W raporcie Transparency International za 2020 rok Polska zajęła 45 miejsce na świecie na 180 przebadanych państw, otrzymując 56 na 100 pkt (za 2021 r. Polska otrzymała również 56 pkt). Przy czym 0 pkt oznacza kraj wysoce skorumpowany, a 100 pkt taki kraj, w którym skala korupcji jest znikoma.
Postrzeganie Polski ze względu na ryzyko korupcji pogarsza się z roku na rok systematycznie od 2015 roku. Wskaźnik Indeks Percepcji Korupcji
- w 2015 r. wyniósł 63 pkt,
- w 2016 r. – 62,
- w 2017 r. i 2018 r. – 60,
- a 2019 r. – 58
Choć jesteśmy postrzegani o wiele lepiej niż np. Węgry czy Bułgaria (w 2020 r. po 44 pkt), to daleko nam do pierwszych w zestawieniu Nowej Zelandii i Danii (po 88 pkt). Średnia dla państw UE to 66 punktów. W programie zakładano osiągnięcie przez Polskę 65 pkt, co się jednak nie udało.
Wielomiesięczne opóźnienie w programie
Najwyższa Izba Kontroli ocenia, że nie bez wpływu na postrzeganie Polski na arenie międzynarodowej mają słabe efekty realizacji rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020. Program wdrażany był ze znacznym, wielomiesięcznym opóźnieniem. Premier powołał Międzyresortowy Zespół do realizacji programu z prawie półrocznym opóźnieniem w stosunku do założeń przyjętych w Programie. To z kolei skutkowało opóźnieniami w powoływaniu Koordynatorów Programu u poszczególnych jego realizatorów. W konsekwencji Szef CBA, a zarazem Przewodniczący Międzyresortowego Zespołu, dopiero 14 miesięcy po starcie Programu opracował „Plan realizacji zadań i działań RPPK”. Plan ten miał stanowić podstawowe narzędzie wdrażania Programu i być instrumentem pozwalającym na monitorowanie stanu jego realizacji.
Czytaj w LEX: Działania antykorupcyjne w ochronie zdrowia i systemy zarządzania działaniami antykorupcyjnymi w postaci PN-ISO 3700 >>>
Czytaj w LEX: Rola Prokuratury w systemie zwalczania korupcji w Polsce >>>
W planie – jak wytykają kontrolerzy - zabrakło harmonogramów i mierników dla niektórych działań oraz błędnie przypisano kilka działań do realizatorów, którzy nie mieli odpowiednich kompetencji do ich realizacji. Na przykład, Prezes Urzędu Zamówień Publicznych nie posiadał ustawowych kompetencji do kontroli postępowań o udzielenie zamówień publicznych wyłączonych ze stosowania ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych, zatem nie miał kompetencji do opracowania mechanizmów identyfikowania nieprawidłowości w takich zamówieniach
W ocenie NIK, jednym z problemów w realizacji programu antykorupcyjnego, było usytuowanie jednostki koordynującej prace nad Programem i jego realizacją w CBA. Szef CBA (Przewodniczący Międzyresortowego Zespołu, niebędący ministrem) nie posiadał inicjatywy legislacyjnej w zakresie dokumentów rządowych, co skutkowało koniecznością procedowania tych dokumentów za pośrednictwem organu nadzorującego działalność CBA, czyli Ministra Koordynatora, w uzgodnieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji. W trakcie realizacji Programu nie podjęto współpracy ze środowiskami pozarządowymi, eksperckimi czy akademickimi. Tym samym jego realizacja była ograniczona niemal wyłącznie do administracji centralnej i instytucji państwowych.
Czytaj w LEX: Wytyczne Centralnego Biura Antykorupcyjnego w zakresie rozwiązań antykorupcyjnych (prawnych i organizacyjnych) dla JST >>>
Czytaj w LEX: Korupcja jako przyczyna dysfunkcji w sektorze publicznym >>>
Cena promocyjna: 143.1 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 111.3 zł
Kluczowe działania Programu nie zostały zrealizowane
Izba podkreśla, że kluczowe działania przewidziane w Programie nie zostały zrealizowane. W efekcie zaprzepaszczono szansę na stworzenie nowych, dodatkowych systemowych rozwiązań służących wzmocnieniu mechanizmów i struktur służących ograniczeniu korupcji.
