Przepis art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego brzmiał poprzednio:
"Organy administracji publicznej obowiązane są prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli",
natomiast po zmianie jego brzmienie jest następujące:
"Organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej".
Zestawienie brzmienia przepisu przed i po nowelizacji wskazuje na zmianę treści wyrażanej przez ten przepis. Jednak dalsza analiza pozwala sądzić, iż zmiany są raczej nieduże - przede wszystkim dostosowujące terminologię oraz urealniające zakres tej zasady. Nie doszło jednak do zasadniczej zmiany treści zasady zaufania, która powodowałaby dla organów administracji konieczność wprowadzania daleko idących zmian w toku prowadzonych postępowań administracyjnych. Wynika to m. in. z konstytucyjnych zasad działania organów władzy publicznej oraz innych zasad postępowania.
Zakres podmiotowy zasady nie uległ zmianie - nadal obowiązuje ona organy administracji publicznej, czyli również organy jednostek samorządu terytorialnego. Obowiązek realizacji zasady, o której mowa w art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego , ciąży na organie administracji prowadzącym postępowanie.
Więcej wątpliwości może mieć zakres podmiotów, u których organ powinien zaufanie budzić lub pogłębiać. Zmiana przepisu w tym zakresie z "obywateli" na "uczestników [postępowania]" - jak najbardziej słuszna - wskazuje na zawężenie zakresu stosowania tej zasady. Czy jednak jest to zasadnicza zmiana? Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego normują postępowanie administracyjne, dotyczą zatem (co do zasady) stosunków pomiędzy organem a uczestnikami postępowania. W konsekwencji wzbudzanie lub pogłębianie zaufania do innych podmiotów, niż uczestnicy postępowania, niejako wykraczało poza ramy tego postępowania. Wzbudzanie lub pogłębianie zaufania do innych podmiotów, niż uczestnicy postępowania, nie jest już zasadą postępowania administracyjnego, co jednak nie oznacza, że organ nie ma budzić zaufania u tych innych podmiotów. Można powiedzieć, że w nieco innym wymiarze, ale zasada ta obowiązuje nadal - wynika jednak z innej podstawy, tj. zwłaszcza z zasady legalizmu (art. 6 Kodeksu postępowania administracyjnego w zw. z art. 7 Konstytucji RP ), a przede wszystkim z zasady demokratycznego państwa prawnego ujętej w art. 2 Konstytucji RP . Biorąc pod uwagę, iż zaufanie innych podmiotów, niż uczestnicy postępowania, może być budzone lub pogłębiane przede wszystkim przez sprawne, bezstronne, rzetelne i - przede wszystkim - zgodne z prawem prowadzenie postępowania i wydanie rozstrzygnięcia, to takie właśnie prowadzenie postępowania i rozstrzygnięcie będzie dawało szansę na wzbudzenie lub pogłębienie zaufania u innych podmiotów, niż uczestnicy postępowania. Tylko wtedy uczestnicy postępowania i inni obywatele (ale także inne podmioty, o których nie można powiedzieć, iż są obywatelami, np. cudzoziemcy będący uczestnikami postępowania czy osoby prawne) mogą mieć poczucie zaufania do organów władzy, gdy mają pewność co do prowadzenia postępowania i wydania rozstrzygnięcia zgodnie z zasadami postępowania.
Zmiana sformułowania "obowiązane są prowadzić postępowanie" na "prowadzą postępowanie" również nie ma charakteru istotnego. Użycie słowa "prowadzą" jest takim samym wyrażeniem obowiązku jak sformułowanie wcześniejsze - dla organu prowadzącego postępowanie zmiana ta nie oznacza zniesienia lub zmiany zakresu dotychczasowego obowiązku.
