Kwestie dziedziczenia spadku przez gminę, rzadziej przez Skarb Państwa, normują przepisy Kodeksu cywilnego. Gmina i Skarb Państwa są tzw. spadkobiercami koniecznymi. W świetle art. 935 k.c., w przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Gmina dziedziczy również prawa do nieruchomości położonej na obszarze innej gminy. Skarb Państwa powołany jest do dziedziczenia jako spadkobierca ustawowy jedynie w sytuacji, gdy nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą.
Czytaj artykuł w LEX: Chmielowiec Aneta, Wykonywanie praw i obowiązków spadkobiercy przez gminy>
Zgodnie z art. 1023 k.c., spadkobiercy konieczni nie mogą odrzucić spadku, który przypadł im z mocy ustawy. Ani Skarb Państwa, ani gmina nie składają więc oświadczenia o przyjęciu spadku, a ten uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Gmina jako spadkobierca ustawowy ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Gmina ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego majątku już od chwili powołania do spadku. A to oznacza, że długi zmarłej osoby fizycznej bardzo często zostają zaspokojone ze środków publicznych. Zdaniem samorządowców, komornicy często wykorzystują tę okoliczność.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Kamiński Krzysztof, Malinowska Marzena, Opodatkowanie nabycia spadku>
Nagła plomba na rachunku
Agnieszka Drożdżal, ekspert z zakresu finansów publicznych i rachunkowości budżetowej, prowadząca własną firmę doradczą, wskazuje, że często zdarza się, iż komornicy właściwie już po wyroku sądowym wchodzą na konta gmin, także konta budżetu, na które przekazywane są m.in. dotacje na zadania zlecone czy środki projektowe. To ogromny problem, szczególnie dla małych gmin - jak wówczas realizować zadania publiczne czy projekty?
- Czasami gminy dowiadują się o takim długu, kiedy wchodzi komornik. Są gminy, które często borykają się z problemem zajmowania rachunku, bo komornicy zajmują konta gmin, tak na wszelki wypadek, mając tylko orientacyjną wiedzę, jaka może być wartość inwentarza dłużnika. Takie działanie, w mojej opinii, jest nieprawidłowe. A zanim gmina odwoła się, zanim to zostanie rozpatrzone, nic nie może z tymi pieniędzmi zrobić – wskazuje ekspertka.
- To wszystko odbywa się coraz częściej elektronicznie, konta gmin zajmowane są niejako z automatu, przez co gminy są zaskakiwane takimi postępowaniami. I to jest naszym zdaniem niewłaściwe. Musi być najpierw sporządzony spis inwentarza, aby było wiadomo, do jakiej kwoty gmina odpowiada – mówi Aneta Maciążek, skarbnik gminy Tomaszów Mazowiecki, członek Zarządu Krajowej Rady Forów Skarbników JST działającej przy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego.
Czytaj pytanie w LEX: Czy gmina, która odziedziczyła spadek z dobrodziejstwem inwentarza, może do czasu sporządzenia spisu inwentarza rozporządzać majątkiem?>
Przeczytaj także: Gmina nie powinna odpowiadać całym majątkiem za długi spadkodawcy
Najpierw spis, potem egzekucja
W celu ustalenia swojego zakresu odpowiedzialności, gmina zmuszona jest ustalić wartości aktywów spadku poprzez sporządzenie spisu inwentarza lub wykazu inwentarza. Postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza nie jest wydawane przez sąd z urzędu, dlatego też gmina musi wystąpić do sądu z odpowiednim wnioskiem. Przy czym wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być także zgłoszony bezpośrednio komornikowi właściwemu do wykonania postanowienia sądu spadku o sporządzeniu spisu inwentarza.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Bogutyn Katarzyna, Świtkowski Marcin, Czynności komornika sądowego związane ze spisem inwentarza>
Agnieszka Drożdżal zwraca uwagę, że problemem jest też fakt, że spis inwentarza odbywa się na koszt gminy, dla wielu to poważny, dodatkowy wydatek.
- Gmina robi ten spis za konkretne pieniądze, angażuje swoich pracowników, po czym okazuje się, że i tak wszystko idzie na spłatę długów. Warto rozwiązać również ten problem, aby gmina obejmująca taki spadek, nie musiała do niego dokładać – postuluje Agnieszka Drożdżal.
Dr Hanna Kmieciak, specjalistka od prawa finansowego, prowadząca Kancelarię JST, podkreśla, że w interesie gminy jest sporządzenie spisu inwentarza dłużnika i kontrolowanie czynności komornika w tym zakresie, a w razie rozbieżności - nie godzenie się z wyceną. Zauważa, że wiele gmin jest w tej sytuacji biernych. Często wynika to z braków kompetencji i zasobów kadrowych w urzędach. Dostrzega problem, że często wierzyciele zajmują konto gminy, zanim dojdzie do sporządzenia spisu z inwentarza.
Czytaj także pytanie w LEX: Jak gmina która nabyła spadek po zmarłym powinna postąpić z zaspokojeniem wierzycieli?>
Rozwiązaniem może być wprowadzenie ustawowego zakazu egzekucji z majątku gminy do czasu sporządzenia spisu inwentarza – mówi dr Hanna Kmieciak.
