowo ze swoich budżetów, w formie dotacji, pożyczek, poręczeń, usług lub doradztwa, albo refundacji kosztów lustracji.
Umożliwienie zakładania spółdzielni socjalnych i uczestniczenia w nich jednostkom samorządu terytorialnego ma na celu stworzenie kolejnego elementu na rzecz wsparcia osób, które chcą się aktywizować. Niewątpliwie jednostka samorządu terytorialnego może być bardzo istotnym elementem funkcjonowania spółdzielni socjalnej, gdyż może wspierać finansowo, ale przede wszystkim organizacyjnie, jej działalność.