Pytanie pochodzi z programu Serwis Prawa Pacy i Ubezpieczeń Społecznych.

Czy można zaliczyć pracownikowi samorządowemu do pracowniczego stażu pracy okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po 31 grudnia 1982 r., gdy jednocześnie w tym okresie pracownik pracował na podstawie umowy zlecenia w innej miejscowości i tam również kształcił się w systemie zaocznym?

Pracownik posiada zeznania dwóch świadków potwierdzających pracę w gospodarstwie rolnym rodziców o powierzchni 20 ha, był w tym okresie domownikiem, miał ukończone 16 lat.

Odpowiedź

Równoległe wykonywanie pracy w ramach umowy zlecenia, co do zasady, nie ma wpływu na możliwość zaliczenia okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do stażu pracy, gdyż jest to umowa cywilnoprawna, której trwanie nie podlega zaliczaniu do stażu pracy. Dodatkowo fakt, iż pracownik pomimo tego, że pracował na umowę zlecenia również prowadził gospodarstwo rolne znajduje potwierdzenie w zeznaniach dwóch świadków.

Do udzielenia odpowiedzi przyjęto założenie, iż pracownik spełnia warunki do uzyskania statusu domownika oraz gospodarstwo rolne, w którym pracował pracownik było wymaganej wielkości (szczegółowa analiza w uzasadnieniu).

Uzasadnienie

W dniu 1 stycznia 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 310 z późn. zm.) – dalej u.w.o.p., która wprowadziła nowe rozwiązania dotyczące możliwości zaliczenia okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do stażu pracowniczego.

Powołana wyżej ustawa wprowadza szereg warunków, które musi spełniać pracownik, aby okres jego pracy w gospodarstwie rolnym mógł zostać zaliczony do stażu pracy. Wśród tych warunków należy wskazać m.in.: wiek osoby, która wykonywała pracę w gospodarstwie rolnym, wielkość gospodarstwa rolnego, tytuł prawny do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Do okresów pracy uprawniających pracownika samorządowego do nagrody jubileuszowej oraz dodatku za wieloletnią pracę (tzw. stażowego) wlicza się wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, które na mocy odrębnych przepisów podlegają wliczeniu do pracowniczego stażu pracy. Okresami wliczanymi do stażu pracy samorządowca są np. okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych oraz okresy pracy na roli, określone w ustawie z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy.

Analizując kwestie związane z zaliczeniem okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy należy przybliżyć definicję stażu pracowniczego oraz gospodarstwa rolnego. Pracowniczy staż pracy może być stażem pracy ogólnym lub zakładowym stażem pracy. Staż pracy u danego pracodawcy, czyli zakładowy ma wpływ na niektóre uprawnienia pracownicze, takie jak długość okresu wypowiedzenia, wysokość odprawy pośmiertnej, wysokość nagrody jubileuszowej, wysokość odprawy emerytalnej. Natomiast ogólny staż pracy pracownika ma wpływ min. na prawo i wymiar urlopu wypoczynkowego.@page_break@

Należy dodać, iż zgodnie ustawą u.w.o.p. okres pracy w gospodarstwie rolnym może zostać wliczony do stażu pracy u danego pracodawcy wówczas gdy przepisy wewnętrzne pracodawcy przewidują taką możliwość. Natomiast jeśli przepisy wewnętrzne obowiązujące u danego pracodawcy nie regulują tej kwestii lub dopuszczają możliwość wliczenia tylko okresu pracy u danego pracodawcy wówczas okres pracy w gospodarstwie rolnym nie może zostać zaliczony do stażu pracy u danego pracodawcy.

Natomiast jeśli chodzi o definicję gospodarstwa rolnego to ta definicja podobnie jak wielkość gospodarstwa rolnego na przestrzeni lat ulegała dużym zmianom. Pracownik będzie miał prawo do uwzględnienia okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego w stażu pracowniczym, jeśli prowadził lub pracował w gospodarstwie, które w okresie:
- od 23 grudnia 1971 r. do 30 czerwca 1989 r. nie było mniejsze niż 0,5 ha,
- od 1 lipca 1989 r. do 30 września 1990 r. nie było mniejsze niż 0,5 ha,
- od 1 października 1990 r. nie było mniejsze niż 1 ha

Jedynym warunkiem formalnym, który musi spełnić pracownik aby pracodawca mógł zaliczyć okres pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do stażu pracy, jest przedłożenie stosownego zaświadczenia.

Zaświadczenie wydaje na wniosek pracownika właściwy urząd gminy, który potwierdza okresy pracy pracownika w gospodarstwie rolnym. W przypadku jeżeli organ gminny nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy zainteresowanej osoby w indywidualnym gospodarstwie rolnym, okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne. Zgodnie z obowiązującymi przepisami jest to jedyny dokument potwierdzający okres pracy w gospodarstwie rolnym, pracodawca nie ma prawa wymagać przedstawienia innych dokumentów.
Jednym z rodzajów pracy w gospodarstwie, powołanym w u.w.o.p., które mogą zostać wliczone przez pracodawcę do stażu pracy pracownika są przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Należy zwrócić uwagę, iż inna definicja domownika obowiązywała w przepisach do 31 grudnia 1990 r. a inna obowiązuje od 1 stycznia 1991 r.

