Art. 19 § 2 stanowi, że właściwy organ gminy o statusie miasta, wymienionej w odrębnych przepisach oraz gminy wchodzącej w skład powiatu warszawskiego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków egzekucyjnych, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości, w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych, dla których ustalania lub określania i pobierania jest właściwy ten organ.
Odrębne przepisy, o których mowa w tym art., to początkowo ustawa z dnia 24.11.1995 r. o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych (Dz.U. Nr 141, poz. 692). W wyniku nowelizacji art. 2 ust. 4 tej ustawy od początku 1997 r. organem egzekucyjnym w zakresie świadczeń pieniężnych stały się organy 45 gmin wymienionych w załączniku do tej ustawy, a mianowicie:
1. | Białystok |
2. | Bielsko-Biała |
3. | Bydgoszcz |
4. | Bytom |
5. | Chorzów |
6. | Częstochowa |
7. | Dąbrowa Górnicza |
8. | Elbląg |
9. | Gdańsk |
10. | Gdynia |
11. | Gliwice |
12. | Gorzów Wielkopolski |
13. | Grudziądz |
14. | Jastrzębie-Zdrój |
15. | Jaworzno |
16. | Kalisz |
17. | Katowice |
18. | Kielce |
19. | Koszalin |
20. | Kraków |
21. | Legnica |
22. | Lublin |
23. | Łódź |
24. | Mysłowice |
25. | Olsztyn |
26. | Opole |
27. | Płock |
28. | Poznań |
29. | Radom |
30. | Ruda Śląska |
31. | Rybnik |
32. | Rzeszów |
33. | Siemianowice Śląskie |
34. | Słupsk |
35. | Sopot |
36. | Sosnowiec |
37. | Szczecin |
38. | Świętochłowice |
39. | Tarnów |
40. | Toruń |
41. | Tychy |
42. | Wałbrzych |
43. | Włocławek |
44. | Wrocław |
45. | Zabrze |
46. | Zielona Góra |
Do tej listy należy także dodać m. st. Warszawa, które od 2002 r. zastąpiło dawne gminy warszawskie oraz powiat warszawski, do którego nadal odwołuje się art. 19 § 2 ustawy o egzekucji.
Pomimo uchylenia ustawy o zmianie zakresu działania niektórych miast, uprawnienia egzekucyjne wskazanych powyżej organów jst pozostały w mocy na podstawie art. 87 przepisów wprowadzających ustawy reformujące administrację publiczną z dnia 13.11.1998 r. (Dz. U. Nr 133, poz. 872), który przesądził, że przejęte uprzednio kompetencje stały się zadaniami własnymi tych miast od 1999 r. Warto pamiętać, że wskazana lista gmin nie obejmuje wszystkich miast na prawach powiatu, których jest w Polsce 66.
Opisana powyżej konstrukcja ustawowa wydaje się być logiczna i niebudząca kontrowersji. Jednakże w kontekście normatywnym całej regulacji egzekucji administracyjnej pojawiają się problemy, ze względu na treść art. 22 § 2 i 3 ustawy o egzekucji, który wprowadza zasadę bliskości egzekucji, to znaczy, że egzekucja powinna być prowadzona przez organ, na którego obszarze właściwości dłużnik ma miejsce zamieszkania albo siedzibę lub posiada majątek. Biorąc pod uwagę swobodę i mobilność Polaków nie jest wyjątkiem sytuacja, gdy właściciel nieruchomości, od której płaci podatek zamieszkuje w innej części kraju. Może zdarzyć się, że np. mieszkaniec Gdańska ma nieruchomość w Warszawie, a więc postępowanie egzekucyjne mógłby prowadzić prezydent Gdańska, chociaż należny podatek jest zobowiązaniem wobec m. st. Warszawy. Innym przykładem może być hipotetyczna sytuacja, gdy mieszkaniec jakiejś gminy wiejskiej zalega z opłatą lokalnego podatku, a jego miejsce zamieszkania to Warszawa. Czy zatem organem egzekucyjnym w takich sprawach będzie Prezydent miasta stołecznego?
Tego typu problemy praktyczne uwidoczniły się w orzecznictwie sądów administracyjnych. Rozbieżności w wyrokach spowodowały, że 23.06.2014 r., Prezes NSA wystąpił z wnioskiem o podjęcie przez skład 7 sędziów uchwały wyjaśniającej wątpliwości prawne. W konsekwencji NSA podjął uchwałę, w której stwierdził, że do przeprowadzenia egzekucji administracyjnej należności pieniężnych określonych w art. 19 § 2 ustawy o egzekucji właściwym organem egzekucyjnym jest naczelnik urzędu skarbowego o ile zobowiązany zamieszkuje lub ma siedzibę, bądź też znany przed wszczęciem egzekucji majątek zobowiązanego lub większa jego część, znajduje się na terenie działania innej gminy niż ta jednostka samorządu terytorialnego, która ustaliła lub określiła dochodzoną należność.
Równocześnie NSA w uzasadnieniu uchwały podkreślił, że w zależności od tego, która jednostka samorządu terytorialnego jest wierzycielem to tym organem egzekucyjnym będzie bądź naczelnik urzędu skarbowego, bądź też prezydent miasta.
Art. 19 § 2 ustawy o egzekucji określa właściwość rzeczową organu o kompetencji szczególnej, a zatem, gdy w określonym stanie faktycznym nie można zastosować tego przepisu, to należy odwołać się do zasady – w tym przypadku określającej kompetencję generalną organu egzekucyjnego jakim jest naczelnik urzędu skarbowego.
Wskazana uchwała NSA powinna przesądzić w praktyce zasady prowadzenia egzekucji świadczeń pieniężnych w następujący sposób. Wymienione w art. 19 § 2 ustawy o egzekucji gminy będą prowadzić egzekucję tylko w sytuacji, gdy są równocześnie wierzycielami. W każdym innym przypadku właściwy będzie naczelnik urzędu skarbowego.