NIK: Samorządy prawidłowo udostępniały informacje publiczne, choć zdarzały się potknięcia

Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła, jak samorządy radzą sobie z udostępnianiem informacji publicznej. Jej zdaniem większość z nich robiła to prawidłowo, choć zdarzały się i naruszenia. Wykryte nieprawidłowości dotyczyły przyjętych w samorządach regulacji ograniczających dostęp do informacji publicznej, jej nieterminowego udostępniania na wniosek, a także nieudostępniania lub niewłaściwego udostępniania w BIP.

NIK przeprowadziła kontrolę w czterech urzędach marszałkowskich, czterech starostwach i ośmiu urzędach gmin. Urzędy wybrano nieprzypadkowo. W ich wypadku wcześniej mieszkańcy skarżyli się na trudności w dostępie do informacji publicznej. 

Najważniejsze ustalenia kontroli

W opinii NIK wszystkie skontrolowane w latach 2020-2022  urzędy były przygotowane do realizacji obowiązków z zakresu udostępniania informacji publicznej. Jednakże w siedmiu z nich przyjęto rozwiązania ograniczające dostęp do informacji publicznej. Nie zamieszczały one informacji publicznych na swoich stronach BIP lub robiły to nieterminowo. 

NIK zarzucił również 15 skontrolowanym jednostkom brak publikacji w niektórych informacjach metadanych, wymaganych przepisami , co nie pozwoliło na weryfikację ich prawidłowości i aktualności. Niektóre samorządy nie udostępniły odpowiedzi na wnioski lub udostępniły je z opóźnieniem.  

Czytaj też: Dostęp do informacji publicznej w praktyce funkcjonowania samorządu terytorialnego >>

Tym niemniej NIK podkreśla, że skontrolowane organy jednostek samorządu terytorialnego większość obowiązków związanych z udostępnianiem informacji publicznej realizowały zgodnie z przepisami prawa i rzetelnie. 

Ponadto w 12 z 16 samorządach przyjęto dodatkowe wewnętrzne regulacje w sprawie udostępniania tych informacji. Zagadnienia realizacji obowiązku udostępniania informacji publicznej w BIP i na wniosek zawarto w pięciu samorządach, z kolei w siedmiu z nich obowiązywały procedury w zakresie jednego z trybów udostępniania informacji publicznej.

W 13 samorządach zrealizowano obowiązek wyznaczenia osób odpowiedzialnych za przekazywanie ministrowi właściwemu do spraw informatyzacji, informacji niezbędnych do zamieszczenia ich na stronie głównej BIP. W trzech pozostałych jednostkach zrealizowano ten obowiązek w trakcie kontroli lub tuż po jej zakończeniu.

Czytaj też: Radny organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego jako podmiot wnioskujący o udostępnienie informacji publicznej >>

Z ustaleń kontroli wynika, że siedem samorządów przyjęło regulacje ograniczające dostęp do informacji publicznej poprzez wprowadzenie zapisów o jej odpłatności. Określono w nich wysokość opłat za kopię strony dokumentu, za przygotowanie informacji publicznej na nośniku elektronicznym oraz za wysłanie informacji pocztą tradycyjną. Udostępnienie tych regulacji w BIP poszczególnych jednostek stanowiło informację dla zainteresowanych o kosztach, jakie powoduje złożenie wniosku o udostępnienie informacji publicznej, bez wzmianki, iż jednostka może nałożyć (ale nie musi) wymienione opłaty. Przyjęte rozwiązania kierownicy kontrolowanych jst wyjaśniali trudnością określenia poniesionych kosztów oraz wykładnią przepisu ustawy w zakresie „dodatkowych kosztów, związanych ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku”, co w ich ocenie uzasadniało wprowadzenie tych regulacji. We wszystkich jednostkach regulacje ustalające stałe opłaty zostały jednak zniesione.

Wszystkie samorządy prowadziły strony BIP, których obsługę zapewniali pracownicy jednostek, w kilku przypadkach przy wsparciu technicznym podmiotów zewnętrznych. Mimo obowiązywania regulacji wewnętrznych udostępniania informacji w BIP, nie wszystkie jednostki udostępniły każdą z objętych kontrolą informacji w BIP, a wiele nie zostało udostępnionych niezwłocznie, jak nakazywały przepisy.

