Świadczenia rzeczowe w czasie pokoju to obowiązek nakładany na urzędy i instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także na osoby fizyczne, który polega na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa, a także na cele zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego. Armia może zainteresować się zarówno terenami, pomieszczeniami (np. magazyny), środkami transportowymi (np. samochody ciężarowe i typu SUW), maszynami i innym sprzętem (np. koparki, ładowarki, spycharki, równiarki, zgarniarki oraz pozostałe maszyny do robót ziemnych, agregaty prądotwórcze, wózki transportowe i widłowe). Świadczenia rzeczowe mogą być wykorzystywane na rzecz:
- Sił Zbrojnych,
- jednostek przewidzianych do militaryzacji,
- jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa, zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego.
Przepisy ustawy o obronie Ojczyzny określają, na jaki czas podmioty te mogą przejąć nieruchomości lub ruchomości:
- sprawdzenie gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych – 48 godzin;
- ćwiczenia wojskowe – 7 dni;
- nieruchomości udostępnione na potrzeby rejestracji i kwalifikacji wojskowej – na czas ich przeprowadzenia;
- zwalczanie klęsk żywiołowych oraz likwidacja ich skutków – do ustania potrzeby wykorzystania przedmiotu świadczeń.
Decyzja zaskarżalna, wezwanie już nie
Decyzję o świadczeniach rzeczowych w trybie administracyjnym wydaje wójt, burmistrz, prezydent, na wniosek uprawnionych podmiotów (jest ich kilkadziesiąt od szefa wojskowego centrum rekrutacji po policję, ABW, straż pożarną i KAS) w przypadku nieruchomości – właściwy dla miejsca jego położenia, w przypadku ruchomości - miejsca zamieszkania albo siedziby podmiotu lub osoby, na którą nałożono obowiązek. Od decyzji można się odwołać, jednak, co do zasady, wykonanie obowiązków odbywa się na wezwanie.
- Wezwanie właściwego organu, czyli wójta, burmistrza czy prezydenta miasta nie jest decyzją administracyjną, zatem nie przysługuje od niego odwołanie. Jest jedynie zawiadomieniem o dacie wykonania obowiązku świadczeń rzeczowych, należy je uznać za czynność materialno-techniczną. Obowiązek wynika bowiem z samej decyzji o nałożeniu obowiązku świadczeń rzeczowych, a w wezwaniu zostaje określona jedynie data – wyjaśnia Joanna Bulira, radca prawny, praktyk w dziedzinie prawa wojskowego, współautorka komentarza do ustawy o obronie Ojczyzny.
A wojsko coraz chętniej korzysta ze świadczeń - nie tylko na cele kwalifikacji wojskowej. Zgodnie z rozporządzeniem MON z 16 października 2023 r. limit świadczeń rzeczowych określony na 2024 wynosi:
- 450 pojazdów samochodowych
- 110 przyczep (naczep)
- 10 maszyn wraz z niezbędnym wyposażeniem
na potrzeby jednostek organizacyjnych Sił Zbrojnych RP związanych z przeprowadzaniem ćwiczeń wojskowych, w tym organizowanych w trybie natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy i sprawdzaniem gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych. Dekadę temu potrzeby wojska były o połowę mniejsze.
Czytaj też w LEX: Zadania JST w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny >
Od pół roku jest luka w przepisach
Od 23 października 2023 r., kiedy moc utraciło rozporządzenie Rady Ministrów z 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju, brakuje przepisów wykonawczych regulujących tę materię. Resort obrony narodowej taki projekt rozporządzenia przygotował. Powiela on większość dotychczasowych rozwiązań, ale też zawiera nowe. W projekcie umożliwiono stronie, która nie zgadza się z ustaloną wysokością odszkodowania, dochodzenie swoich praw w drodze postępowania sądowego. Projektowane przepisy porządkują i precyzują również sposób dokonywania oględzin nieruchomości i rzeczy ruchomych poprzez wskazanie czynności do wykonania w tym zakresie. Dodatkowo zaproponowano dwa nowe załączniki, tj.: „Zaświadczenie o dostarczeniu/udostępnieniu świadczenia rzeczowego na rzecz obrony” oraz „Zawiadomienie o terminie zwrotu/niemożliwości zwrotu świadczenia rzeczowego na rzecz obrony”, które doprecyzowały tryb przyjęcia i zwrotu świadczeń rzeczowych”.
W projektowanym rozporządzeniu zaproponowano nowe, dobowe kwoty dotyczące dobowych stawek ryczałtu za używanie poszczególnych przedmiotów świadczeń rzeczowych. Ich wysokość ma w stosunku do roku 2005 wzrosnąć o 220 procent. I tak jak do tej pory podlegać corocznej waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, ogłaszanym przez Prezesa GUS. Przykładowo, obecnie stawka ryczałtu za używanie samochodu:
- o ładowności do 2 ton wynosi 156,80 zł – ma wynieść 259,89 zł,
- o ładowności od 2 do 8 ton 272,67 zł – wzrośnie do 451, 95 zł,
- o ładowności powyżej 8 ton 395,37 zł – wzrośnie do 813,49 zł.
