Przedstawiciele organizacji pozarządowych, a także nieformalnych grup mieszkańców bywają zapraszani do udziału w konsultacjach lokalnych programów rewitalizacji. Czym tak naprawdę jest rewitalizacja, program rewitalizacji i na jakim etapie powinno się odbywać zaangażowanie mieszkańców? – pyta Iwona Janicka, członek zarządu Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych i prezes Fundacji Aktywności Lokalnej.
Wiele gmin ma opracowane i przyjęte tzw. lokalne programy rewitalizacji, a kolejne nadal są w fazie ich wypracowywania. Skąd to zainteresowanie rewitalizacją? Dzięki środkom pochodzącym z Unii Europejskiej samorządy mogą liczyć na dofinansowanie realizacji trudnych i niejednokrotnie kosztownych inwestycji lokalnych. Programy rewitalizacji opracowywane są na podstawie zapisów ustawy z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji (Dz.U. 2015 poz. 1777).
Ich rolą jest odpowiedź na następujące wyzwania lokalne:
- ożywienie opustoszałych śródmieść, które utraciły swoją rolę jako centra handlowe miast;
- poprawa jakości życia i odtworzenie więzi społecznych na wielkich osiedlach – "blokowiskach";
- zagospodarowanie terenów poprzemysłowych lub opuszczonych przez wojsko.
Co to jest program rewitalizacji?
Program rewitalizacji to zaplanowane na wiele lat działania w różnych sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej oraz środowiskowej. Opracowują go władze samorządowe z włączeniem mieszkańców, a zatwierdza rada gminy w formie uchwały. Realizacja programu ma skutkować wyprowadzeniem wyznaczonych obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzeniem warunków do ich zrównoważonego rozwoju. W ustawie silnie zaakcentowano aktywny udział mieszkańców i innych interesariuszy, np. przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, podmiotów ekonomii społecznych oraz innych instytucji i organizacji działających na terenie gminy, których niezbędne jest lub będzie zaangażowanie w proces rewitalizacji.
Obszar rewitalizowany to teren obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególnie dużą koncentracją negatywnych zjawisk, na którym – z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego – zamierza się prowadzić proces rewitalizacji. W skład obszaru rewitalizacji mogą wejść obszary występowania problemów przestrzennych np. tereny poprzemysłowe, powojskowe lub pokolejowe, ale wyłącznie w przypadku, gdy są to tereny zamieszkałe.
Czytaj też: Rewitalizacja to nie wylanie asfaltu czy położenie kostki
Pojęcie rewitalizacji bywa nadużywane
Z doświadczeń niestety wynika, iż pojęcie rewitalizacji bywa częstokroć nadużywane – określano tym mianem wszelkie rodzaje remontów konkretnego budynku, adaptacji, modernizacji, przebudowy obiektu, itd. Tymczasem pojęcie to odnosi się do działań podejmowanych w większej skali (dzielnica, część miasta/gminy) i na wielu płaszczyznach (architektonicznej, społecznej, ekonomicznej, kulturowej itp.).
Drugim poważnym błędem władz gminnych było angażowanie mieszkańców często dopiero na finalnym etapie tworzenia programu, np. poprzez zawieszenie gotowego programu na stronie internetowej urzędu w przypadku niektórych gmin lub zaproszenie na spotkanie informacyjne na kilka dni przed sesją rady gminy, podczas którego w formie prezentacji multimedialnej lub informacji ustnej przekazywano wiadomości o gotowym projekcie programu i zachęcano do wnoszenia ewentualnych uwag. Na tym etapie uwagi mogły sprowadzać się już jedynie do zmian korekcyjnych i stylistycznych – trudno o zmiany celów i założeń, a często organizacje zauważały istotne aspekty mające znaczący wpływ na diagnozę, która była podstawą przygotowania programu.
Optymalne wykorzystanie uwarunkowań obszaru
Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów. Rewitalizacja to nie jednorazowy remont, a wieloletni proces prowadzony przez wszystkie zainteresowane strony działające/mieszkające na określonym obszarze. Udział różnych grup interesariuszy jest niezbędny zarówno na etapie przygotowania programu rewitalizacji, jak i na etapie jego wdrażania i oceny, natomiast zadania wskazane w programie nie mogą ograniczać się jedynie do inwestycji podejmowanych przez jednostki samorządu.
