Celem takiej regulacji było wzmocnienie instrumentów antykorupcyjnych poprzez wprowadzenie większej przejrzystości stosunków majątkowych osób sprawujących swe funkcje z wyboru oraz zdyscyplinowanie radnych, którzy często sabotowali obowiązek składania oświadczeń majątkowych lub składali je z dużym opóźnieniem.

Obecnie kwestie te reguluje art. 383 § 1 pkt 7 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy – dalej k. wyb., który przewiduje, że wygaśnięcie mandatu radnego następuje w przypadku niezłożenia w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o jego stanie majątkowym.

W komentarzu praktycznym opublikowanym w programie LEX dla Samorządu Terytorialnego omówiono przesłanki i procedurę wygaśnięcia mandatu radnego wskutek niezłożenia oświadczenia majątkowego.

Należy zauważyć, iż regulacja kodeksowa w tym zakresie powtarza przepis art. 190 ust. 1 pkt 1b ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw – dalej o.w., uchylonej wraz z wejściem w życie kodeksu wyborczego, który z kolei dodany został w ścisłym związku z uchyleniem art. 190 ust. 1 pkt 1a o.w., przewidującego sankcję w postaci wygaśnięcia mandatu za niezłożenie w określonych prawem terminach oświadczenia o statusie majątkowym radnego oraz oświadczenia o działalności gospodarczej prowadzonej przez jego małżonka, oświadczenia o umowach cywilnoprawnych zawartych przez małżonka lub informacji o zatrudnieniu, rozpoczęciu świadczenia pracy lub wykonywania czynności zarobkowych albo zmianie stanowiska małżonka.

W efekcie związanych z tym przepisem kontrowersji, jakie wystąpiły po wyborach samorządowych w 2006 r., kiedy aż kilkuset nowo wybranych radnych nie złożyło w terminie własnych oświadczeń majątkowych lub oświadczeń majątkowych małżonków, przepis ten został zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 marca 2007 r. orzekł, iż kwestionowany przepis jest niezgodny z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., wskazując przede wszystkim na nieproporcjonalność sankcji w postaci wygaśnięcia mandatu do wagi uchybienia.

Wskutek tego wyroku dnia 19 marca 2007 r. kwestionowany przepis utracił moc obowiązującą. Przed powyższymi zmianami sytuację komplikował fakt, iż dwie obowiązujące wówczas regulacje ustawowe przewidywały różne sankcje za niedopełnienie przez radnego obowiązku przedłożenia oświadczenia majątkowego w ustawowym terminie. Ordynacja samorządowa przewidywała, iż w takiej sytuacji z mocy prawa następuje wygaśnięcie mandatu radnego, natomiast w świetle art. 24k ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym – dalej u.s.g. – niezłożenie przez radnego w ustawowych terminach oświadczeń majątkowych powodowało utratę diety za okres od dnia, w którym oświadczenia powinny zostać złożone, do dnia ich złożenia. Opinie co do pierwszeństwa stosowania jednej z powyższych ustaw były podzielone. Należy zauważyć, iż w obecnym stanie prawnym problem ten już nie występuje, gdyż na skutek nowelizacji regulacja ustawowa została ujednolicona i w świetle zarówno ustaw samorządowych, jak i kodeksu wyborczego uchybienie obowiązkowi złożenia wymaganych prawem oświadczeń majątkowych skutkuje wygaśnięciem mandatu.
Przepisy regulujące obowiązek składania przez radnych oświadczeń majątkowych są obecnie zawarte w art. 24h u.s.g., art. 25c ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym – dalej u.s.p. – oraz art. 27c ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa – dalej u.s.w.

W świetle tych regulacji radni zobowiązani są złożyć pierwsze takie oświadczenie w terminie 30 dni od dnia złożenia ślubowania. Do pierwszego oświadczenia majątkowego radny dołącza informację o sposobie i terminie zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia gminy (odpowiednio powiatu lub województwa), jeżeli taką działalność prowadził przed dniem wyboru. Kolejne oświadczenia majątkowe składane są co roku do dnia 30 kwietnia, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego, oraz na dwa miesiące przed końcem kadencji. Radni sporządzają oświadczenia według wzoru ustalonego dla poszczególnych jednostek samorządowych w rozporządzeniach Prezesa Rady Ministrów i wraz z kopią zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT) za rok poprzedni oraz jego korektą składają je w dwóch egzemplarzach przewodniczącemu rady lub sejmiku, którego są członkami. Oświadczenie może zostać złożone osobiście lub w inny sposób (pocztą, w sekretariacie odpowiedniego urzędu), przy czym o dochowaniu terminu decydować będzie data faktycznego otrzymania oświadczenia przez przewodniczącego właściwej rady czy sejmiku. Należy zauważyć, iż to radny jest odpowiedzialny za złożenie oświadczenia majątkowego, w związku z czym jest w jego interesie, aby zaopatrzyć się we właściwy formularz oświadczenia majątkowego. Zarzut, iż radny nie dopełnił obowiązku złożenia oświadczenia majątkowego, ponieważ nie wysłano mu formularza oświadczenia majątkowego wraz z instrukcją jego wypełnienia, jest zatem bezzasadny.
@page_break@