Czytaj też w LEX: Organizacja przez JST świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju >
Przeczytaj także: Osoba z poważną niepełnosprawnością nie będzie już musiała osobiście stawać na komisji wojskowej
Projektowane przepisy mogą utrudnić dochodzenie odszkodowania
Przepisy projektowanego rozporządzenia normują kwestie odszkodowania, w przypadku gdyby np. samochód lub sprzęt uległ zniszczeniu bądź uszkodzeniu. Zdaniem ekspertów nie uwzględniają jednak wszystkich warunków prawnych i gospodarczych. Dr Katarzyny Grzelak-Bach, koordynator Oceny Skutków Regulacji w KPRM, proponuje, aby rozszerzyć kręgu podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o odszkodowanie (obecnie ograniczonego do posiadacza nieruchomości lub rzeczy ruchomych, lub jego spadkobiercy) do cesjonariusza, na rzecz którego przelano wierzytelność o odszkodowanie (art. 509 k.c.). Podobne wątpliwości mogą pojawić się w przypadku ubezpieczyciela, który w całości lub części zaspokoił roszczenia odszkodowawcze posiadacza rzeczy, a który nabywa jego roszczenie przeciwko sprawcy szkody. Jej zdaniem problemy mogą pojawić się w przypadku np. leasingowanego samochodu, który leasingobiorca podnajmuje na mocy porozumienia z leasingodawcą. A takie sytuacje w obrocie gospodarczym nie są rzadością.
- W przypadku zniszczenia samochodu szkodę poniosą wszystkie trzy podmioty: leasingodawca będący właścicielem samochodu, leasingobiorca oraz wynajmujący, który na przykład używał samochodu do prowadzenia działalności gospodarczej i który przez jego brak nie jest w stanie zrealizować zamówień. Co więcej, wszystkie ww. podmioty są posiadaczami rzeczy, samoistnymi lub zależnymi – wskazuje ekspertka.
Według projektowanych przepisów w sprawach przyznawania odszkodowania i ustalania jego wysokości właściwa jest komisja powołana przez świadczeniobiorcę, w składzie:
- przedstawiciel jednostki organizacyjnej, na rzecz której przedmioty świadczeń zostały udostępnione;
- posiadacz nieruchomości lub rzeczy ruchomych lub jego przedstawiciel;
- rzeczoznawca.
Podstawę do wypłaty odszkodowania stanowi protokół ustalający wysokość odszkodowania, sporządzony przez komisję. Strona, która nie zgadza się z ustaloną wysokością odszkodowania, może w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o przyznaniu odszkodowania, żądać ustalenia jego wysokości w drodze postępowania sądowego. Zdaniem dr Katarzyny Grzelak-Bach lepszym rozwiązaniem byłoby, aby komisja wydawała decyzję administracyjną, którą kończyłaby postępowanie w sprawie o odszkodowanie. Protokół nie jest aktem administracyjnym, a zapisem czynności podejmowanej w postępowaniu administracyjnym.
Przeczytaj także: Prezydent nie musi badać, czy armia akurat takiej terenówki potrzebuje
Nieprecyzyjny tryb zaskarżenia
- Należałoby również rozważyć określenie trybu odwoławczego w postępowaniu o ustalenie odszkodowania, w szczególności w kontekście konstytucyjnego prawa każdej ze stron do zaskarżenia decyzji wydanych w pierwszej instancji i wynikającej z niej zasady dwuinstancyjności postępowania określonej w art. 15 k.p.a. W odniesieniu do możliwości ustalenia przez stronę wysokości odszkodowania w drodze postępowania sądowego, należałoby wyjaśnić i doprecyzować w przepisach, w jakim trybie możliwe będzie zaskarżenie decyzji komisji. Nie wiadomo bowiem, jaki akt administracyjny wydaje komisja i co miałoby być przedmiotem skargi: protokół czy zawiadomienie o przyznaniu odszkodowania do sądu administracyjnego – wskazuje dr Katarzyny Grzelak-Bach.
Eksperci wskazują też, że z uwagi na fakt, że stan techniczny przedmiotu może być przedmiotem sporu, należy doprecyzować treść protokołu, wskazując, że opis uszkodzeń powinien być szczegółowy i powinien zawierać zdjęcia uszkodzeń, jeśli jest to możliwe bez konieczności podejmowania czynności zmierzających do poważnej ingerencji w zwracany przedmiot.
Projektowane przepisy zakładają, że decyzję o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń uchyla się w razie m.in. zmiany miejsca pobytu stałego albo pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące, polegającej na zameldowaniu się w miejscowości położonej na obszarze innej gminy. W procesie konsultacji zwracano jednak uwagę, że fakt, że posiadacz nieruchomości zmienił miejsce pobytu, nie wpływa na ocenę, czy nieruchomość jest przydatna na potrzeby świadczeń, a tak sformułowany przepis otwiera lukę - może ponadto prowadzić do celowego (nieuczciwego) przemeldowania się posiadacza w celu uchylenia decyzji.
Sprawdź też w LEX:
- Czym różni się nałożenie obowiązku świadczeń osobistych od przeznaczenia osoby do wykonania świadczeń osobistych? >
- Czy brak obowiązującego wzoru decyzji w sprawie przeznaczenia do wykonywania świadczeń rzeczowych pozwala na wydanie takiej decyzji? >
- W jaki sposób powinien postąpić urząd gminy, jeżeli otrzyma wniosek o nałożenie obowiązku świadczeń rzeczowych, zawierający błędne dane? >
Cena promocyjna: 271.2 zł
|Cena regularna: 339 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 247.47 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
