Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami weszła w życie we wrześniu 2019 r. Jak definiuje ustawa, osoba ze szczególnymi potrzebami to taka, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.

Czytaj więcej w LEX: Postępowanie skargowe w przypadku braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej >>>

Bariera oznacza przeszkodę lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.

Dostępność oznacza dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6, będącą wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia.

Od czasu wejścia w życie ustawy wszystkie budynki użyteczności publicznej i świadczone przez administrację publiczną usługi muszą spełniać wymogi dostępności. Oznacza to, że bez względu na to, czy ktoś jest osobą mającą problemy w poruszaniu się, niewidomą, starszą, z niepełnosprawnościami czy z małym dzieckiem, ma prawo do tego, by usługi świadczone przez daną instytucję publiczną były dla niego dostępne, bez konieczności wsparcia ze strony innych osób.

Czytaj więcej w LEX: Zadania jst związane z zapewnianiem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami >>>

Wymagania w zakresie dostępności architektonicznej ujęto w art. 6 ustawy. Chodzi przede wszystkim o:

  • zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków,
  • umożliwienie dostępu do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych,
  • zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku co najmniej w sposób wizualny, dotykowy lub głosowy,
  • zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego,
  • zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji.

 

 

Obligatoryjne standardy

Pierwsze bariery dostępności pojawiają się już na drodze do budynku. To wysokie krawężniki, schody, brak barierek. Te elementy mogą ograniczyć, utrudnić, a nawet uniemożliwić dostanie się do urzędu, ośrodka opieki społecznej czy szkoły. Problemem jest też brak wind czy platform schodowych. Samodzielność korzystania z usług publicznych osób z problemami słuchu czy wzroku ogranicza również brak pętli indukcyjnych czy planów tyflograficznych.

Regulacje prawne nakładają na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek likwidowania barier. Tymczasem np. budowa windy czy podjazdu dla osób niepełnosprawnych to niemałe wydatki. Zwłaszcza, że samorządy mają obowiązek zapewnienia dostępności we wszystkich należących do nich budynkach użyteczności publicznej, czyli nie tylko budynkach urzędów miasta czy gmin, ale również szkół, przedszkoli, instytucji kultury czy pomocy społecznej.

- Ustawa naturalnie spowodowała zwiększenie kosztów inwestycyjnych, które jak dotąd nie musiały stanowić obligatoryjnych standardów. Cieszy fakt, że pojawiają się różne źródła finansowania lub dofinansowania tego typu rozwiązań. Rozwiązanie prawne wpłynęło jednocześnie motywująco na chęć otwarcia na dostępność obiektów publicznych, co jak dotąd nie zawsze stanowiło tak ważny punkt odniesienia w planowaniu inwestycji – podkreśla Jacek Grusza, prezes Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski, burmistrz Chodzieży. Przy okazji zwraca uwagę fakt iż instalacja rozwiązań zwiększających dostępność może być problematyczna np. w budynkach objętych ochroną konserwatorską. Tyle że z takimi ograniczeniami samorządy lokalne już się spotykały.

Czytaj też: Wyznaczenie koordynatora do spraw dostępności w urzędzie JST >

Czytaj też: Postępowanie skargowe w przypadku braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej >

Na główny problem, jakim jest brak środków zwraca uwagę Sławomir Kugiel, sekretarz urzędu gminy w Skierbieszowie (woj. lubelskie).

- Podjazdy dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych zrobiliśmy już przy budynku Gminnego Ośrodka Kultury i szkoły podstawowej w Skierbieszowie. Teraz przygotowujemy się do znacznie większej inwestycji, chcemy w budynku urzędu gminy zamontować windę. Przebudowana zresztą zostanie cała góra budynku, tam chcemy dostosować ubikację do potrzeb osób niepełnosprawnych. To ogromne koszty. Z Funduszu Dostępności moglibyśmy dostać na ten cel 100 tys. zł. Nie wystarczyłoby na realizację tej inwestycji, ale na pewno będziemy starać się o środki z tego funduszu na dostosowanie do potrzeb niepełnosprawnych świetlic wiejskich – tłumaczy Sławomir Kugiel.
Czytaj także: Skargę na brak dostępności można złożyć, ale najpierw ma być wniosek o jej zapewnienie>>
 

Skąd wziąć pieniądze na inwestycje

- Celem ułatwienia wdrożenia zmian zapewniających dostępność, ustanowiony został Fundusz Dostępności, który może być jednym ze źródeł finansowania rozwiązań wymaganych przez prawo. Innym, równie istotnym źródłem, są środki unijne – mówi Anna Klingsporn-Karge, ekspert merytoryczna Działu Pozyskiwania Dotacji Wielkopolskiej Akademii Nauki i Rozwoju.