Zgodnie z przepisem art. 24h ust. 1 u.s.g. oraz identycznie sformułowanym art. 25c ust. 1 u.s.p. i art. 27c ust. 1 u.s.w. oświadczenie majątkowe radnych powinno zawierać:
1) informacje o zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach handlowych oraz o nabyciu od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, jednostek samorządu terytorialnego, ich związków lub od komunalnej osoby prawnej mienia, które podlegało zbyciu w drodze przetargu, a także dane o prowadzeniu działalności gospodarczej oraz dotyczące zajmowania stanowisk w spółkach handlowych,
2) informacje o dochodach osiąganych z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć, z podaniem kwot uzyskiwanych z każdego tytułu,
3) informacje o mieniu ruchomym o wartości powyżej 10 tys. zł,
4) informacje o zobowiązaniach pieniężnych o wartości powyżej 10 tys. zł, w tym zaciągniętych kredytach i pożyczkach oraz warunkach, na jakich zostały udzielone.
Oświadczenie majątkowe składane przez radnych dotyczy ich majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową, przy czym w oświadczeniu należy wyraźnie określić przynależność poszczególnych składników majątkowych, dochodów i zobowiązań do majątku odrębnego i majątku objętego wspólnością majątkową.


Zgodnie z art. 33 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – dalej k.r.o. – w skład majątku odrębnego (w obecnym brzmieniu w przepisie tym posłużono się pojęciem „majątek osobisty") wchodzą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił (nie dotyczy to przedmiotów zwykłego urządzenia domowego służących do użytku obojga małżonków),
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom,
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków na przyszłość),
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Natomiast zgodnie z art. 31 k.r.o. ustawowa wspólność majątkowa obejmuje dorobek małżonków, w skład którego wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez nich w czasie trwania wspólności.

Dorobek ten tworzą przede wszystkim:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Informacje zawarte w oświadczeniu majątkowym są jawne, z wyłączeniem informacji o adresie zamieszkania składającego oświadczenie oraz o miejscu położenia nieruchomości umieszczanych w części B oświadczenia. Oświadczenia majątkowe radnych są udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej, o którym mowa w art. 8 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, który jest urzędowym publikatorem teleinformatycznym utworzonym w celu powszechnego udostępniania informacji publicznej w postaci ujednoliconego systemu stron w sieci teleinformatycznej.

Wszystkie trzy ustawy samorządowe (art. 24h ust. 5a u.s.g., art. 25c ust. 5a u.s.p., art. 27c ust. 5 u.s.w.) przewidują, iż w przypadku gdy ustawowe terminy przewidziane na złożenie oświadczenia nie zostaną przez radnego dotrzymane, przewodniczący właściwej rady lub sejmiku w terminie 14 dni od dnia stwierdzenia niedotrzymania terminu wzywa radnego, który nie złożył oświadczenia, do jego niezwłocznego złożenia, wyznaczając dodatkowy 14-dniowy termin. Termin ten liczony jest od dnia skutecznego dostarczenia wezwania. Artykuł 24k u.s.g., art. 25f ust. 1 u.s.p. oraz art. 27f u.s.w. wyraźnie przewidują, iż niezłożenie oświadczenia majątkowego pomimo upływu dodatkowego terminu wyznaczonego przez przewodniczącego powoduje wygaśnięcie mandatu w trybie art. 383 k. wyb. Powyższa regulacja wprowadzona została na mocy ustawy z dnia 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz o zmianie niektórych innych ustaw i jest stosowana od kadencji organów wybranych w wyborach samorządowych w listopadzie 2010 r.


Pełna treść artykułu dostępna jest w programie LEX dla Samorządu Terytorialnego>>>