W szczególności nie zostały osiągnięte następujące efekty:
- nie uchwalono, pomimo przygotowania projektu, ustawy o jawności życia publicznego (realizator wiodący – Minister Koordynator);
- nie wdrożono modelu dotyczącego oświadczeń majątkowych ze względu na brak przyjęcia ustawy Prawo antykorupcyjne (realizator wiodący – CBA);
- nie wdrożono nowych rozwiązań w zakresie sankcjonowania przestrzegania przez organy władzy publicznej przepisów dotyczących lobbingu (realizator wiodący
– MSWiA); - projekt przepisów dotyczących form kontroli finansów partii politycznych i kampanii wyborczych został przygotowany i przekazany Ministrowi Koordynatorowi już po zakończeniu realizacji RPPK (realizator wiodący – CBA);
- nie utworzono jednolitego systemu przepisów eliminujących możliwość powstawania stosunku podległości służbowej pomiędzy członkami rodziny w instytucjach wydatkujących środki publiczne (realizator wiodący – Minister Koordynator);
- nie przekazano Ministrowi Koordynatorowi przygotowanych Rekomendacji dotyczących mechanizmu oceny projektów przepisów prawnych w rządowym procesie legislacyjnym, pod względem zagrożeń korupcyjnych (realizator wiodący
– CBA); - nie wdrożono przepisów w zakresie ochrony tzw. sygnalistów, w związku z nieprzyjęciem ustawy o jawności życia publicznego (realizator wiodący – Minister Koordynator);
- nie wdrożono przygotowanych rekomendacji dotyczących mechanizmu koordynacji i współpracy oraz standardów gromadzenia danych i opracowań statystycznych (realizator wiodący – CBA).
W Programie udało się natomiast zrealizować m.in.: działania dotyczące szkoleń i systemu edukacji antykorupcyjnej we wszystkich resortach, opartego na jednolitych założeniach ustanowionych w wytycznych Szefa KPRM, opracowano raport dotyczący obszarów szczególnie zagrożonych przestępczością korupcyjną w Polsce, wydano wytyczne w zakresie tworzenia i wdrażania efektywnych programów zgodności oraz wytyczne antykorupcyjne dla administracji publicznej w zakresie jednolitych rozwiązań instytucjonalnych oraz zasad postępowania.
Z ustaleń kontroli wynika, że nie jest możliwe wyliczenie kosztów realizacji Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020, z uwagi na brak ich wyodrębnienia lub niejednolite prezentowanie tych kosztów przez jednostki w sprawozdaniach z realizacji Programu.
Ponadto, kontrola NIK wykazała, że w ośmiu przypadkach sprawozdania urzędów z realizacji działań w ramach Programu zostały sporządzone nierzetelnie, a dane z tych sprawozdań zostały przeniesione do sprawozdań zbiorczych sporządzonych w CBA. Sprawozdanie końcowe z realizacji Programu dla Rady Ministrów nie zawierało żadnych analiz, konkluzji i podsumowań dotyczących realizacji całego programu, jak też nie odniesiono się w nim do osiągnięcia mierników realizacji celów Programu.
Wnioski NIK do Rady Ministrów
Najwyższa Izba Kontroli zawnioskowała do Rady Ministrów o:
- przygotowywanie i przyjęcie Programu z odpowiednim wyprzedzeniem, tak aby umożliwić ministerstwom i urzędom przygotowanie się do jego realizacji, w szczególności na zorganizowanie struktur i opracowanie niezbędnych dokumentów planistycznych;
- dokonanie pogłębionej analizy planowanych założeń dotyczących struktury, organizacji, podziału zadań i przypisania odpowiedzialności za realizacje poszczególnych zadań oraz sposobu ich finansowania, aby wyeliminować przypadki niespójności dokumentów programowych, przypadki niewłaściwego przypisywania zadań oraz aby zapewnić odpowiednie zasoby kadrowe i budżetowe niezbędne do skutecznej realizacji przyjętych założeń programowych;
- zapewnienie koordynatorowi całego Programu skutecznych narzędzi koordynacji i nadzoru;
- wprowadzenie adekwatnych i mierzalnych mierników, które pozwoliłyby na ocenę w jakim stopniu zaplanowane efekty zostały osiągnięte, zarówno na poziomie poszczególnych celów, jak i poszczególnych zadań czy działań;
- wprowadzenie rozwiązań systemowych mających na celu zapewnienie rzetelnej informacji o sposobie i stopniu realizacji Programu, w tym adekwatnej i rzetelnej sprawozdawczości.
NIK sformułowała również uwagi do realizatorów Programu w celu uniknięcia stwierdzonych nieprawidłowości w przypadku podjęcia realizacji kolejnego rządowego programu przeciwdziałania korupcji.