Z dniem 15 sierpnia 2015 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. poz. 658). Podstawowym celem nowelizacji jest usprawnienie, uproszczenie i zapewnienie szybkości postępowania przed sądami administracyjnymi. Nowa regulacja jest niezwykle ważna nie tylko dla obywateli oraz sądów administracyjnych, lecz także dla organów administracji publicznej, w tym organów jednostek samorządu terytorialnego, ponieważ dotyczy ich pozycji w postępowaniu sądowoadministracyjnym oraz sposobu załatwienia sprawy administracyjnej, będącej przedmiotem kontroli sądowej.
Nowe przepisy wyposażają wojewódzkie sądy administracyjne w uprawnienia merytorycznego rozstrzygania spraw administracyjnych w przypadku kontroli decyzji i postanowień. Na podstawie dodanego do znowelizowanej ustawy przepisu art. 145a, sąd administracyjny będzie mógł zobowiązać organ do wydania w określonym terminie decyzji lub postanowienia, wskazując jednocześnie sposób załatwienia sprawy lub jej rozstrzygnięcie, o ile będzie to uzasadnione okolicznościami sprawy, a rozstrzygnięcia nie pozostawiono uznaniu organu. O wydaniu decyzji lub postanowienia właściwy organ obowiązany będzie zawiadomić sąd w terminie 7 dni od dnia ich wydania. W przypadku niewydania decyzji lub postanowienia w określonym przez sąd terminie, strona będzie mogła wnieść skargę, żądając wydania orzeczenia stwierdzającego istnienie albo nieistnienie uprawnienia lub obowiązku. Sąd będzie mógł także wymierzyć organowi grzywnę lub przyznać od tego organu na rzecz skarżącego określoną sumę pieniężną (jako swego rodzaju odszkodowanie).
Ponadto nowe przepisy wprowadzają uprawnienia autokontrolne sądu pierwszej instancji umożliwiające uwzględnianie skargi kasacyjnej. Wojewódzki sąd administracyjny będzie mógł przed przedstawieniem skargi kasacyjnej Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu uchylić zaskarżony wyrok lub postanowienie oraz ponownie rozpoznać sprawę, jeżeli stwierdzi, że w sprawie zachodzi nieważność postępowania albo podstawy skargi kasacyjnej są oczywiście usprawiedliwione. Rozszerzony został także zakresu spraw, które mogą być rozpoznawane w trybie uproszczonym o skargi na postanowienia oraz skargi na bezczynność i przewlekłość postępowania. Wprowadzono również możliwość umorzenia postępowania administracyjnego przez sąd administracyjny, w przypadku uwzględnienia skargi na decyzję (postanowienie) i jej uchylenia lub stwierdzenia jej nieważności oraz stwierdzenia podstaw do umorzenia tego postępowania. Dodatkowo nowelizacja rozszerza możliwość orzekania reformatoryjnego przez Naczelny Sąd Administracyjny. NSA w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej, uchylając zaskarżone orzeczenie, rozpozna skargę, jeżeli uzna, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona.
W wyniku nowelizacji wprowadzono również inne istotne zmiany, w tym m.in.: rozszerzono kompetencje referendarzy sądowych; wprowadzono możliwość rozpoznania przez sąd skargi pomimo uchybienia terminu do wezwania organu administracyjnego do usunięcia naruszenia prawa; zastąpiono określenie "od dnia jej wniesienia" sformułowaniem "od dnia jej otrzymania", oznaczającym moment rozpoczęcia biegu trzydziestodniowego terminu wyznaczonego organowi na przygotowanie odpowiedzi na skargę oraz na skompletowanie, uporządkowanie i przesłanie do sądu akt sprawy; zmieniono przepisy dotyczące pomocy prawnej (m.in. jako zasadę przyjęto właściwość orzekania w tych kwestiach przez referendarzy sądowych); zmieniono zasady skarżenia pisemnych interpretacji przepisów prawa podatkowego wydanych w indywidualnej sprawie (wskazano, że skarga może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni/lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego oraz, że sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną).
Odnotować również należy, że nowe przepisy jednoznacznie wskazują, że organy administracji publicznej mają zdolność występowania przed sądami administracyjnymi jako strony. Wprowadzają również zasadę, zgodnie z którą pełnomocnikiem organu w postępowaniu sądowoadministracyjnym może być funkcjonariusz lub pracownik kierowanej przez ten organ jednostki organizacyjnej.
