Gmina nie może prowadzić działalności gospodarczej w zakresie zarządzania nieruchomościami prywatnymi ani w formie zakładu budżetowego, ani w formie spółki prawa handlowego. W myśl art. 9 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym (dalej cytowana jako „ u.s.g. ”) gmina oraz inna gminna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w odrębnej ustawie. Tą odrębną ustawą jest ustawa o gospodarce komunalnej (dalej cytowana jako „ u.g.k. ”).

Gospodarka komunalna może być prowadzona przez jednostki samorządu terytorialnego w szczególności w formach samorządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego (art. 2 u.g.k. ). Działalność gospodarcza komunalnej spółki prawa handlowego jest uważana za działalność samej gminy, a spółka jest tylko formą jej prowadzenia. Komunalna spółka prawa handlowego podlega tym samym ograniczeniom w prowadzeniu działalności gospodarczej, które odnoszą się do gminy.

Gmina bez żadnych ograniczeń może prowadzić działalność gospodarczą w zakresie użyteczności publicznej. Zadaniami użyteczności publicznej, w rozumieniu ustawy, są zadania własne gminy, określone w art. 7 ust. 1, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych (art. 9 ust. 4 u.s.g. ). Chodzi tu przede wszystkim o działalność gospodarczą w zakresie zadań własnych gminy, czyli np. komunikację publiczną, zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, wywóz nieczystości.

Do tego rodzaju działalności nie należy odpłatne zarządzanie nieruchomościami innymi niż komunalne ani nieruchomościami wspólnymi na zlecenie wspólnot mieszkaniowych. Działalność polegająca na odpłatnym świadczeniu, na podstawie odrębnych umów, podmiotom innym niż gmina, usług dotyczących zarządzania nieruchomościami nie wchodzi w zakres zadań własnych gminy wymienionych w art. 7 u.s.g. , ma charakter komercyjny i jako taka wykracza poza zadania o charakterze użyteczności publicznej. - wyrok NSA OZ we Wrocławiu z dnia 11 września 2003 r., II SA/Wr 1234/03, OwSS 2004/1/12.
@page_break@
Gmina może w określonych sytuacjach prowadzić działalność gospodarczą poza sferą użyteczności publicznej, reguluje to art. 10 u.g.k. Taka działalność może być prowadzona wyłącznie w formie spółki prawa handlowego, przy łącznym spełnieniu następujących warunków:
1) istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym;
2) występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.

Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich również wówczas, jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową.

Gmina może także posiadać akcje lub udziały spółek zajmujących się czynnościami bankowymi, ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego, a także innych spółek ważnych dla rozwoju gminy, w tym klubów sportowych działających w formie spółki kapitałowej (art. 10 ust. 3 u.g.k. ). Wątpliwe byłoby zakwalifikowanie do którejkolwiek z powyższych kategorii spółki prowadzącej działalność komercyjną w zakresie zarządzanie nieruchomościami.

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236 z późn. zm.)