Od 1 czerwca 2024 roku banki, firmy pożyczkowe, leasingodawcy, SKOK-i, notariusze i dostawcy usług telekomunikacyjnych mają obowiązek weryfikacji PESEL-i osób fizycznych w rządowym rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL (RZNP). Weryfikacja ma wspomóc walkę z olbrzymią skalą wyłudzeń finansowych w oparciu o skradzione dane. Związek Banków Polskich podaje, że w I kwartale 2024 roku udaremniono 3 068 prób wyłudzeń kredytów na łączną kwotę 82,9 mln zł. To rekordowa liczba odnotowanych przestępstw w całej, 15-letniej historii raportu infoDOK publikowanego przez ZBP.
- Przy ogromnych zagrożeniach utraty danych i skali wyłudzeń kredytów, pożyczek, a nawet sprzedaży majątku na podrobiony dowód osobisty, zastrzeżenie numeru PESEL jest najprostszym, najbardziej dostępnym i do tego bezpłatnym działaniem prewencyjnym. Do tego skutecznym, nawet, jeśli nie chroni przed oszustami w 100 proc. Należy się więc spodziewać, że baza zastrzeżonych PESEL-i będzie się powiększać, co dla instytucji finansowych jest bardzo dobrą wiadomością – komentuje Cezary Ciopiński, business development manager w ERIF BIG.
Zmiana chroni dwie strony transakcji
Rejestr zastrzeżeń numerów PESEL to system wprowadzony przez ustawę z 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia niektórych skutków kradzieży tożsamości. Od chwili uruchomienia — 17 listopada 2023 r. — przechowuje dane o zastrzeżonych numerach identyfikacyjnych, jak również o wycofaniu zastrzeżeń, wraz z datami tych działań. Jednak zwiększona ochrona przed nadużyciami z tytułu kradzieży danych osobowych rozpocznie się wraz z obowiązkiem weryfikacji PESEL-i. Dopiero sprawdzenie przez instytucję finansową czy klient zastrzegł swój PESEL, pozwoli zapobiec wyłudzeniom pieniędzy przez oszustów.
- Dla firm objętych obowiązkiem weryfikacji oznacza to dostosowanie wewnętrznych procesów do nowych zasad. Niedopełnienie obowiązku weryfikacyjnego w zakresie wiarygodności danych naraża przedsiębiorstwo na problemy finansowe. Co bardzo ważne, brak sprawdzenia PESEL-u i udzielenie pożyczki lub kredytu na zastrzeżone dane uniemożliwia wierzycielowi dochodzenia roszczenia z tytułu zawartej umowy oraz zbycie wierzytelności — mówi Cezary Ciopiński.
Zobacz również: Korekta płci to także zmiana PESEL
Jedynym wyjątkiem, kiedy te konsekwencje nie będą obowiązywać, to przynajmniej 15-minutowa awaria systemu informatycznego rządowego rejestru podczas sprawdzania danych klienta.
Jak zastrzec numer PESEL?
Jak tłumaczy dr inż. Igor Protasowicki, ekspert w zakresie bezpieczeństwa informacji na Uniwersytecie WSB Merito Warszawa, jako że numer PESEL jest powszechnie wykorzystywany do identyfikacji osób przez instytucje finansowe wydawało się logiczne, że wprowadzenie możliwości jego zastrzegania znacząco utrudni działalność cyberprzestępców.
Zadaniem administracji państwowej było dodanie odpowiedniej aplikacji umożliwiającej określenie blokady, by w trakcie weryfikacji podmiot jej dokonujący był informowany o tym fakcie.
- Opracowano także kilka metod zastrzegania numeru albo przez wizytę w urzędzie, albo za pośrednictwem profili elektronicznych (w aplikacji mObywatel lub na stronie mobywatel.gov.pl). Niestety przez pierwszy rok zastrzeżenie numeru nie miało mocy sprawczej – zależało od dobrej woli i odpowiedniego przygotowania po stronie instytucji finansowych – mówi Igor Protasowicki.
Od 1 czerwca będzie można z tego skutecznie korzystać, gdyż weryfikacja stanu zastrzeżenia numeru PESEL będzie obowiązkowym etapem zawierania umów m.in. z bankami i ubezpieczalniami.
Zastrzeżenie numeru PESEL jest proste. Można wypełnić i złożyć wniosek w dowolnym urzędzie gminy, a usługa i bezpłatna, zaś zastrzeżenie załatwiane jest od ręki. Alternatywą jest załatwienie sprawy przez internet, do czego potrzeba profilu zaufanego, podpisu kwalifikowanego, e-dowodu lub danych do logowania do bankowości elektronicznej.
- Zastrzeżenie numeru PESEL nie oznacza też, że raz na zawsze pozbawimy się możliwości zaciągania kredytów itp. – przewidziano możliwość stałego lub czasowego zdjęcia blokady (np. automatyczne na określony czas, do następnego dnia roboczego lub ręczne do czasu jej ponownego nałożenia), a jako że system działa z relatywnie niedużym opóźnieniem jej istnienie nie powinno stanowić problemu dla obywatela – wyjaśnia Igor Protasowicki.
Polacy korzystają z rejestru zastrzeżeń numerów PESEL
Od chwili udostępnienia możliwości zastrzeżenia numeru PESEL do końca 2023 roku swój PESEL zastrzegło prawie milion Polaków. Zaledwie tydzień później, 7 stycznia 2024 r., liczba ta wynosiła ponad 1,2 mln. Z ostatnich danych Centralnego Ośrodka Informatyki wynika, że w drugiej połowie lutego suma ta przekroczyła 2 mln.
Lawinowy wzrost zastrzeżeń PESEL-i to rezultat nie tylko kampanii społecznej. W 2023 i 2024 roku w Polsce doszło do kilku wycieków danych — w tym PESEL-i — np. z centrów medycznych czy sieci laboratoriów. Rozwój technologii i narzędzi informatycznych przyczynia się ponadto do częstszych ataków złośliwego oprogramowania i podszywania się oszustów pod serwisy aukcyjne, sprzedażowe i społecznościowe. Zastrzeżenie numeru PESEL to działanie prewencyjne pierwszego wyboru na wypadek kradzieży danych osobowych z instytucji czy serwisów, które dysponują kluczowymi informacjami o swoich klientach.
Firmy muszą spełnić szereg wymogi, żeby uzyskać dostęp do danych klientów
Instytucje i firmy, które mają obowiązek weryfikacji PESEL-i otrzymają dostęp do danych klientów po złożeniu elektronicznego lub pisemnego wniosku i jego pozytywnej ocenie przez Ministerstwo Cyfryzacji. Do tego jednak muszą spełnić szereg wymogów technicznych i prawnych.
Każda instytucja finansowa zobowiązana do weryfikacji PESEL-i powinna być wyposażona w urządzenia i systemy teleinformatyczne zintegrowane z rejestrem zastrzeżeń oraz odpowiednie zabezpieczenia wymagane przy przetwarzaniu danych osobowych.
- Wraz z każdym odpytaniem kontrahenci podmiotów certyfikowanych przez ministerstwo, otrzymają zaświadczenie o weryfikacji PESEL-u lub podjętej próbie weryfikacji, co z jednej strony jest potwierdzeniem wykonania obowiązku legislacyjnego, a z drugiej kluczowym dowodem w przypadku braku dostępności systemu dłuższego niż 15 minut — dodaje Cezary Ciopiński.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
