Kontrola zamówień publicznych finansowanych ze środków europejskich – zagadnienia organizacyjne (cz. IV)

Środki pochodzące z funduszy europejskich, poszerzające wydatnie zasoby środków publicznych, odgrywają obecnie strategiczną rolę w finansowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego. W szczególności z wydatkowaniem tych środków przez instytucje sektora publicznego łączy się obowiązek przestrzegania reżimu prawa zamówień publicznych, pod rygorem rozmaitych sankcji, głównie w postaci utraty dofinansowania. Dlatego istotnego znaczenia nabiera kontrola udzielania i wykonywania zamówień publicznych finansowanych z udziałem środków europejskich, sprawowana zwłaszcza przez tzw. instytucje zarządzające, które nadzorują dystrybucję i wykorzystanie tych środków.

5. Egzekwowanie środków podlegających zwrotowi

Środki europejskie udzielone beneficjentowi podlegają zwrotowi zgodnie z art. 207 ust. 1 u.f.p. , jeżeli zostały:
− wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem,
− wykorzystane z naruszeniem procedur udzielania zamówień publicznych lub innych procedur obowiązujących przy ich wykorzystaniu (art. 184 ust. 1 u.f.p. ),
− wykorzystane z naruszeniem zasad rozliczania właściwych dla dotacji (art. 184
ust. 2 u.f.p. ),
− pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości (wyłudzone).

Zwrot środków może być wymagalny całkowicie lub częściowo, w zależności od zakresu i przyczyn uchybienia. Wymagalność następuje w związku z wezwaniem beneficjenta przez instytucję zarządzającą (pośredniczącą, wdrażającą), po stwierdzeniu okoliczności uzasadniających żądanie zwrotu. Zwrot powinien nastąpić w ciągu 14 dni od wezwania. Jest obarczony odsetkami w wysokości określonej tak jak dla zaległości podatkowych, liczonymi już od dnia przekazania środków beneficjentowi, ponieważ środki te traktowane są jako nienależne. Rozwiązaniem zastępczym stosowanym przy częściowym zwrocie środków jest pomniejszenie kolejnej płatności o kwotę środków podlegających zwrotowi. Właściwa instytucja wzywa beneficjenta do wyrażenia zgody na pomniejszenie kolejnych płatności w terminie 14 dni. Wyrażenie zgody upoważnia instytucję, z którą beneficjent zawarł umowę o dofinansowanie projektu, do uwzględnienia kwoty w kolejnym zleceniu płatności kierowanym do Banku Gospodarstwa Krajowego. Jak się zdaje, procedura ta powinna obowiązywać również w przypadku nierozliczenia zaliczki wypłaconej beneficjentowi zgodnie z umową o dofinansowanie projektu na poczet kosztów jego realizacji. Rozliczenie zaliczki odbywa się poprzez złożenie wniosku o płatność spełniającego z góry ustalone wymagania (zob. § 7 r.u.r.z.). Negatywna weryfikacja wniosku uzasadnia zwrot uprzednio przekazanych środków w całości lub części. To samo dotyczy zaniechania rozliczenia zaliczki w terminie, skoro według art. 189 ust. 3 u.f.p. nalicza się odsetki od dnia przekazania zaliczki.

