Skargę do Trybunału wniosła obywatelka grecka wyznania islamskiego, która po śmierci swego męża odziedziczyła cały jego majątek, zgodnie z testamentem notarialnym sporządzonym przez jej zmarłego męża. Dwie siostry zmarłego męża zaskarżyły testament argumentując, iż mąż skarżącej należał do wspólnoty muzułmańskiej, w której kwestie dziedziczenia podlegają prawu islamskiemu i jurysdykcji "muftiego", a nie regulacjom greckiego kodeksu cywilnego. Roszczenia te zostały odrzucone przez greckie sądy dwóch instancji, jednakże grecki Sąd Kasacyjny uchylił te wyroki uznając, że kwestie dziedziczenia we tej wspólnocie muszą być rozstrzygane przez muftiego zgodnie z prawem szariatu. Ostatecznie sądy greckie uznały testament sporządzony notarialnie przez męża skarżącej za nieważny. Przed Trybunałem skarżąca zarzuciła, iż ten stan rzeczy stanowił naruszenie zakazu dyskryminacji w związku z prawem do poszanowania mienia, to jest praw chronionych, odpowiednio, w art. 14 Konwencji o prawach człowieka i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.
Trybunał zgodził się ze skarżącą i potwierdził naruszenia art. 14 i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.
Prawo szariatu dyskryminuje wdowę
Trybunał wskazał, że ze względu na zastosowanie norm szariatu skarżąca została pozbawiona trzech czwartych spadku, wskutek unieważnienia testamentu pozostawionego przez jej męża. Gdyby jej mąż nie był muzułmaninem, otrzymałaby całość, zgodnie z testamentem. Jako beneficjentka testamentu sporządzonego zgodnie z kodeksem cywilnym, skarżąca znajdowała się zatem w porównywalnej sytuacji do sytuacji, w której testator nie był muzułmaninem. Skarżąca została zatem potraktowana odmiennie ze względu na wyznanie, co sprawia, że art. 14 Konwencji - zakaz dyskryminacji ze względu na religię - znajdował w omawianej sprawie zastosowanie.
Dalej Trybunał wskazał, iż jakkolwiek Grecja zobowiązała się do poszanowania odmienności wspólnoty muzułmańskiej na swym terytorium, to nie jest to równoznaczne ze stosowaniem prawa szariatu zamiast prawa cywilnego. W orzecznictwie sądów greckich pojawił się szereg wątpliwości i rozbieżności co do oceny tego, czy szariat jest zgodny z zasadą równego traktowania, niedyskryminacji kobiet i dzieci, międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka, a wreszcie z zasadą rządów prawa. Zwłaszcza kwestia uregulowań spadkowych służy w tej mierze za dobry przykład, jako że już wcześniej Rada Europy wskazywała Grecji, że stosowanie szariatu w przypadku obywateli wyznania islamskiego jest sprzeczne z międzynarodowymi zobowiązaniami Grecji i europejskimi instrumentami ochrony praw podstawowych.
Cena promocyjna: 53.82 zł
|Cena regularna: 69 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Wyznanie nie uzasadnia dyskryminacji
Dalej Trybunał wskazał, iż prawo do poszanowania wyznania nie oznacza nakazu przyjęcia przez państwo ram prawnych gwarantujących danej wspólnocie wyznaniowej szczególnych przywilejów. Jeżeli tak się dzieje, to nie mogą one być stosowane w sposób dyskryminujący. Oznacza to, że nie można zakładać, iż testator - który sporządził testament zgodnie z obowiązującym prawem cywilnym - automatycznie zrzekł się swych praw do niebycia dyskryminowanym ze względu na wyznanie, wyłącznie z powodu przynależności do danej grupy wyznaniowej. Nie można zakładać, że wyznanie oznacza zrzeczenie się powszechnie przysługujących osobie praw, jako że byłoby to sprzeczne z interesem publicznym i zasadą pewności prawa. Państwo nie może również przyjmować na siebie roli gwaranta tożsamości mniejszościowej i wyznania ze szkodą dla praw członków tej grupy do dokonania wyboru negatywnego i odstąpienia od stosowania zasad i praktyk wyznaniowych swej religii. Negatywny aspekt wolności wyznania, to jest prawo do wyboru i niebycia traktowanym jak członek grupy wyznaniowej, jest równie ważne jak pozytywny aspekt tego prawa. Prawo negatywne, to jest decyzja o niestosowaniu zasad wyznaniowych zgodnie z wolą i świadomą decyzją zainteresowanej osoby, musi być respektowane zarówno przez samo państwo, jak i przez pozostałych członków wspólnoty wyznaniowej.
Prawa obywatela przed nakazami religijnymi
Trybunał wreszcie wskazał, że w omawianej sprawie Grecja zastosowała szariat wbrew woli obywatela. Niniejszy przypadek jest szczególnie problematyczny, ponieważ prawo wyznaniowe sprawiło, że skarżąca jako wdowa i jej dzieci znaleźli się w znacznie gorszym położeniu, niż życzył sobie tego testator. W konkluzji swego wyroku Trybunał stwierdził, że różnica w traktowaniu doznana przez skarżącą jako beneficjentkę testamentu sporządzonego zgodnie z krajowym kodeksem cywilnym przez wyznawcę islamu, w porównaniu do testamentu sporządzonego do osoby innego wyznania, nie miała obiektywnego i racjonalnego uzasadnienia. Miało wobec tego miejsce dyskryminujące naruszenie jej prawa do poszanowania mienia. Grecja naruszyła art. 14 Konwencji o prawach człowieka w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji.
Ochrona wolności wyznania i ochrona wolności od wyznania
Prawo polskie rzecz jasna nie przewiduje możliwości odstąpienia od powszechnie obowiązujących norm prawa cywilnego, w tym uregulowań dziedziczenia w drodze testamentu z art. 941 i następne kodeksu cywilnego, na rzecz jakichkolwiek norm prawa wyznaniowego. Wyrok Trybunału ma jednak także bardziej uniwersalny wymiar, którym jest podkreślenie, że zarówno pozytywny, jak i negatywny aspekt wolności wyznania - czyli wolność od religii - mają identyczne znaczenie. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, nie jest rolą państwa priorytetowe traktowanie jakiegokolwiek wyznania w sferze publicznej, zwłaszcza wbrew woli samego obywatela. Państwo ma jedynie pełnić rolę neutralnego gwaranta porządku publicznego i spójności społecznej, to jest czuwać nad rozwojem społeczeństwa, w którym różne wyznania oraz bezwyznaniowość mogą pokojowo współistnieć.
Molla Sali przeciwko Grecji - Wyrok ETPC z 19 grudnia 2018 r., skarga nr 20452/14.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
Warto przeczytać: Francja: 29 proc. muzułmanów odrzuca świeckie prawa republiki
Wlk. Brytania: prawnicy mają umieć pisać testamenty zgodne z szariatem