Zgodnie z ratyfikowaną przez Polskę w 2012 r. Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 r. państwa mają obowiązek zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami odpowiednich warunków życia i ochrony socjalnej oraz prawo do prowadzenia życia samodzielnie – środkami ustawodawczymi, administracyjnymi i wszelkimi innymi.
To zadanie gminy
Tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gmin. Zgodnie ze znowelizowaną w 2018 r. ustawą o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy oraz o zmianie kodeksu cywilnego gminy mają obowiązek określić w Zasadach wynajmowania lokali warunki, jakie musi spełniać lokal wskazywany dla osób z niepełnosprawnościami. Nowe przepisy miały przyczynić się do rozwiązania problemu braku wsparcia osób niepełnosprawnych w zakresie mieszkalnictwa. Jak pokazuje jednak najnowszy raport NIK, miasta wdrożyły akty niezbędne przy procedurze przydzielania mieszkań komunalnych osobom z niepełnosprawnościami, jednak nie wszędzie dokumenty te zawierały precyzyjne kryteria dla osób ubiegających się o przydział lokalu oraz określone warunki, jakie muszą spełniać te lokale. I mimo że miasta wciąż zwiększają zasoby mieszkań dla osób z niepełnosprawnościami, to wciąż jest ich zbyt mało. NIK wskazuje też, że gdy ubiegający odrzucali oferowany lokal z powodu niedostosowania go do ich potrzeb, w niektórych gminach osoby te wykreślano z listy oczekujących, co było niezgodne z ustawą o zasobie mieszkaniowym gminy (uzmg). Kontrola objęła 35 jednostek z ternu siedmiu województw - m.in. Gdynię, Gdańsk, Grudziądz, Toruń, Konin, Siedlce, Lublin czy Rzeszów.
Sprawdź w LEX: Jak otrzymać mieszkanie komunalne? - PORADNIK >>
Nie wszędzie określono zasady
Z raportu NIK wynika, że skontrolowane miasta nie w pełni prawidłowo i rzetelnie realizowały zadania w zakresie określania zasad i zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób z niepełnosprawnościami.
Miasta opracowały i uchwaliły Programy Wieloletnie dotyczące gospodarki zasobem mieszkaniowym. W dwóch miastach Programu przez pewien czas nie było, w trzech innych uchwalone Programy Wieloletnie nie w pełni odpowiadały wymogom uzmg. Miasta przyjęły też dokumenty pod nazwą „Zasady wynajmowania lokali”. Jednak w ośmiu wypadkach (42%) stwierdzono w nich nieprawidłowości m.in. niezgodnie z uzmg stanowiono w nich, że odmowa przyjęcia lokalu traktowana jest jako rezygnacja z ubiegania się o przydział mieszkania i skutkuje skreśleniem z listy oczekujących. W pozostałych jst odmowa przyjęcia lokalu oznaczała, że ubiegający się nadal mogli czekać na lokal bardziej dostosowany do ich potrzeb. W dwóch miastach w „Zasadach” nie określono warunków, jakie musi spełniać lokal wskazywany dla osób z niepełnosprawnościami, co również było niezgodne z uzmg. W pozostałych miastach warunki te określano w bardzo zróżnicowany sposób, często (w blisko 65% miast) nader ogólnie, koncentrując się głównie na osobach z niepełnosprawnościami ruchowymi.
Czytaj w LEX: Uchwała w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy - komentarz praktyczny >>
Czytaj w LEX: Zasady wynajmowania lokali wchodzących w skład zasobu gminy >>
Zasoby mieszkaniowe miast rosły
Miasta starały się zwiększyć dostępność posiadanego zasobu mieszkaniowego dla osób z niepełnosprawnościami – głównie poprzez jego modernizację. W miarę możliwości finansowych realizowały też nowe inwestycje mieszkaniowe, w wyniku których powstawały budynki mieszkalne pozbawione barier architektonicznych oraz lokale odpowiednie dla osób z niepełnosprawnościami. W okresie objętym kontrolą zasoby mieszkaniowe badanych gmin zwiększyły się o 136 lokali przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnościami. W 14 miastach (na 19 skontrolowanych) wyodrębniono lokale przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Prawie wszystkie miasta dysponowały również lokalami w budynkach bez barier architektonicznych. Miasta pozyskiwały też lokale przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, np. poprzez ich wynajem od TBS lub od spółdzielni czy wspólnot mieszkaniowych.
Czytaj w LEX: Weryfikacja dochodów i stanu majątkowego najemców lokali komunalnych >>
Jednak miasta nie zaspokajały w pełni potrzeb mieszkaniowych tej grupy mieszkańców, o czym świadczy zarówno liczba osób oczekujących, jak i okres oczekiwania (najdłuższy we Włocławku – 17 lat). Wg stanu na 30 czerwca 2022 r. na przydział lokali czekały wciąż 893 osoby/gospodarstwa domowe, a to z powodu zbyt małego zasobu mieszkaniowego gmin, których nie stać było na sfinansowanie nowych inwestycji i na dostosowanie posiadanego, najczęściej wyeksploatowanego zasobu mieszkaniowego do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Przyznawanie mieszkań
W większości miast proces przyznawania mieszkań, poza sporadycznymi wypadkami, przebiegał zgodnie z „Zasadami wynajmowania lokali”. W jednej jst stwierdzono jednak wypadek zbyt ogólnego i dowolnego, a więc nieprzejrzystego określenia warunków przyznania lokali. W sześciu jst postępowanie przy weryfikacji złożonych wniosków prowadzono w sposób nieprawidłowy lub nierzetelny. W jednej jst Izba stwierdziła stosowanie nieprzejrzystej klasyfikacji punktowej – ubiegający się byli przesuwani na inne (bliższe lub dalsze) miejsca w kolejce bez uwzględnienia liczby uzyskanych punktów, a tylko z powodu złożenia przez niektórych z nich odwołania.
Umowy najmu z osobami z niepełnosprawnościami zawierano na czas nieokreślony oraz czas określony w wypadku umów najmu socjalnego lokalu. W dwóch jst nie monitorowano terminów zakończenia umów zawartych na czas określony, skutkiem czego dochodziło do sytuacji, że lokale były zajmowane przez osoby bez tytułu prawnego do lokalu.
Z całym raportem pokontrolnym NIK można zapoznać się tutaj >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.