Po bezskutecznym upływie 14-dniowego terminu, liczonego od wezwania do zwrotu środków, organ pełniący funkcję instytucji zarządzającej lub pośredniczącej wydaje decyzję określającą kwotę przypadającą do zwrotu i termin, od którego nalicza się odsetki, a także sposób zwrotu środków, efektywny lub zastępczy – poprzez pomniejszenie kolejnej płatności na rzecz beneficjenta (art. 207 ust. 9 u.f.p. ). Instytucja zarządzająca może, na podstawie porozumienia lub umowy, upoważnić instytucję wdrażającą, ale tylko będącą jednostką sektora finansów publicznych, do wydawania takich decyzji. Od decyzji w sprawie zwrotu środków wydanej przez instytucję pośredniczącą lub wdrażającą przysługuje beneficjentowi odwołanie do właściwej instytucji zarządzającej, w przypadku zaś wydania decyzji w I instancji przez instytucję zarządzającą beneficjent może zwrócić się do tej instytucji z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Po wyczerpaniu administracyjnego toku instancji beneficjentowi służy jeszcze skarga do sądu administracyjnego w ramach sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych. Ewentualna egzekucja należności odbywa się w trybie przepisów o egzekucji w administracji. Powyższa procedura „odzyskiwania” środków europejskich nie dotyczy jednak beneficjentów będących państwowymi jednostkami budżetowymi, ze względu na to, że w istocie nie dochodzi do „wyprowadzenia” tych środków poza sferę Skarbu Państwa. Ewentualne niewykorzystane środki pozostawione do dyspozycji takich jednostek pozostają w budżecie środków europejskich.@page_break@

Należności budżetowe z tytułu zwrotu środków europejskich przeznaczonych na programy operacyjne należą do kategorii „niepodatkowych należności budżetowych” w rozumieniu art. 60 u.f.p. Właściwy organ, działając na wniosek beneficjenta, może umorzyć w całości lub części zobowiązanie z tytułu takiej należności albo odroczyć jej spłatę lub rozłożyć ją na raty, na warunkach określonych w art. 64 u.f.p.

6. Wykluczenie beneficjenta z możliwości otrzymania środków europejskich

Dodatkową sankcją jest wykluczenie beneficjenta na przyszłość (na okres 3 lat) z możliwości ubiegania się o dofinansowanie projektu ze środków europejskich w trybie art. 207 ust. 4–5 u.f.p. , jeżeli:
− otrzymał płatność na podstawie przedstawionych jako autentyczne dokumentów podrobionych lub przerobionych lub dokumentów potwierdzających nieprawdę bądź
− na skutek okoliczności leżących po jego stronie nie zrealizował pełnego zakresu rzeczowego projektu infrastrukturalnego lub nie zrealizował celu projektu, bądź
− nie zwrócił powierzonych środków w terminie,
− pobranie nienależnych środków lub ich nieprawidłowe wykorzystanie nastąpiło w warunkach przestępstwa popełnionego przez beneficjenta, partnera, podmiot upoważniony do dokonywania wydatków, a gdy beneficjentem jest jednostka organizacyjna – osobę uprawnioną do wykonywania w ramach projektu czynności w jej imieniu, jeśli fakt popełnienia przestępstwa został potwierdzony prawomocnym wyrokiem sądowym.

Okres wykluczenia rozpoczyna się od dnia, w którym decyzja o zwrocie środków stała się ostateczna, zaś kończy się z upływem 3 lat od dnia faktycznego dokonania zwrotu tych środków. Jeżeli jednak zwrot środków został dokonany dobrowolnie przez beneficjenta przed wydaniem decyzji, okres wykluczenia rozpoczyna się od dnia stwierdzenia okoliczności pociągających wykluczenie, a kończy się z upływem 3 lat liczonych od dnia dokonania zwrotu środków. Minister Finansów prowadzi rejestr podmiotów wykluczonych[49] oraz udostępnia dane w nim zawarte instytucjom zarządzającym, pośredniczącym i wdrażającym, a także certyfikującym realizację programów operacyjnych.

Pisaliśmy o tym również:
Kontrola zamówień publicznych finansowanych ze środków europejskich – zagadnienia organizacyjne
Kontrola zamówień publicznych finansowanych ze środków europejskich – zagadnienia organizacyjne (cz. II)
Kontrola zamówień publicznych finansowanych ze środków europejskich – zagadnienia organizacyjne (cz. III)

Przydatne materiały:
Ustawa z 27.08.2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.)

Przypisy:
[49] Por. rozporządzenie Ministra Finansów z 20.06.2010 r. w sprawie rejestru podmiotów wykluczonych z możliwości otrzymania środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych ze środków europejskich (Dz. U. Nr 125, poz. 846).