NIK kontrolą objęła 15 rodzajów informacji, ale jedynie w przypadku sześciu rodzajów nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości w udostępnianiu ich w BIP. Wykryte zaś nieprawidłowości dotyczyły:

• dwanaście samorządów, wbrew ustawie o dostępie do informacji publicznej, nie udostępniało dokumentacji przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpień, stanowisk, wniosków i opinii podmiotów je przeprowadzających. Jst podawały np. tylko tytuły i daty kontroli nie załączając jednak dokumentacji, do czego obligowała je ustawa;
• w BIP sześciu jednostek samorządu nie było kompletnych lub/i aktualnych informacji na temat prowadzonych rejestrów, ewidencji i archiwów, oraz sposobu udostępniania informacji w nich zawartych;
• pięć samorządów nie udostępniło niezwłocznie w BIP imiennych wykazów głosowań radnych, co było niezgodne z przepisami odpowiednich ustaw;
• jedenaście  samorządów wbrew przepisom odpowiednich ustaw, nie udostępniło w BIP aż 78 nagrań sesji rad gminy, powiatu i sejmiku województwa;
• trzy samorządy nie udostępniły aktualnych informacji o swoim majątku;
• trzy z nich nie udostępniły dziewięciu oświadczeń o stanie majątkowym osób zobowiązanych do ich złożenia (spośród 846 objętych kontrolą oświadczeń).

Czytaj też: Dostęp do informacji publicznej a ochrona danych osobowych >>

Każda z jednostek objętych kontrolą stosowała rozwiązania chroniące przed celowym spowolnieniem dostępu do treści widocznych w BIP. Zabezpieczono również dostęp do treści tych informacji oraz zapewniono nieprzerwaną dostępność informacji w Biuletynie.

W latach 2020–2022 (do końca marca) do skontrolowanych jednostek wpłynęło łącznie 5.713 wniosków o udostępnienie informacji publicznej, z czego informacje udostępniono w 5.384 przypadkach. Tylko niewielki procent wniosków skutkował wydawaniem decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej (w kolejnych latach objętych kontrolą było to odpowiednio 2,3 proc., 3,5 proc. i 1,3 proc.).

Większość samorządów zadbała o rzetelne prowadzenie rejestrów wniosków o udostępnienie informacji publicznych, choć dwa z nich nie zarejestrowały łącznie 21 wniosków o informacje publiczne, a w rejestrze informacji publicznych jednej jednostki odnotowywano również wnioski innego rodzaju.

Zasadniczo wnioski o udostępnienie informacji publicznej w skontrolowanych samorządach załatwiane były terminowo i prawidłowo, a stwierdzone nieprawidłowości były nieliczne:

• w sześciu jednostkach łącznie dziewięć informacji udostępniono po upływie terminu, bez informowania wnioskodawców, kiedy otrzymają wnioskowane informacje;
• w dwóch jednostkach, w trzech sprawach, nie udostępniono informacji wcale;
• w jednym starostwie nie wydano dwóch decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie udostępnienia informacji publicznej;
• w jednej gminie, bez podstawy prawnej, żądano podania danych wnioskującego;
• w dwóch starostwach nie informowano wnioskodawców lub informowano z opóźnieniem o wysokości opłaty za udostępnienie żądanych informacji.

Wnioski pokontrolne

NIK zaleciła samorządom:

• wyeliminowanie regulacji ograniczających dostęp do informacji publicznej, w tym ustanawiających obowiązek wniesienia opłat za jej udostępnienie;
• podjęcie działań w celu zapewnienia udostępniania informacji publicznych w sposób i terminach określonych w ustawie o dostępie do informacji publicznej, ustawach ustrojowych i rozporządzeniu BIP.

Natomiast do prezesa Rady Ministrów zwróciło się o doprecyzowanie w ustawie o dostępie do informacji publicznej definicji legalnej pojęcia „informacja przetworzona”.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.