Taki jest też postulat zmiany prawa podnoszony przez samorządowców. Proponują wprowadzenie przepisów umożliwiających wydawanie przez sąd z urzędu postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza wraz z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku przez gminę (jeżeli spis inwentarza nie był wcześniej sporządzony) oraz wprowadzenie zawitego terminu na sporządzenie spisu inwentarza dla gminy jako spadkobiercy, a także gwarantujących możliwość prowadzenia egzekucji z majątku gminy przez wierzycieli spadkowych dopiero po sporządzeniu i otrzymaniu przez gminę spisu inwentarza.
Zobacz także wzór w LEX: Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i sporządzeniu spisu inwentarza>
- Nie unikamy płacenia, ale chcemy mieć czas na przygotowanie się do tego. Na przykład pół roku, aby gmina mogła znaleźć na to środki w budżecie, bo mamy wszystko w nim zaplanowane, do tego dochodzą wydatki bieżące. W zależności od kwoty i możliwości finansowych samorządu, włożenie takiego ekstra wydatku w trakcie roku budżetowego nie jest sprawą prostą – wskazuje Aneta Maciążek. Zwraca uwagę, że w wielu przypadkach gminy przyjmują zadłużone nieruchomości, które będą majątkiem jedynie na papierze.
- Zostaliśmy właścicielem 1/12 części nieruchomości, z którą niewiele będziemy mogli zrobić, a pieniądze na spłatę wierzycieli będziemy musieli wydać w gotówce. I to jest problem – podkreśla skarbnik gminy Tomaszów Mazowiecki.
Zobacz procedurę w LEX: Piaskowska Olga Maria, Zgłoszenie wniosku o spis inwentarza bezpośrednio komornikowi>
Ministerstwo: Trwają wstępne analizy
Ministerstwo Sprawiedliwości przyznaje, że zna problemy związane z przymusowym dziedziczeniem przez gminy zadłużonych nieruchomości. Uważa, że do problemu należy odnosić się w szerszym aspekcie, to jest w kontekście odpowiedzialności spadkobierców dziedziczących spadek z dobrodziejstwem inwentarza za długi spadkowe.
- W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace analityczne, dotyczące odpowiedzialności spadkobierców (w tym gmin i Skarbu Państwa), nabywających spadek z dobrodziejstwem inwentarza za długi spadkowe. Mając jednak na względzie wagę projektowanych rozwiązań i ich skutki społeczno-gospodarcze, ten problem został również przedstawiony działającej przy ministrze sprawiedliwości Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, zespołowi problemowemu do spraw prawa spadkowego – odpowiada Arkadiusz Myrcha, wiceminister sprawiedliwości. To właśnie zespół problemowy ds. prawa spadkowego ma zająć się tą tematyką i rozważyć możliwość oraz kierunek opracowania stosownych rozwiązań prawnych.
Wiceminister odniósł się też do sformułowanej w interpelacji poselskiej (nr 8151) przez poseł Lidię Czechak propozycji, aby to Skarb Państwa jako jedyny przejmował taki spadek. Wiceminister Myrcha przypomniał, że przepis art. 935 k.c. w obecnym brzmieniu obowiązuje od 28 czerwca 2009 r., tj. wraz z wejściem w życie ustawy z 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny. Natomiast przed zmianami dokonanymi na podstawie ustawy z 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, art. 935 par. 3 k.c. stanowił, że w braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Czytaj artykuł w LEX: Borysiak Witold, Dziedziczenie ustawowe w świetle nowelizacji Kodeksu cywilnego>
- Ewentualny powrót do poprzedniej regulacji wymaga szerokiej dyskusji, która będzie możliwa w ramach planowanych prac Zespołu problemowego do spraw prawa spadkowego, dotyczących odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. W związku z powyższym Ministerstwo Sprawiedliwości aktualnie oczekuje na stanowisko Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, w szczególności co do kierunku ewentualnej regulacji – odpowiada wiceminister Myrcha.
Dr Hanna Kmieciak uważa, że spora część gmin może być niezadowolona z takiej zmiany, bo widzi korzyści z przysposabiania takiej nieruchomości.
Czytaj także artykuł w LEX: Zdanukiewicz Julia, Czy gmina powinna być spadkobiercą?>
- Wiele gmin, przejmując nieruchomość z długami, wcale nie chce się jej wyzbywać. Choćby dlatego, że zlokalizowana jest w jakimś strategicznym miejscu gminy albo może przydać się w przyszłości. Spłacają zadłużenie z własnych środków do wartości uzyskanego majątku, a nieruchomość sobie zostawiają. Żaden przepis nie przewiduje, że musi nastąpić spłata tylko ze sprzedaży tej nieruchomości. Ustawodawca zagwarantował jedynie, że gminy lub Skarb Państwa odpowiadają tylko do wysokości odziedziczonego majątku, aby samorządy nie dopłacały do tego – mówi dr Hanna Kmieciak.
Cena promocyjna: 126.75 zł
|Cena regularna: 169 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 121.67 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