Nowe brzmienie przepisu, w którym nakaz prowadzenia postępowania "w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie" został zamieniony na nakaz prowadzenia postępowania "w sposób budzący zaufanie" również jedynie pozornie ma większe znaczenie, niż mogłoby się wydawać. Celem ustawodawcy jest bowiem, aby organ administracji działał tak, aby uczestnik postępowania miał zaufanie do organu. Nacisk został tu położony na zaufanie, a nie na budzenie lub pogłębianie. Można jedynie dodać, że użycie sformułowania "budzenie" wydaje się być trafniejsze, aniżeli "pogłębianie". To drugie zakłada bowiem ze swej istoty, iż zaufanie już istnieje, co w praktyce postępowań administracyjnych często nie ma miejsca.
Kolejna zmiana polegała na tym, iż zaufanie ma być wzbudzane do "władzy publicznej", a nie do "organów Państwa". Zmiana ta jest jak najbardziej celowa, bowiem dotychczasowe brzmienie tego przepisu ("organy Państwa") nie przystawało do obecnego stanu prawnego, gdzie ustawodawca posługuje się pojęciem organów władzy publicznej, a nie organów Państwa - wynika to zwłaszcza z terminologii użytej w Konstytucji RP . Zakres zmiany art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego w tym zakresie zależy od rozumienia pojęcia organów Państwa. Jeżeli chodzi o obecne brzmienie przepisu, to jako władzę publiczną należy rozumieć wszelkie podmioty sprawujące władzę publiczną - konstytucyjne organy władzy publicznej (w tym wynikające z zasady trójpodziału władze ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą - art. 10 Konstytucji), terenowe organy administracji (art. 15 ust. 1 Konstytucji RP ), samorząd terytorialny (art. 16 ust. 2 Konstytucji RP ) oraz wszelkie inne podmioty wykonujące władzę publiczną, niezależnie od podstawy wykonywania tej władzy.
Ostatnim elementem różnicującym brzmienie przepisu jest usunięcie fragmentu mówiącego o konieczności pogłębiania "świadomości i kultury prawnej obywateli". Należy jednak zwrócić uwagę, iż pogłębianie (wzbudzanie czy wywoływanie) świadomości i kultury prawnej obywateli (a przynajmniej uczestników postępowania) może być uznane za element zasady zaufania. Takie działanie organu prowadzącego postępowanie, które będzie tworzyło i/lub pogłębiało świadomość i kulturę prawną uczestników tego postępowania będzie z pewnością ułatwiało wzbudzenie zaufania tych uczestników do tego organu. Można również wywieść obowiązek pogłębiania świadomości i kultury prawnej z zasady informowania uczestników postępowania (art. 9 Kodeksu postępowania administracyjnego ) - przekazywanie rzetelnej i pełnej informacji uczestnikom postępowania z pewnością będzie realizacją zasady informowania, ale również i spowoduje pogłębienie świadomości i kultury prawnej. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że zasada informowania ogranicza lub nawet wyłącza obowiązywanie zasady ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi). W tej sytuacji udzielanie informacji uczestnikom postępowania ma za zadanie nie tylko poinformowanie w celu zabezpieczenia interesów uczestników postępowania, ale będzie również służy ich "prawnemu uświadomieniu", czyli pogłębieniu świadomości i kultury prawnej.
Podsumowując, zmiana brzmienia art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego nie stanowi rewolucyjnej zmiany w zasadzie zaufania. Jakkolwiek by jej nie nazwać - zasadą pogłębiania, wzbudzania, wywoływania zaufania czy innym przymiotnikiem - ideą i celem ustawodawcy było, aby czynności organu nie nadwątliły zaufania do niego, a wręcz aby zaufanie do tego organu rosło. Akcent ustawodawcy jest położony na zaufanie, a nie na pogłębianie czy budzenie. Zasada zaufania ma tak głębokie uzasadnienie i źródło w Konstytucji RP , iż jej obowiązywanie nie powinno budzić wątpliwości. Jej treść natomiast jest również niezwykle mocno osadzona w Konstytucji RP , jak i związana z innymi zasadami ogólnymi postępowania administracyjnego. Z tego powodu zmiana art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego dokonana z dniem 11 kwietnia 2011 r. nie prowadzi do rewolucji dla organów administracji publicznej prowadzących postępowania administracyjne.
Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z. Nr 78, poz. 483 ze zm.)