NIK: Programy rewitalizacji podkarpackich gmin bez efektów

Kontrola NIK wykazała, że podkarpackie gminy popełniły wiele błędów przy przygotowaniu programów rewitalizacji, a skomplikowane procedury wydłużały ich weryfikację. Dlatego też w sześciu skontrolowanych gminach rewitalizacja nie rozpoczęła się wcale albo przebiegała z dużym opóźnieniem, a efekty wystąpiły tylko w jednej z nich.

Rewitalizacja nie cieszyła się w Województwie Podkarpackim dużym zainteresowaniem. Powodem był brak zrozumienia jej istoty, ale też niewystarczające doświadczenie zarówno Samorządu Województwa Podkarpackiego, jak i samych gmin. Wynikało to z m.in. z niedługiego czasu obowiązywania uchwalonej w 2015 roku ustawy o rewitalizacji.

W celu wsparcia gmin w przygotowaniu programów rewitalizacji w Urzędzie Marszałkowskim w latach 2016-2018 zorganizowano i przeprowadzono trzy edycje konkursu na uzyskanie dotacji na przygotowanie lub aktualizację tych dokumentów, opracowując i udostępniając w tym celu niezbędne procedury. Do wszystkich gmin skierowano informacje o warunkach uzyskania dotacji i zorganizowano szereg spotkań.

Spośród 108 gmin, które ubiegały się o przyznanie dotacji, refundację wydatków w tej formie otrzymały tylko 53 gminy, tj. mniej niż połowa. Dlatego w gminach wykorzystano tylko 1,8 mln zł, tj. 1/3 całości kwoty (5,6 mln zł), przeznaczonej na przygotowanie programów rewitalizacji na Podkarpaciu.

Skomplikowane procedury dużym utrudnieniem

Chociaż Samorząd Województwa Podkarpackiego podjął różnorodne działania - m.in. szkolenia i konsultacje - służące prawidłowemu opracowaniu przez gminy programów rewitalizacji, to w praktyce miały one problemy z ich właściwym sporządzeniem. Jednym z powodów takiej sytuacji były zbyt skomplikowane procedury przygotowania lub aktualizacji Programów i uzyskania na ten cel dotacji. Jednostki samorządu terytorialnego miały problemy z uzyskaniem wymaganych opinii, ekspertyz czy opracowaniem licznych analiz i dokumentów niezbędnych do sporządzenia programów. Dlatego często sporządzane przez nie dokumenty wymagały korekt i poprawek. Żaden ze złożonych programów rewitalizacji nie został pozytywnie zaopiniowany w pierwszej wersji. Część z nich była poprawiana wielokrotnie, a niektóre i tak w ostateczności odrzucono. Dwie trzecie gmin Podkarpacia złożyło programy rewitalizacji do weryfikacji, lecz co piąta nie uzyskała wpisu do Wykazu Programów Rewitalizacji Gmin Województwa Podkarpackiego.

Weryfikacja programów trwała nawet półtora roku

NIK zwraca także uwagę na długotrwały proces weryfikacji i oceny opracowanych przez gminy programów rewitalizacji w Urzędzie Marszałkowskim. Sprawdzano, czy spełnione zostały wymogi Wytycznych Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji, przyjętej przez Zarząd Województwa Instrukcji przygotowania programów rewitalizacji i ustawy o rewitalizacji. W skrajnych przypadkach weryfikacja zakończona wpisem do ww. Wykazu trwała od 427 do 540 dni.

Program sobie, praktyka sobie

Sam proces rewitalizacji, na podstawie zatwierdzonych programów, w większości objętych kontrolą sześciu gminach odbiegał od przyjętych założeń. W żadnej nie przebiegał w pełnym zakresie i terminach określonych w programach. W dwóch nie podjęto żadnych działań na rzecz ich wdrażania, a w trzech kolejnych były one ograniczone. W czterech gminach ubiegano się o dofinansowanie projektów rewitalizacyjnych. Tylko w jednej (miasto Krosno) rozpoczęto realizację projektów rewitalizacji, gdzie do czasu zakończenia kontroli zrealizowano 4 z 17 zaplanowanych projektów. W tej gminie stwierdzono również dobrą praktykę - powołanie forum lokalnego, składającego się z różnych grup interesariuszy.

Brak monitoringu i ewaluacji programów

Połowa skontrolowanych gmin nie prowadziła monitoringu i ewaluacji programów rewitalizacji i nie gromadziła danych dla takiego celu. W pozostałych gminach opracowano jedynie karty monitoringu lub sprawozdania. W konsekwencji, w większości skontrolowanych gmin nie osiągnięto żadnych efektów rewitalizacji. Wprawdzie procesy rewitalizacji, finansowane w ramach obecnej perspektywy finansowej sięgają roku 2023, ale wykazane w kontroli NIK opóźnienia i ograniczona aktywność gmin stwarzają ryzyko, że cele rewitalizacji w założonych terminach i zakresach nie zostaną osiągnięte.

Wnioski pokontrolne

NIK przedstawiła wnioski pokontrolne, które mogą zmienić sytuację:

• do Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej o weryfikację procedur w zakresie rewitalizacji pod względem możliwości ich uproszczenia dla usprawnienia realizacji tego procesu oraz o upowszechnianie doświadczeń i dobrych praktyk w zakresie rewitalizacji, w szczególności ukierunkowanych na właściwe zrozumienie tego procesu;
• do Zarządu Województwa Podkarpackiego o wykorzystanie potencjału i nabytego doświadczenia w zakresie rewitalizacji do wsparcia jednostek samorządu terytorialnego przy realizacji zadań związanych z tym procesem oraz dostarczanie informacji, pozwalających na ocenę postępu i efektów realizowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych na terenie województwa;
• do organów wykonawczych gmin o podjęcie działań mających na celu m.in. zwiększenie zaangażowania we wdrażaniu poszczególnych projektów rewitalizacyjnych ujętych w programach rewitalizacji, w tym aktywne włączenie w ten proces - poprzez różnorodne, możliwie dojrzałe formy - wielu grup interesariuszy oraz zapewnienie skutecznego systemu monitorowania i ewaluacji tych dokumentów, pozwalającego na obiektywną ocenę istniejących potrzeb oraz postępu realizowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, a w razie konieczności - wprowadzenie odpowiednich aktualizacji, jak również o wypełnianie obowiązków w zakresie sporządzania dokumentów planistyczno-strategicznych;
• do organów stanowiących gmin o egzekwowanie od organów wykonawczych gmin rzetelnego wypełniania obowiązków w zakresie sprawozdawczości i ocen programów rewitalizacji, jak i dokumentów o charakterze planistyczno-strategicznym.