Od 5 lutego 2005 roku zgodnie ze znowelizowanym art. 1046 § 4–7 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.; dalej: kpc), eksmisja z lokalu mieszkalnego, w przypadku braku prawa do lokalu socjalnego, nie może zostać przeprowadzona do czasu wskazania przez gminę pomieszczenia tymczasowego. Pomieszczenie takie może znaleźć sam eksmitowany lub wskazać wierzyciel. W kpc określono minimalne standardy pomieszczenia tymczasowego, które powinno się nadawać do zamieszkania, zapewniać minimum 5 m2 powierzchni mieszkalnej dla jednej osoby i znajdować się w tej samej albo pobliskiej miejscowości. W dotychczasowym stanie prawnym gmina nie była jednak zobowiązana do zapewniania pomieszczeń tymczasowych – jako swojego obligatoryjnego zadania. Kpc wskazywało alternatywnie możliwość wskazania pomieszczenia tymczasowego przez wierzyciela albo dłużnika, natomiast ustawa o ochronie praw lokatorów w ogóle nie odnosiła się do kwestii pomieszczeń tymczasowych.

Takie rozwiązanie legislacyjne zostało uznane za błędną decyzję ustawodawcy, co spowodowało orzeczenie o niezgodności z Konstytucją art. 1046 § 4 kpc w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 listopada 2010 r. (sygn. akt K 19/06, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 96). Przepis ten utraci moc 17 listopada br. Dlatego konieczna była kolejna ingerencja ustawodawcy, w kształcie zgodnym z regulacją konstytucyjną.

Nowelizacja ustawy o ochronie praw lokatorów

Z tego powodu została przyjęta ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, nieopublikowana, ale z ustaloną datą wejścia w życie 16 listopada 2011 r.

Jej konsekwencją jest poszerzenie katalogu obowiązkowych zadań mieszkaniowych gmin o obowiązek zapewniania pomieszczeń tymczasowych na realizację wyroków eksmisyjnych oraz obowiązek tworzenia przez gminy zasobu pomieszczeń tymczasowych. Mogą one pochodzić z mieszkaniowego zasobu gminy, albo być wynajmowane przez gminę od innych właścicieli. Ustawa z 31 sierpnia reguluje niektóre kwestie, dotychczas niedoprecyzowane, na co zwracał uwagę Trybunał Konstytucyjny. Pomieszczenia tymczasowe będą wynajmowane na okres od 1 miesiąca do 6 miesięcy. Nie będą one przysługiwały dla osób które:
 znęcały się nad rodziną;
 rażąco nieprzestrzegały porządku domowego;
 samowolnie zajęły lokal;
 korzystały z najmu okazjonalnego.

Równocześnie ze zmienionego art. 1046 § 4 kpc wynika, że w pierwszej kolejności dłużnik powinien zostać eksmitowany do innego lokalu do którego przysługuje mu tytuł prawny – a więc w takiej sytuacji prawo do pomieszczenia tymczasowego nie przysługuje. To rozwiązanie ma na celu przyznawanie pomieszczeń tymczasowych tylko osobom znajdującym się rzeczywiście w trudnej sytuacji.@page_break@

Wątpliwości

Treść nowelizacji oraz tryb jej uchwalenia budzi jednak poważne wątpliwości z kilku względów.

Po pierwsze nowelizacja pozostawiła swoiste rozdwojenie regulacji pomieszczeń tymczasowych: w ustawie o ochronie praw lokatorów oraz kpc. I tak, poprzestając jedynie na lekturze art. 4 ust. 2a ustawy o ochronie praw lokatorów można uznać, że gmina może wskazać alternatywnie tymczasowe pomieszczenie albo noclegownię, schronisko lub inną placówkę zapewniającą miejsca noclegowe. Przepis ten zawiera jedynie ograniczenie tego obowiązku do sytuacji, gdy pomieszczenie tymczasowe wskazał wierzyciel lub dłużnik albo osoba trzecia. Natomiast ze zmienionego art. 1046 § 4 kpc wynika, że gmina powinna w ciągu 6 miesięcy od wezwania komornika wskazać pomieszczenie tymczasowe, a dopiero po upływie tego okresu eksmisja może być przeprowadzona do noclegowni wskazanej przez gminę. Równocześnie jednak wprowadzono nie do końca zrozumiały obowiązek powiadomienia przez komornika właściwej gminy o potrzebie zapewnienia dłużnikowi tymczasowego pomieszczenia, pomimo wykonania wyroku eksmisyjnego.

Po drugie nowelizacja została przygotowana jako inicjatywa Senatu – w celu realizacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Jak wynika jednak z uzasadnienia do projektu ustawy (druk sejmowy 3278/VI kadencja) nie została skonsultowana z jakąkolwiek organizacją jednostek samorządu terytorialnego. Konsultacje objęły bowiem Ministerstwo Spraw zagranicznych, Sąd Najwyższy, Ministerstwo Infrastruktury, Krajową Radę Radców Prawnych, Krajową Radę Sądownictwa oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Bez wątpienia są to ważne instytucje i podmioty, ale brak konsultacji z podmiotami, których bezpośrednio dotyczy nowelizacja na pewno nie może być uznana za przejaw rzetelnego procesu legislacyjnego.

Po trzecie nie zostały przedstawione skutki finansowe wprowadzenia ustawy. Wskazano jedynie na brak skutków finansowych do budżetu państwa, bez choćby zasygnalizowania jakie wydatki będą musiały ponieść gminy. W stanowisku Rządu przekazanym 5 października 2010 r. wskazano na ten istotny brak; jednakże do zakończenia procesu legislacyjnego nie poczyniono jakichkolwiek obliczeń w celu wskazania kosztów jakie będą obciążały budżety gmin, ani nawet liczby pomieszczeń tymczasowych które są konieczne do wskazania.


Przydatne materiały:
 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)

Pisaliśmy o tym również:
Gminy nie mają pieniędzy na zapewnienie pomieszczeń tymczasowych
Pomieszczenia tymczasowe zapewni gmina