Urzędy marszałkowskie dysponujące środkami europejskimi w ramach regionalnych programów operacyjnych opracowały specjalne wytyczne dot. programów rewitalizacji. Wynika z nich, że praktycznie w każdym programie powinien znajdować się opis procesu jego przygotowania dokumentujący udział różnych grup interesariuszy w taki sposób, by możliwe było zweryfikowanie i ocena stopnia osiągniętego uspołecznienia, jak również określenie, w jaki sposób wybrana forma zarządzania programem rewitalizacji wpisuje się w zasadę udziału w niej interesariuszy. Spełnienie tego warunku może się okazać kluczowym dla prawidłowego później rozliczenia dofinansowywanej inwestycji, którą samorząd realizuje w ramach procesu rewitalizacji. Dla samorządu ogromnym ryzykiem będzie zrealizowanie inwestycji, która powstała z naruszeniem zasad partycypacji, a także jeśli środki europejskie nie zostały spożytkowane na rewitalizację, a jedynie na remont czy adaptację obiektu.
Czytaj też: Rewitalizacja jest wieloetapowym procesem
Zadania gminy w związku z rewitalizacją
Gmina ma za zadanie integrować mieszkańców wokół rewitalizacji, wspierać inicjatywy zmierzające do zwiększania ich udziału oraz edukować o całym procesie. Program rewitalizacji powinien być istotnym narzędziem planowania, koordynowania i integrowania aktywności współpracy międzysektorowej, tj. różnych podmiotów i organizacji - instytucji publicznych, organizacji pozarządowych i grup nieformalnych, przedsiębiorców, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych na danym obszarze celem rozwiązania lokalnych kryzysów. Dla jego efektywnego przeprowadzenia rewitalizacji wymagane jest:
- uwzględnienie rewitalizacji jako istotnego elementu całościowej wizji rozwoju gminy;
- kompleksowa, wiarygodna diagnoza służąca wyznaczeniu obszaru rewitalizacji oraz analizie dotykających go problemów i wyzwań – diagnoza ta musi obejmować kwestie społeczne oraz gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne oraz środowiskowe;
- ustalenie hierarchii potrzeb w zakresie działań rewitalizacyjnych;
- właściwy dobór narzędzi i interwencji do potrzeb i uwarunkowań danego obszaru;
- zsynchronizowanie działań w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej, środowiskowej;
- koordynacja prowadzonych działań oraz monitorowanie i ewaluacja skuteczności rewitalizacji z uwzględnieniem aspektu partycypacji obywatelskiej.
Partycypacja społeczna jest wpisana w rewitalizację jako fundament działań na każdym etapie tego procesu – tj. diagnozowanie, programowanie, wdrażanie, monitorowanie – a skonsolidowanie wysiłków różnych podmiotów na rzecz obszaru rewitalizacji jest ważnym warunkiem sukcesu. Warto pamiętać, że partycypacja może przyjmować różne formy – od wspólnych warsztatów, wizji lokalnej, spacerów badawczych, po zaangażowanie finansowego. Udział mieszkańców w planowaniu procesu rewitalizacji nie powinien zostać sprowadzony jedynie do informacji na stronie internetowej gminy. Do istotnych elementów partycypacji należeć może nawet kontrola obywatelska – warto jednak mieć nadzieję, że nie będzie to jedyna forma zaangażowania w rewitalizację, która pozostanie przedstawicielom organizacji pozarządowych i zaangażowanym mieszkańcom.
Iwona Janicka - członek zarządu Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych i prezes Fundacji Aktywności Lokalnej, wcześniej m.in. Dyrektor Ośrodka Regionalnego Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej w Poznaniu (2004-2007), wiceburmistrz miasta Puszczykowa i radna (2002-2008). Ekspertka ds. współpracy międzysektorowej z doświadczeniem w zarządzaniu i kierowaniu projektami współfinansowanymi ze środków publicznych, w tym ze środków UE. Laureatka nagrody Eurolider 2010 Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. W latach 2004-2006 wdrażała programy współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi w kilkudziesięciu gminach. Zaangażowana w ciała dialogu, m.in. przewodnicząca pierwszej Rady Działalności Pożytku Publicznego w Poznaniu (2005-2006), wiceprzewodnicząca Wielkopolskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego, aktualnie koordynatorka grupy roboczej ds. społeczeństwa obywatelskiego w Komitecie Monitorującym Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny 2014-2020; członkini Komitetu Monitorującego Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2014-2020. Koordynatorka regionalna akcji Masz Głos w woj. kujawsko-pomorskim, łódzkim i wielkopolskim.
Zobacz też komentarz praktyczny: Partycypacja społeczna w procesie rewitalizacji
Cena promocyjna: 149 zł
Cena regularna: 149 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