Zgodnie z art. 2 pkt 2 obowiązującej wówczas ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzi (tekst jedn.: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.) do 31 grudnia 1990 r. za domownika uznawany był:
- członek rodziny rolnika, jak i inna osoba pracująca i pozostająca we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem,
- członek rodziny rolnika, jak i inna osoba pracująca jeśli ukończyły 16 lat,
- członek rodziny rolnika, jak i inna osoba pracująca jeśli nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia, praca ta zaś stanowiła dla nich główne źródło utrzymania.

W dniu 1 stycznia 1991 r. weszła w życie ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.) – dalej u.u.r. Zgodnie z art. 6 pkt 2 u.u.r. za domownika uważa się osobę bliską rolnikowi, która:
- ukończyła 16 lat,
- pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,
- stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym,
- nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.@page_break@

Dokonując analizy poszczególnych warunków jakie musi spełnić osoba aby została uznana za domownika należy zwrócić uwagę na warunek dotyczący stałej pracy. Pojęcie wykonywania stałej pracy w gospodarstwie rolnym możemy zdefiniować posiłkując się orzecznictwem SN. W wyroku z dnia 4 października 2006 r., sygn. akt II UK 42/2006 (publik. OSNP 2007/19-20/292) SN wskazał, iż "stałości pracy w gospodarstwie rolnym" nie należy utożsamiać z nieustannym, przez cały czas, ciągłym, wykonywaniem prac w gospodarstwie. SN podkreślić, iż "(...) mając na względzie cel i funkcje omawianej ustawy, że ustanowienie obowiązku ubezpieczenia społecznego domownika dotyczy osób niebędących posiadaczami gospodarstwa rolnego, a powiązanych z gospodarstwem rolnym tylko szczególnym stosunkiem, cechującym domownika. (...) wystarczające dla uznania pracy domownika w gospodarstwie rolnym za stałą jest wykonywanie w jej przebiegu wszystkich zabiegów agrotechnicznych związanych z prowadzoną produkcją (tu: roślinną) w rozmiarze dyktowanym potrzebami i terminami tych prac oraz używaniem ułatwiającego te prace sprzętu".

W innym wyroku z dnia 13 listopada 1998 r., sygn. akt II UKN 299/98 (publik. OSNP 1999/24/799, OSNP - wkł. 1999/3/2) SN stwierdził, iż "dopuszczalność uwzględnienia pracy w gospodarstwie rolnym w charakterze stałym należało co najmniej oceniać poprzez jej wykonywanie w wymiarze nie niższym niż połowa normalnie wymaganego czasu pracy w rolnictwie. Wykonywanie niektórych czynności rolniczych w gospodarstwie rolnym, w okresie odbywania nauki w szkole średniej, wymagającej codziennych kilkusetkilometrowych dojazdów do niej, nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu okresów składkowych jako okresów pracy w gospodarstwie rolnym (...)". Z uzasadnienia wynika, iż pobieranie nauki w szkole średniej nie wyłącza możliwości uznania pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracowniczego, lecz wyłącza takie uznanie tylko pobieranie nauki w miejscowości znacznie oddalonej od gospodarstwa rolnego, uniemożliwiające wykonywanie w nim pracy w wymiarze ponad połowy wymaganego czasu pracy w rolnictwie.

Zgodnie z wyrokiem SA w Rzeszowie z dnia 21 lutego 1995 r., (III Aur 3/95), zamieszkiwanie poza gospodarstwem rolnym przez znaczną część roku oraz praca dorywcza w gospodarstwie rolnym lub w czasie przerw wakacyjnych lub ferii zimowych nie spełnia warunku, przewidzianego w art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy. Każdy przypadek wskazywania na pracę w gospodarstwie rolnym powinien być oceniany indywidualnie, tzn. z uwzględnieniem wszelkich towarzyszących okoliczności, m.in. wieku osoby powołującej się na taką pracę, wykonywane czynności, charakter i rozmiar gospodarstwa, liczbę domowników oraz inne, nawet obiektywne, istniejące po stronie danej osoby np. uczęszczanie do szkoły w miejscowości znacznie oddalonej od miejsca zamieszkania - położenie gospodarstwa rolnego.

Podsumowując pracownikowi samorządowemu można zaliczyć okres pracy w gospodarstwie rolnym w sytuacji gdy równolegle pracował na umowę zlecenie i kształcił się w systemie zaocznym. Należy pamiętać, iż to czy pobieranie nauki w miejscowości oraz praca na umowę zlecenie nie uniemożliwia wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym zależy od czasu wykonywania pracy na umowę zlecenie. Jest oczywiście prawdopodobne, iż w przypadku gdy praca na umowę zlecenie była świadczona przez wszystkie dni tygodnia a w weekendy pracownik pobierał naukę praca na gospodarstwie miałaby charakter dorywczy a nie stały. W sytuacji przedstawionej w pytaniu pracodawca ma jednak zeznania dwóch świadków, którzy potwierdzają, iż pracownik pracował w gospodarstwie rolnym.

W przypadku ewentualnego sporu z pracownikiem kwestia będzie rozstrzygana przez właściwy sąd prawa pracy.
 
Pytanie pochodzi z programu Serwis Prawa Pacy i Ubezpieczeń Społecznych.