Kolejnym przykładem finansowania dostępności jest program „Dostępny samorząd – granty”, dotowany ze środków Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) 2014-2020, Działanie 2.18 Wysokiej jakości usługi administracyjne. W ramach programu, w lutym 2022 roku Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (operator programu) ogłosił konkurs grantowy dla samorządów, w ramach którego mogły ubiegać się o środki w ramach tzw. małych (do 100 tys. zł) lub dużych (do 250 tys. zł) grantów.

- Kwota przeznaczona na finansowanie przedsięwzięć grantowych wynosi 81, 5 mln zł. W ramach naboru złożono 1247 wniosków na kwotę 168 723 378,18 zł. Nie wszystkie samorządy, które mają potrzeby w zakresie dostępności otrzymają wsparcie finansowe w ramach programu. – dodaje Klingsporn-Karge.

Innym źródłem finansowania był konkurs grantowy „Dostępna Szkoła”, dzięki któremu szkoły podstawowe mogły starać się o granty na poprawę dostępności i wdrożenie Modelu Dostępnej Szkoły. Nabór wniosków realizowany jest przez Fundację Fundusz Współpracy i Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego, w ramach działania 4.1 Innowacje Społeczne PO WER 2014 – 2020. Organy prowadzące wnioskowały o granty w wysokości od 500 tys. do 1 mln 350 tys. zł. Przeprowadzono już dwie edycje tego konkursu. Samorządy wraz ze szkołami rozpoczęły realizację projektów.

 

 

Pożyczka z Funduszu Dostępności

Jednym z najbardziej kosztogennych i wymagających obszarów dostępności jest dostępność architektoniczna. Tymczasem wymienione programy mają pewne ograniczenia. Po pierwsze, maksymalna kwota grantu, który można uzyskać nie zawsze wystarczy na zaspokojenie wszystkich potrzeb samorządu w obszarze dostępności. Po drugie, na działania związane z pracami remontowymi, zakupem i montażem windy czy wykonaniem parkingu dla osób z niepełnosprawnościami, można przeznaczyć od 60 proc. (w przypadku „Dostępnej Szkoły” i małych grantów „Dostępnego Samorządu”) do 69 proc. (w ramach dużych grantów „Dostępnego Samorządu”) wartości przedsięwzięcia.

 

Samorządy, którym brakuje funduszy na zapewnienie dostępności obywatelom mogą sięgnąć po Fundusz Dostępności. Wsparcie udzielane jest w formie preferencyjnej pożyczki (niskie, stałe oprocentowanie, okres spłaty do 20 lat) z możliwością umorzenia  do 40 proc. jej wartości. Pożyczkę z Funduszu Dostępności można przeznaczyć na m.in. modernizację ciągów komunikacyjnych, montaż windy, likwidację progów przy wejściu, montaż lekkich i łatwych w obsłudze drzwi wejściowych (w tym automatycznych i półautomatycznych) czy zainstalowanie głośnomówiących domofonów na odpowiedniej wysokości. Aby starać się o środki trzeba mieć audyt dostępności, który również może być z nich finansowany. Samorządy mogą starać się o pożyczki poniżej 2 mln zł (tu alokacja na poprawę dostępności budynków użyteczności publicznej jest na wyczerpaniu) oraz powyżej 2 mln zł. Wsparcie może wynosić do 100 procent planowanych kosztów, a wkład własny nie jest wymagany. Finansowanie udzielane jest przez Bank Gospodarstwa Krajowego (pożyczki do 2 mln są udzielane przez operatorów wybranych przez BGK).
WZORY DOKUMENTÓW:

 

Przed samorządami stoi jeszcze wiele wyzwań

- Dostępność powinna być standardem, wciąż jednak nim nie jest. Zgodnie z „Raportem o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne w Polsce” opublikowanym przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, poziom dostępności budynków użyteczności publicznej dla całej Polski wynosi zaledwie 41 procent. Przed samorządami stoi jeszcze wiele wyzwań, aby dostosować się do wymogów prawnych związanych z dostępnością, a programy unijne i Fundusz Dostępności to narzędzia, z których warto korzystać aby urzędy, szkoły, domy kultury czy ośrodki pomocy społecznej były przestrzeniami przyjaznymi dla wszystkich użytkowników –  mówi Anna Klingsporn-Karge.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.