Ustawa o rzeczach znalezionych (Dz. U. 2015 r. poz. 397) określa obowiązki i prawa znalazcy oraz przechowującego, a także postępowanie w sprawach odbierania zawiadomień o znalezieniu rzeczy, przyjmowania i przechowania rzeczy znalezionych oraz poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru. Dotyczy ona również postępowania z rzeczami o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej. Podobnie jak to było na gruncie dotychczasowego art. 183 § 2 k.c., przepisy o rzeczach znalezionych będą stosowane odpowiednio do rzeczy porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności, jak również do zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły. Przepisy ustawy nie będą miały natomiast zastosowania do zabytków archeologicznych.

Obowiązki starosty

Zgodnie z nowymi uregulowaniami to starosta będzie co do zasady odpowiedzialny za przyjmowanie i przechowywanie rzeczy znalezionych. Jeśli ktoś znajdzie rzecz i nie zna osoby uprawnionej do jej odbioru lub nie zna jej miejsca pobytu, niezwłocznie zawiadamia o znalezieniu rzeczy starostę właściwego ze względu na miejsce zamieszkania znalazcy lub miejsce znalezienia rzeczy. W przypadku gdy znalezionymi rzeczami są pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności lub rzeczy o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej i nie zna osoby uprawnionej do ich odbioru lub nie zna jej miejsca pobytu, znalazca powinien je ponadto niezwłocznie oddać właściwemu staroście. Starosta może jednak odmówić przyjęcia rzeczy, której szacunkowa wartość nie przekracza 100 złotych, chyba że jest to rzecz o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej. W przypadku gdy starosta odmówi przyjęcia rzeczy, znalazca albo właściwy zarządca mogą postąpić z rzeczą według własnego uznania.

Odebranie zawiadomienia o znalezieniu rzeczy i przyjęcie rzeczy przez starostę musi zostać stwierdzone w sporządzonym przez niego protokole. Będzie on podstawą do wydania znalazcy poświadczenia przyjęcia zawiadomienia o znalezieniu rzeczy (lub dodatkowo również o jej przyjęciu). W siedzibie starosty musi wisieć w widocznym miejscu tablica z informacjami o godzinach urzędowania komórki organizacyjnej powołanej do odbierania zawiadomień o znalezieniu rzeczy, przyjmowania, przechowania tych rzeczy, poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru oraz udzielania wyjaśnień osobom zgłaszającym istnienie ich praw.

Ustawa wyraźnie precyzuje, że prowadzenie postępowania w sprawach odbierania zawiadomień o znalezieniu rzeczy, przyjmowania i przechowania rzeczy znalezionych oraz poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru stanowią zadanie własne powiatu.

Niektóre rzeczy starosta sprzeda

Może się zdarzyć, że do starosty trafią rzeczy ulegające szybkiemu zepsuciu lub takie, których przechowanie byłoby związane z kosztami niewspółmiernie wysokimi w stosunku do ich wartości rynkowej lub nadmiernymi trudnościami. Takie rzeczy starosta sprzeda z wolnej ręki zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1619, z późn. zm.).

Zgubiony dowód osobisty - na Policję

Jeśli znajdziemy dowód osobisty lub paszport - niezwłocznie oddajemy je najbliższej jednostce organizacyjnej Policji. Podobnie postępujemy w przypadku rzeczy, których posiadanie wymaga pozwolenia, np. znalezionej broni, amunicji czy materiałów wybuchowych. Jeśli jednak oddanie takiej rzeczy wiązałoby się z zagrożeniem życia lub zdrowia - wówczas zawiadamiamy jedynie o miejscu, w którym taka rzecz się znajduje.

Znaleźne zostaje

Ustawa o rzeczach znalezionych przejmuje (z pewnymi modyfikacjami) regulację kodeksu cywilnego o znaleźnym (uchylany art. 186 k.c.). Znalazca przechowujący rzecz, który uczynił zadość swoim obowiązkom, może żądać znaleźnego w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swoje roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do jej odbioru. W przypadku gdy rzecz nie jest przechowywana przez znalazcę, znalazca będzie mógł zastrzec wobec przechowującego, że będzie żądał znaleźnego.

W przypadku gdy rzecz znaleziona okaże się zabytkiem lub materiałem archiwalnym i stanie się własnością Skarbu Państwa, znalazcy będzie przysługiwać nagroda.

Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury

Ustawa o rzeczach znalezionych wprowadza zmiany do ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446). Dodany został do niej nowy rozdział dotyczący krajowego rejestru utraconych dóbr kultury. Będzie on prowadzony przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wpisowi do tego rejestru będą podlegać niektóre rzeczy ruchome (m.in. zabytki wpisane do rejestru, muzealia, materiały biblioteczne) utracone przez właściciela w wyniku popełnienia określonych czynów zabronionych z rozdziału dotyczącego przestępstw przeciwko mieniu kodeksu karnego. Wpis do rejestru utraconych dóbr kultury dokonywany będzie na wniosek uprawnionego podmiotu – m.in. właściciela rzeczy, ale też odpowiednich instytucji, np. Policji. Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury, prowadzony w systemie teleinformatycznym, będzie jawny, a odpisy z tego rejestru wydawane będą na wniosek każdego, kto tego zażąda.

Zmiany w kodeksie cywilnym

Ustawa o rzeczach znalezionych wprowadza zmiany również w kodeksie cywilnym. Przedmioty ujawnione w Krajowym rejestrze utraconych dóbr kultury wyłączone zostają spod działania przepisów o zasiedzeniu (art. 174 k.c.) i nabyciu od nieuprawnionego (art. 169 kodeksu cywilnego). Do rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury nie będzie też miał zastosowania art. 170 § 1 k.c. stanowiący, że w razie przeniesienia własności rzeczy ruchomej, która jest obciążona prawem osoby trzeciej, prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy, chyba że ten działa w złej wierze.

Uchyleniu ulegają art. 183-186 i art. 188 k.c., a kilka innych artykułów z rozdziału dotyczącego innych wypadków nabycia i utraty własności (księga druga tytuł I dział III, rozdział III) otrzymuje nowe brzmienie. Wraz z uchyleniem art. 185 k.c. utraci moc rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 1966 r. w sprawie rzeczy znalezionych (Dz. U. 1966 r. Nr 22 poz. 141). Jako ciekawostkę można podać, że rozporządzenie to weszło w życie dokładnie 49 lat przed wejściem w życie ustawy o rzeczach znalezionych - 21 czerwca 1966 r.